Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Lacerta – Hagedis

Lacerta is een sterrenbeeld aan de noordelijke sterrenhemel. Lacerta is de Latijnse naam voor Hagedis. Het sterrenbeeld is in 1687 gemaakt door de Poolse astronoom Johannes Hevelius. Vanwege de vorm wordt het soms wel de kleine Cassiopeia genoemd.

Lacerta is een zwak sterrenbeeld waarvan de helderste sterren van magnitude vier zijn. Lacerta is gelegen tussen Cygnus (de Zwaan) en Andromeda. Het sterrenbeeld heeft een aantal leuke dubbelsterren en verscheidene aardige deepsky objecten.

Lacerta heeft één ster waarbij een planeet bekend is. Er komen geen Messier-objecten voor en zijn er geen meteorenzwermen bekend die hun radiant in het sterrenbeeld hebben.

Samen met Andromeda, Auriga, Cassiopeia, Cepheus, Cetus, Pegasus, Perseus en Triangulum behoort Lacerta tot de Perseus familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Hagedis Lacerta Lac Lacertae
       
Zichtbaarheid Mei – Januari (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat) voor waarnemers tussen de 90ste en de -40ste breedtegraad.
Volledige zichtbaar: 90°N – 33°Z
Gedeeltelijk zichtbaar: 33°Z – 54°Z
Grootte Nummer: 68
Oppervlak (°): 200,7
Oppervlak (% sterrenhemel):0,486%
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Andromeda, Cassiopeia, Cygnus, Cepheus en Pegasus
Meteorenzwermen Er zijn geen meteorenzwermen bekend
Aantal sterren (≤ 6,5)* 68

* Het aantal sterren met een visuele helderheid van magnitude ≤ 6,5 is gebaseerd op de Hipparcos Catalogus

Gegevens sterren

Ster Naam Betekenis Helderheid (magnitude) Afstand (lichtjaar)
HAT-P-40 Taika 1) vrede 11,7 1634

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Kaart van het sterrenbeeld Lacerta

Kaart van het sterrenbeeld Hagedis - Lacerta
Het sterrenbeeld Lacerta – Hagedis. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden/Cartes du Ciel

Beschrijving

Lacerta (Nederlandse naam hagedis) is één van de zeven sterrenbeelden geïntroduceerd door Johannes Hevelius, de Poolse astronoom die leefde van 1611 – 1687. Hevelius nam Lacerta voor het eerst op in zijn steratlas Firmamentum Sobiescianum. Hij gaf het sterrenbeeld een alternatieve naam. Hij noemde het Stellio naar een soort hagedis die bekend is als de Hardoen, dit is de enige agamen-soort die in Europa leeft. Deze naam werd niet populair en raakte al weer snel in vergetelheid.

Hevelius is vooral bekend van zijn mooie getekende maankaarten. Drie jaar na zijn dood publiceerde zijn vrouw zijn stercatalogus Prodomus Astronomiae die 1564 sterren bevatte. In deze catalogus werden zeven nieuwe sterrenbeelden benoemd: Canes Venatici (Jachthonden), Lacerta (Hagedis), Leo Minor (Kleine Leeuw), Lynx, Scutum (Schild), Sextans (Sextant) en Vulpecula (Vos).

Hevelius werd geboren in de Duitse stad Danzig (nu bekend als Gdansk, Polen), toen een vrije stad gelieerd aan de hertogin van Warschau. In 1814 werd de stad teruggegeven aan Duitsland. De echte naam van Hevelius was Hewel of Howelcke.

Ofschoon het sterrenbeeld niet voorkomt op oude Europese en Arabische sterrenkaarten komen de sterren van Lacerta samen met enkele sterren uit het oostelijke deel van Cygnus – Zwaan voor op oude Chinese sterrenkaarten. De Chinezen kenden dit gebied als de “Vliegende Slang”.

Ook de Chumash indianen die in delen van Californië leefden noemden dit deel van de sterrenhemel, “Hagedis”. Het komt voor in verschillende van hun verhalen.

De sterren van Lacerta

α Lacertae (Alpha Lacertae)
Alpha Lacertae is een hoofdreeksster van spectraalklasse A. De ster heeft een visuele helderheid van 3,78 en bevindt zich op een afstand van 102 lichtjaar. Alpha Lacertae heeft een begeleider van magnitude 11,8 die ook van spectraalklasse A is. De ster is geen echte begeleider, deze ster CCDM J22313+5017B bevindt zich op een afstand van 36 boogseconden.

β Lacertae (Beta Lacertae)
Beta Lacertae heeft een visuele helderheid van magnitude 4,43. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 170 lichtjaar van de Zon.

EV Lacertae
EV Lacertae is een rode dwerg op een afstand van slechts 16,5 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van 10,1 en is dus alleen zichtbaar in een telescoop. De ster is van spectraalklasse M. Het is een flare ster die röntgenstraling uitzendt. De ster draait erg snel om zijn as en dit resulteert in een erg sterk magneetveld en dat sterke magneetveld draagt weer bij aan de flares die de ster kan produceren. De helderste uitbarsting werd in april 2008 vastgelegd door de NASA. De uitbarsting was 1000 keer sterker dan de sterke uitbarsting op de Zon.

Roe 47
Roe 47 is een meervoudig stersysteem dat uit vijf sterren bestaat die helderheden hebben van magnitude 5,8; 9,8; 10,1; 9,4 en 9,8.

ADS 16402
ADS 16402 is een dubbelster waar een planeet in een baan omheen draait. De planeet, die de aanduiding HAT P-1b heeft gekregen, draait in een baan om de secondaire ster HAT P-1. De planeet heeft de grootte van Jupiter en heeft een hele lage dichtheid, Het dubbelstersysteem ADS 16402 bestaat uit twee sterren die overeenkomen met de Zon. Ze bevinden zich op een afstand van ongeveer 450 lichtjaar. De hebben een visuele helderheid van magnitude 10,0 respectievelijk 10,4. De zijn van spectraalklasse F en G. De leeftijd wordt geschat op 3,6 miljard jaar.

HAT-P-40 – Taika
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Litouwen heeft de ster HAT-P-40 de naam “Taika” gegeven. Taika betekent vrede in het Litouws.

De ster HAT-P-40 heeft een visuele helderheid van magnitude 11,7 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 1634 lichtjaar van de Aarde. De ster heeft een massa van 1,51 zonsmassa en een straal van 2,21 * de straal van de Zon.

Litouwen heeft de exoplaneet HAT-P-40 b de naam “Vytis” gegeven. Vytis is het symbool van het Litouwse wapen.

De exoplaneet is in 2012 met behulp van de transitiemethode ontdekt door het HAT-netwerk. De planeet heeft een massa van  0,615 * de massa van Jupiter en een straal van 1,73 * de straal van Jupiter. De gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 0,061 Astronomische Eenheden en de planeet draait in 4,46 dagen om zijn ster heen.

Lacerta op oude sterrenkaarten

Lacerta - Hevelius
Lacerta – Hevelius
Lacerta - Urania's Mirror
Lacerta – uit Urania’s Mirror (ca. 1825) samen met de sterrenbeelden Cygnus, Lyra en Vulpecula. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10063.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

8 Lacertae is een meervoudige dubbelster waarvan de afzonderlijke sterren ver uit elkaar staan. Ster A en B hebben helderheden van 5,7 resp. 6,5 en staan 22,4″ uit elkaar. Ster AD is van magnitude 9,3 en staat op 81,8″; ster AE is van magnitude 7,8 en staat op 336,6″.

Struve 2902 is een mooie dubbelster: helderheden van 7,6 en 8,5; ze staan 6,4″ uit elkaar. De dubbelster ligt 1,5 graad zuidoosten van 2 Lacerta.

H1823 is een meervoudig systeem in de buurt van 12 Lac. Ster A en B hebben helderheden van 6,8 en 12,5 en staan 19,2′ uit elkaar. Ster AC is van mag. 8,5 en staat op 82,1; ster AE heeft een helderheid van 8,9 en staat op 18,3″.

8a Lacertae is een BE-variabele met een periode tussen 16 en 18 jaar. De helderheidsvariatie is onduidelijk.

12 Lac (DD Lac) is een β-Cepheide: de periode is 4 uur 38 min en de helderheid verandert gedurende die tijd van 5,16 naar 5,28.

De Deep Sky objecten in Lacerta

NGC 7209

NGC 7209 in het sterrenbeeld Lacerta

NGC 7209 is een open bolhoop bestaande uit vijftig sterren die in helderheid variëren tussen magnitude negen en twaalf. De bolhoop staat 17 boogminuten ten westen van 2 Lac.

NGC 7209 werd op 19 oktober 1788 ontdekt door William Herschel.

De bolhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 7,7 en een schijnbare grootte van 15,0′. De bolhoop is 3810 lichtjaar van ons verwijderd.

NGC 7243

NGC 7243 in Lacerta
NGC 7243 in Lacerta. By Egres73Own work, CC BY-SA 3.0, Link

NGC 7243 (Caldwell 16) is een open bolhoop van ongeveer 40 sterren. De bolhoop staat 16 boogminuten ten westen van α Lac. De helderste ster is een dubbelster (Struve 2890, magnitude 8,5 en 8,5). De open sterrenhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 6.4 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 2800 lichtjaar. De schijnbare grootte bedraagt 21′ terwijl de leeftijd wordt geschat op ± 1 miljard jaar.

NGC 7234 werd op 26 oktober 1788 ontdekt door William Herschel.

BL Lacertae

BL Lacertae is de kern van een sterrenstelsel dat eerst werd aangezien voor een ster. De variabele steraanduiding verwijst daar nog steeds naar.

BL Lacertae werd in 1929 ontdekt door de Duitse astronoom Cuno Hoffmeister. In 1968 werd het object door de astronoom John Schmitt geïdentificeerd als een radiobron. Er zijn tegenwoordig meer meer van dergelijke BL Lacertae-objecten bekend.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Lacerta
IAU-kaart van het sterrenbeeld Lacerta – Hagedis
IAU-kaart van het sterrenbeeld Lacerta – Hagedis

Download de kaart van het sterrenbeeld Lacerta – Hagedis.

Eerste publicatie: 20 juli 2009
Laatste keer bijgewerkt op: 26 december 2021