Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Boötes – Ossenhoeder

Canes Venatici - Urania's Mirror
Canes Venatici – uit Urania’s Mirror (± 1825) samen met de sterrenbeelden Bootes, Coma Berenice en het niet meer erkende sterrenbeeld Quadrans Muralis. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10076.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

Het sterrenbeeld Boötes bevindt zich aan de noordelijke sterrenhemel. De naam komt van het Griekse woord Boötes en dat betekent ossenhoeder, ploeger of veehoeder. Boötes is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus. De heldere ster Arcturus, de op twee na helderste die we kunnen zien, maakt deel uit van dit sterrenbeeld. In grootte is Boötes het 13de sterrenbeeld.

Boötes kent 5 sterren met planeten. Er komen geen Messier-objecten in voor maar wel kent Boötes maar liefs drie meteorenzwermen: de Januari-Boötiden, de Juni-Boötiden en de Quandrantiden.

Boötes maakt samen met Camelopardalis, Canes Venatici, Coma Berenices, Corona Borealis, Draco, Leo Minor, Lynx, Ursa Major en Ursa Minor deel uit van de Ursa Major-familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naamLatijnse naamAfkortingGenitief
OssenhoederBoötesBooBootis
 
ZichtbaarheidFebruari – September (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat) voor waarnemers tussen de 90ste en de -50ste breedtegraad.
GrootteIn grootte is Boötes het 13de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 907 (°)2 aan de sterrenhemel.
OmgevingHet sterrenbeeld wordt omringd door Canes Venatici, Coma Berenice, Corona Borealis, Draco, Hercules, Serpens, Virgo en Ursa Major.
Meteorenzwermenjanuari-Boötiden, de Juni-Boötiden en de Quadrantiden.

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

SterNaamBetekenisHelderheid (magnitude)Afstand (lichtjaar)
α BooArcturus 1)
Hindi: Swati
Maori: Ruawãhia Perzisch: Gafaraa
 -0,0736,71
β BooNekkar 1)Arabische naam van het sterrenbeeld3,46218,9
γ BooSeginus 1) 3,0385,27
ε BooIzar 1)gordel2,34209,8
η BooMuphrid 1)de enige ster van de lansier2,6537,00
θ BooAsellus Primus 4,0347,55
μ BooAlkalurops 1) 4,31120,8
38 BooMerga 1) 5,76159,9
λ BooXuange 1) 4,1899,1
Ψ BooNadlat 4,5246,0
HD 131496Arcalís 1) 7,9432
HD 136418Nikawiy 1) 7,88320,4
Bootes - Ossenhoeder - namen van de sterren
het sterrenbeeld Boötes – Ossenhoeder met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Mythologie

Bootes is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.

Boötes wordt meestal afgebeeld als een veehoeder met aangelijnde jachthonden in één hand en in de andere hand een stok. Aan de sterrenhemel volgt Boötes het sterrenbeeld Ursa Major – de Grote Beer rond de pool.

Grieks/Romeinse mythologie

In één verhaal representeert het sterrenbeeld een ploeger die de ossen in het sterrenbeeld Ursa Major ment. Hij wordt gevolgd door zijn twee honden, Asterion en Chara (het sterrenbeeld Canes Venatici – de Jachthonden). De ossen van de ploeger zijn verbonden met de poolas en hun beweging zorgt voor een constante draaiing van de hemel.

Er wordt gezegd dat Boötes Arcas, de zoon van Zeus en Callisto, de dochter van de Arcadische koning Lycaon, representeert. Arcas werd door koning Lycaon geofferd aan Zeus maar die doorzag dit en veranderde de wrede koning in een wolf. Zeus doodde alle zonen van de koning met zijn bliksemschichten en wekte Arcas weer tot leven.

Hera, de vrouw van Zeus hoorde van zijn escapade met Callisto. Ze veranderde Callisto in een beer die jarenlang door de bossen zwierf totdat ze haar volwassen zoon ontmoette. Arcas herkende uiteraard zijn moeder niet en begon op haar te jagen. Callisto verstopte zich in een tempel waar hij haar niet kon doden zonder zelf ter dood te worden veroordeeld wegens het schenden van een heilige plaats. Om een tragedie te voorkomen plaatste Zeus ze allebei aan de sterrenhemel; Callisto als Ursa Major en Arcas als Boötes.

In een ander verhaal representeert Boötes de wijnboer Icarius die ooit Dionysus uitnodigde voor een bezoek aan zijn wijngaarden. Dionysus was zó onder de indruk dat hij Icarius het geheim van het wijnmaken vertelde. Icarius maakte volgens het recept van Dionysus een lekkere wijn en hij nodigde al zijn vrienden uit om er van te proeven. Zijn vrienden dronken er veel te veel en toen ze de dag er na, met een fikse kater wakker werden, dachten ze dat Icarius hun had willen vergiftigen. Ze werden boos en ze vermoordden hem in zijn slaap. Dionysus was bedroefd door de dood van zijn vriend en hij besloot om Icarius tussen de sterren te plaatsen.

In weer een ander verhaal wordt de uitvinding van de ploeg toegeschreven aan Boötes die door de godin Ceres daarvoor wordt beloond met een plaats tussen de sterren.

Ooit was het sterrenbeeld bekend onder de naam Arctophylax, de beschermer van de Grote Beer. De Romeinen hebben waarschijnlijk voor de naamsverandering gezorgd. Zij noemden het sterrenbeeld Venator Ursae, de berenjager. In Nederland is het sterrenbeeld ook bekend onder de naam Ossenhoeder.

China

In de traditionele Chinese astronomie zijn de sterren van Boötes verdeeld over schillende Chinese sterrenbeelden. Arcturus werd aangeduid als Tian Wang, de hemelse troon van de koning maar ook als Daijiao, hoorn van de Blauwe Draak. Arcturus peelde ook een belangrijke rol in de Chinese mythologie want het is de helderste ster aan de noordelijke sterrenhemel en de ster markeert het begin van de maankalender.

Daijiao werd geflaneerd door de sterrenbeelden Yousheti (η Boo, τ Boo, υ Boo) rechts en Zuosheti (ζ Boo, ο Boo, en π Boo) links. Deze sterrenbeelden representeerden de begeleiders die de seizoenen bepaalden. Ten noorden van Arcturus bevond zich het sterrenbeeld Dixi (12 Boo, 11 Boo en 9 Boo), de ceremoniële banketmat van de keizer. Een ander noordelijk sterrenbeeld was Qigong, de Zeven Hertogen. Dit sterrenbeeld bevond zich op de grens van Boötes en Hercules en bevatte o.a. de sterren δ Boo en β Boo.

De andere Chinese sterrenbeelden die uit sterren van Boötes zijn samengesteld kwamen voor in het noordelijke deel van het sterrenbeeld. Ze stellen allemaal wapen voor: Tianqiang – de speer (ι Boo, κ Boo en θ Boo), Genghe – een lans of een schild bestond uit de sterren ε, Rho en σ Boo, Xuange – de hellebaard bestaande uit de ster λ Boo en Zhaoyao – een zwaard of een speer bestaande uit de ster γ Boo.

Er zijn nog twee andere Chinese sterrenbeelden die een plek hadden binnen de grenzen van het moderne Boötes. Die locatie is echter onduidelijk.

Het sterrenbeeld Kangchi – het Meer werd ten zuiden van Arcturus geplaatst. Het bevond zich of helemaal in Boötes of op de grens van Boötes-Virgo of op de grens van  Virgo-Libra.

Dan is er nog het sterrenbeeld Zhouding dat een vat voor voedsel voorstelde gemonteerd op een bronzen driepoot. Dit sterrenbeeld bestond vermoedelijk uit de sterren 1,2 en 3 Boo maar er zijn ook bronnen die zeggen dat het gaat om drie sterren uit het sterrenbeeld Coma Berenices.

Amerika – Inuit

Boötes was ook bekend bij inheemse Amerikaanse culturen. In de taal van de Yup’ik was Boötes Taluyaq hetgeen “fuik” betekent. Het trechtervormige deel van de fuik staat bekend als “Ilulirat”.

De Yup’ik zijn bij ons bekend als de Joepiken (betekent “echte mensen”), een volk dat leeft in het oosten van Siberïe en Alaska.

De sterren van Boötes

Het is een compact sterrenbeeld gelegen tussen Canes Venatici en Hercules. In het noorden grenst het sterrenbeeld aan de Grote Beer en aan de Draak. Om de hoofdster Arcturus (α Bootis) te vinden volg je de gekromde lijn van de sterren van de steel van de Grote Beer. Arcturus is de helderste ster aan de noordelijke sterrenhemel en de op vier na helderste ster aan de hemel. Arcturus betekent Bewaker van de Beer. Het is een reusachtige ster, 20-25 maal zo groot als de Zon. In massa zijn ze ongeveer gelijk. Waarschijnlijk ziet de Zon er over vijf miljard jaar uit als Arcturus nu. Arcturus staat op een afstand van 36,7 lichtjaar.

Arcturus – Alpha Boötis – Alpha Boötis

De ster heeft een oranje-rode kleur en is vanwege zijn helderheid gemakkelijk met het blote oog te zien. De ster was al bekend in oude culturen. Zo heette de ster bij de Inuit uit het noorden van Canada, Uttuqalualuk. Dat betekent “de oude man”. De Sioux Indianen uit Lakota noemden de ster Itkob wat “gaat naar” betekent.

De naam Arcturus komt van het oude Griekse woord Arktouros en dat betekent zoiets als de Bewaker van de Beer of “hij die de Beer in de gaten houdt”. De naam verwijst naar de aanwezigheid van de sterrenbeelden Ursa Major en Ursa Minor (de Grote Beer en de Kleine Beer). In de Griekse literatuur gaat de naam minstens terug tot de tijd van Hesiodus die over de ster schreef.

De oude Arabieren noemden de ster “A Simak al Ramih” dat soms wordt vertaald als het Been van de Lansdrager.

In het Chinees betekent de naam Ta-Kio, de Grote Hoorn.

Arcturus heeft een massa van 1,5 zonsmassa’s. Dit is niet heel erg veel meer dan onze Zon maar de ster is wel 113 maal zo helder als onze Zon. De temperatuur van de ster is veel lager dan die van onze Zon en dat betekent dat de meeste energie in de vorm van warmte wordt uitgestraald.

Arcturus is in de nadagen van zijn leven. Het is een rode reus die in zijn kern gestopt is met het omzetten van waterstof naar helium. Astronomen denken dat op dit moment zwaardere elementen als koolstof worden gefuseerd.

Dergelijke sterren vertonen normaal gesproken geen magnetische activiteit zoals onze Zon dat wel doet. Zwakke röntgenstraling laat echter zien dat de ster nog een kleine magnetische activiteit vertoont. Als Arcturus ook door zijn heliumvoorraad heen is zullen de buitenste lagen van de ster weg worden geblazen en blijft er een witte dwerg over.

Arcturus als ster of als planeet met dezelfde naam komt voor in de serie Star Trek, Dr. Who en in de film Aliens. Ook in de Foundation-boeken van de science fiction Isaac Asimov speelt Arcturus een rol.

Overigens is er tot op heden geen planeet aangetoond bij de ster.

Beta Boötis – β Boötis – Nekkar
Beta Boötis bevindt zich op een afstand van 219 lichtjaar van de Zon. De ster vertoont grote verschillen in helderheid die maar een paar minuten duren. De naam Nekkar komt van een verkeerde vertaling van het Arabische woord voor veedrijver. De ster wordt soms ook als “Meres” aangeduid.

Gamma Boötis – γ Boötis – Seginus
Gamma Boötis is een Delta Scuti-veranderlijke ster: de variaties in helderheid worden veroorzaakt door radiale en niet-radiale pulsaties aan het oppervlak van de ster. Gamma Boötis bevindt zich op een afstand van ongeveer 85 lichtjaar van de Zon. De helderheid varieert tussen magnitude 3,02 en 3,07 met een periode van 6,97 uur.

Epsilon Boötis – ε Boötis – Izar – Pulcherrima

Epsilon Boötis bevindt zich op een afstand van ongeveer 300 lichtjaar van de Zon. Het is een dubbelster bestaande uit een oranje reus en een kleinere, zwakke begeleider. ε Boötis bestaat uit twee sterren van magnitude 2,5 en 4,9. De hoofdster is helder geel, de begeleider blauwgroen van kleur.

Epsilon Boötis is bekend als Pulcherrima. Die naam komt uit het Latijn en betekent “de mooiste”. De naam Izar komt van het Arabische woord voor “sluier”. De andere traditionele namen voor de ster zijn Mirak (de lendenen in het Arabisch) en Mizar.

Eta Boötis – η Boöis – Muphrid – Saak
Eta Boötis bevindt zich op een afstand van 3,24 lichtjaar van Arcturus en 37 lichtjaar van de Aarde. Het is een spectroscopische dubbelster met een periode van 494 dagen. In het spectrum van de ster komt een overmaat aan elementen voor die zwaarder zijn dan waterstof.

De traditionele naam “Muphrid” komt van de Arabische uitdrukking voor “de enige van de lansier”. De ster is ook bekend als “Saak”.

Mu Boötis – μ Boötis – Alkalurops
Mu Boötis bevindt zich op een afstand van ongeveer 121 lichtjaar van de Zon. Het is een drievoudige ster waarvan de helderste component een helderheid heeft van magnitude 4,3.

De traditionele naam Alkalurops komt van het Griekse woord “kalaurops” en dat betekent “de stok van de herder”.

H Boötis – 38 Boötis – Merga
38 Boötis bevindt zich op een afstand van 153 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5,7.

De traditionele naam “Merga” komt van de Arabische uitdrukking voor “de geketende vrouw”.

Psi Boötis – ψ Boötis – Nadlat
Psi Boötis bevindt zich op een afstand van 246,0lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,5.

Tau Boötis – τ Boötis
Tau Boötis bevindt zich op een afstand van ongeveer 51 lichtjaar van de Zon. Het is een dubbelster bestaande uit een geelwitte ster en een zwakke rode dwerg. Om de hoofdster draait een planeet die in 1996 werd ontdekt en in 1999 werd bevestigd.

Zeta Boötis – ζ Boötis
ζ Bootis heeft een begeleider op een afstand van 0,9″. Een goede telescoop is noodzakelijk om de beide sterren te kunnen scheiden.

Kappa Boötis – κ Boötis
κ Bootis is een schitterende dubbelster; de hoofdster is geel, terwijl de begeleider een diepblauwe kleur heeft.

In hetzelfde gezichtsveld vinden we ι Bootis; twee sterren van magnitude 4,9 en 7,5.

Lambda Boötis – λ Boötes – Xuange

In de Chinese astronomie wordt Lambda Boötes Xuange (玄戈)genoemd. Het betekent “donkere speer”. De ster maakt deel uit van het “donkere speer” asterisme in de Paarse Verboden Omheining. In 2016 organiseerde de Internationale Astronomische Unie een Working Group on Star Names (WGSN). Deze werkgroep moest de namen van sterren catalogiseren en standaardiseren. Op 30 juni 2017 keurde de WGSN de naam Xuange goed voor de ster Lambda Boötes.

Samen met de Aselli (Theta Boötis, Iota Boötes en Kappe Boötis) werd Lambda Boötes in het Arabisch “Al Aulād al Dhiʼbah” genoemd. Vrij vertaald: de welpen van de Hyena’s. Kappa Boötis zelf werd “Al Aulād al Dhiʼbah of “Aulad al Thiba” genoemd.

Het is een ster van spectraalklasse A die een visuele helderheid van magnitude 4,18 heeft en ongeveer 99,1 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een massa van ongeveer 1,66 zonsmassa en een straal van 1,7 * de straal van de Zon.

Pi Boötis – π Boötis
π Bootis is een gemakkelijke dubbelster bestaande uit twee blauwwitte sterren van magnitude 4,9 en 5,8.

Xi Boötis – ξ Boötis
ξ Bootis is en dubbelster met een periode van 151 jaar. De hoofdster is geel, de begeleider is witroze van kleur.

De enige interessante veranderlijke is R Bootis. Deze langperiodieke veranderlijke varieert in helderheid tussen 6,2 en 13,1. De periode is 223,4 dagen. In april 2000 is een maximum.

HD 131496 – Arcalís

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Andorra kreeg de ster HD 131496 toegewezen.

Andorra gaf de ster de naam Arcalís. Arcalis is een beroemde top in het noorden van Andorra, waar de zon twee keer per jaar op vaste data door een gat in de berg gaat. Het werd gebruikt als een primitieve zonnekalender en referentiepunt voor herders en vroege bewoners van Andorra.

Het is een ster van spectraalklasse K die ongeveer 432 lichtjaar van ons is verwijderd. De ster heeft een massa van 1,6 zonsmassa en een straal van 4,3 * de straal van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,9

In 2011 werd met behulp van de radiale snelheidsmethode een planeet ontdekt in een baan om de ster. Deze ontdekking werd gedaan met behulp van de Keck Telescope op Hawaii en de Hobby-Eberley telescoop van de McDonalds sterrenwacht in de Verenigde Staten.

De exoplaneet HD 131496 b heeft een massa van ongeveer 2,2 * de massa van Jupiter. De planeet op een gemiddelde afstand van 2,09 Astronomische Eenheden om de ster heen en heeft daar 883 dagen voor nodig. De baanexcentriciteit bedraagt 0,163.

Andorra gaf de exoplaneet HD 131496 de naam Madriu. Madriu (Mare del riu in het Catalaans, Moeder van de rivier in het Engels) is de naam van een gletsjervallei en van de rivier die er doorheen stroomt in het zuidoosten van Andorra. Het is het belangrijkste deel van het Madriu-Perafita-Claror en staat op de lijst van het UNESCO-werelderfgoed.

HD 136418 – Nikawiy

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Canada kreeg de ster HD 136418 toegewezen.

Canada gaf de ster HD 136418 de naam Nikawiy. Nikawiy is het woord voor moeder in de inheemse Cree taal van Canada.

Nikawiy is een ster van spectraalklasse G die ongeveer 320,4 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een massa van 1,33 zonsmassa en een straal van 3,34 * de straal van de Zon. Nikawiy heeft een visuele helderheid van magnitude 7,88 en is dus niet met het blote oog zichtbaar. De leeftijd van de ster wordt geschat op ongeveer 4 miljard jaar.

Canada gaf de exoplaneet HD 136418 b de naam Awasis. Awasis is het woord voor kind in de inheemse Cree taal van Canada.

De planeet werd op 17 maart 2010 ontdekt met behulp van de radiale snelheidsmethode. De ontdekking werd gedaan vanaf de Keck sterrenwacht op Hawaii. Awasis heeft een massa van 1,99 * de massa van Jupiter en draait in 464,3 dagen om zijn ster heen. De gemiddelde afstand tussen ster en planeet bedraagt 1,291 Astronomische Eenheden en de baanexcentriciteit is 0,255.

Boötes op oude sterrenkaarten

Boötes – uit de Uranometria van Johan Bayer uit 1603
Boötes – uit de Atlas Celeste van John Bevis (± 1750)
Boötes – uit de Uranographia van Hevelius (± 1690)
Boötes - Urania's Mirror
Boötes – uit Urania’s Mirror (± 1825) samen met de sterrenbeelden Canes Venatici, Corma Berenice en het niet meer erkende sterrenbeeld Quadrans Muralis. Boötes – uit Urania’s Mirror (± 1825) samen met de sterrenbeelden Canes Venatici, Corma Berenice en het niet meer erkende sterrenbeeld Quadrans Muralis. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10076.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De deep sky objecten in Boötes

Bootes heeft geen Messier objecten. Voor de ervaren waarnemers zijn er twee melkwegstelsels te noemen.

De Boötes Leegte

De Boötes Leegte
Een schematische weergave van de locatie van het Gat van Boötes. Alle zichtbare sterrenstelsels bevinden zich op de voorgrond en niet in het Gat van Boötes. Door De originele uploader was El C op de Engelstalige Wikipedia – Verplaatst vanaf en.wikipedia naar Commons door Shizhao met behulp van CommonsHelper., CC BY-SA 2.5, Koppeling

De Boötes Leegte is een bolvormig gebied aan de hemel met een diameter van ongeveer 250 miljoen lichtjaar waar maar een paar sterrenstelsels voorkomen. De Leegte werd in 1981 ontdekt door Robert Kirchner van de Harvard University. Tot nu toe heeft men 60 sterrenstelsels gevonden in de Leegte. Zou ons sterrenstelsel zich in het centrum van de leegte hebben bevonden dan zouden we pas omstreeks 1960 ontdekt hebben dat er nog andere sterrenstelsels bestaan. De leegte bevindt zich op een afstand van ongeveer 575 miljoen lichtjaar.

Boötes I – Het Boötes Dwergsterrenstelsel

Boötes I is een bolvormig sterrenstelsel op een afstand van ongeveer 197.000 lichtjaar. Het stelsel heeft een absolute helderheid van magnitude -5,8 en een visuele helderheid van magnitude 3,1. Boötes I werd in 2006 ontdekt en het is één van de lichtzwakste sterrenstelsels die we kennen.

Boötis I draait in een baan om ons eigen sterrenstelsel en men denkt dat het misvormde uiterlijk is te danken aan de invloed van de zwaartekracht van ons eigen sterrenstelsel. Boötes I heeft een doorsnede van ongeveer 720 lichtjaar.

NGC 5248 – Caldwell 45

NGC 5248 (Caldwell 45) is een compact spiraalstelsel in de zuidwest hoek van het sterrenbeeld. De afstand tot NGC 5248 wordt geschat op 59.000.000 lichtjaar. Het stelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 11 en een schijnbare grootte van 6.2′ * 4.5′.

NGC 5248 werd op 15 april 1784 ontdekt door William Herschel.

NGC 5466

NGC 5466 in Boötes
NGC 5466 in Boötes. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling

NGC 5466 is een grote maar diffuse bolhoop. NGC 5466 kan het beste gevonden worden uitgaande van M3 in Canes Venatici. Het stelsel is 23 boogminuten van M3 verwijderd. NGC 5466 is voor het eerst waargenomen door William Herschel op 17 mei 1784. De bolhoop bevindt zich op een afstand van 51.800 lichtjaar van de Aarde en heeft een visuele helderheid van magnitude 10.5. De schijnbare grootte bedraagt 11′.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Boötes
IAU-kaart van het sterrenbeeld Boötes – Ossenhoeder
IAU-kaart van het sterrenbeeld Boötes – Ossenhoeder

Download de kaart van het sterrenbeeld Bootes – Ossenhoeder.

Meteorenzwermen

De Quadrantiden

De Quadrantiden is altijd de eerste meteorenzwerm van het nieuwe jaar. De meteorenzwerm heeft zijn maximum altijd begin januari en is vooral op het noordelijk halfrond goed zichtbaar omdat de radiant hoog aan de hemel staat. De Quandrantiden kunnen gemiddeld een 50-100 meteoren per uur produceren maar het maximum is altijd erg smal: slechts enkele uren dus de kans dat je dit mist is aanwezig. Je zal op het juiste moment op de juiste plaats moeten zijn onder de juiste waarneemomstandigheden.

Radiant
De radiant van de Quadrantiden maakt ongeveer een rechte hoek met de staart van de Grote Beer en de heldere ster Arcturus van het sterrenbeeld Boötes. Als je de meteoorsporen van de Quadrantiden terug volgt dan kom je in dit punt uit maar je hoeft de radiant niet te vinden om de meteoren te kunnen zien.

Radiant meteorenzwerm Boötiden
De radiant van de Boötiden/Quadrantiden op vrijdagochtend 4 januari 2019 omstreeks 06.30 uur.

Naamgeving
De Quadrantiden zijn vernoemd naar een sterrenbeeld dat niet meer bestaat. De meeste meteorenzwermen zijn vernoemd naar het sterrenbeeld waarin zich hun radiant bevindt. Dus ook de Quadrantiden. Maar het sterrenbeeld bestaat niet meer. De Quadrantiden zijn vernoemd naar het sterrenbeeld Quadrans Muralis dat in 1795 werd bedacht door de Franse astronoom Jerome Lalande. Het sterrenbeeld bevond zich tussen de sterrenbeelden Boötes – de Ossenhoeder en Draco de Draak. Waar is het sterrenbeeld gebleven?

De eerste waarnemingen van de Quadrantiden dateren van begin januari 1825 toen Antonio Brucalassi uit Italië rapporteerde dat de hemel vol was met heldere lichamen die bekend staan als vallende sterren. Ze leken uit het sterrenbeeld Quadrans Muralis te komen. In 1839 concludeerden Adolphe Quetelet van de sterrenwacht van Brussel en Edward Herrick uit Connecticut dat we te maken zouden kunnen hebben met een jaarlijks terugkerende meteorenzwerm.

In 1922 deelde de Internationale Astronomische Unie de sterrenhemel opnieuw in. Er bleven 88 sterrenbeelden over. Het sterrenbeeld Quadrans Muralis was hier niet bij maar de meteorenzwerm heeft wel de naam behouden als een herinnering aan het originele sterrenbeeld Quadrans Muralis.

De radiant van de Quadrantiden bevindt zicht nu in het noordelijke deel van het sterrenbeeld Boötes – de Ossenhoeder niet heel erg ver van de heldere ster Arcturus. De noordelijke ligging van de radiant zorgt er voor dat waarnemers op het zuidelijk halfrond weinig tot geen meteoren van deze zwerm kunnen zien omdat ze voor hen niet boven de horizon uitkomen.

Herkomst
De herkomst van de Quadrantiden is niet precies bekend. In 2003 stelde de Nederlandse astronoom Peter Jenniskens voorlopig vast dat de asteroïde 2003 EH1 de bron is van de Quadrantiden. Als dit klopt dan zijn de Quadrantiden, samen met de Geminiden, afkomstig van een rotsachtig hemellichaam en dat is uitzonderlijk want de meeste meteorenzwermen hebben hun afkomst te danken aan een komeet.

Echter is het mogelijk dat de asteroïde 2003 EH1 hetzelfde object is als komeet C/1490 Y1. Dit is een komeet die door Chinese, Japanse en Koreaanse astronomen meer dan 500 jaar geleden is gezien.

Het zal wellicht nog lange tijd onduidelijk blijven waar de Quadrantiden echt vandaan komen.

De juni-Boötiden

De juni Boötiden zijn ook bekend als de iota Draconiden. Het is een meteorenzwerm die wordt geassocieerd met de komeet 7P/pons-Winnecke. De meteorenzwerm werd op 27 mei 1916 voor het eerst herkend. Voor 1916 was de meteorenzwerm niet belend omdat de Aarde de stofbaan van de komeet niet kruiste tot dat Jupiter de baan van komeet Pons-Winnecke verstoorde waardoor deze tot binnen 0,03 Astronomische Eenheden kwam van de baan van de Aarde in het eerste jaar dat de Juni Boötiden werden waargenomen.

Het duurde tot 1998 voordat er een nieuwe uitbarsting van de Juni Bootiden werd waargenomen. Dit had te maken met de ongunstige baan van de komeet ten opzichte van de baan van de Aarde. Men verwacht dat deze meteorenzwerm de komende 50 jaar geen grote uitbarstingen zal vertonen.

De Juni Bootiden zijn actief tussen 27 juni en 5 juli met een maximum in de nacht van 28 juni. De radiant bevindt zich ongeveer 7° ten noorden van Beta Boötis.

Eerste publicatie: 17 juli 2009
Laatste bewerking: 29 februari 2020