Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Columba – Duif

De Vacht van Gideon en de Duif van Noah uit de steratlas van Julius Schiller
De Vacht van Gideon en de Duif van Noah vervangen de sterrenbeelden Lepus (Haas) en Columba (Duif) in de steratlas van Julius Schiller. By Julius Schiller – Linda hall Library, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14993239

Columba is een sterrenbeeld aan de zuidelijke sterrenhemel. De Latijnse naam betekent “duif”. De originele naam van het sterrenbeeld was Columba Noachi, de duif van Noach. Het was de duif die Noach informeerde dat de Grote Zondvloed ten einde was. Het sterrenbeeld werd opgesteld door de Nederlandse astronoom Petrus Plancius aan het einde van de 16de eeuw. Het werd door Johann Bayer in 1603 opgenomen in zijn steratlas.

Columba kent geen Messier-objecten en er zijn geen sterren waarbij een planeet bekend is. Ook zijn er geen meteorenzwermen die hun radiant in het sterrenbeeld hebben liggen.

Columba maakt deel uit van de zogenaamde Water-sterrenbeelden; samen met Carina, Delphinus, Equuleus, Eridanus, Piscis Austrinus, Puppis, Pyxis en Vela.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Duif Columba Col Columbae
Zichtbaarheid Het sterrenbeeld is vanuit Nederland en België niet waarneembaar, echter wel vanuit Zuid-Europa. De beste zichtbaarheid is februari.
Grootte In grootte is Columba het 54ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 270 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Lepus, Caelum, Pictor, Puppis en Canis Major.
Meteorenzwermen Er zijn geen meteorenzwermen bekend.

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Ster

Naam

Betekenis

Helderheid
(magnitude)

Afstand
(lichtjaar)

α Col Phact 1) Houtduif 2,62 268,4
β Col Wezn of Wazn 1) van Al Wazn = gewicht 3,09 86,06
δ Col Ghusn al Zaitun Olijftak 3,85 237
WASP-63 Kosjenka 1) hoofdpersoon uit een Kroatisch sprokje 11,1 942

Mythologie

Het sterrenbeeld Columba was in de Antieke Oudheid bij de Grieken en Romeinen onbekend. Er is dan ook geen mythologisch verhaal verbonden aan het sterrenbeeld. De oorspronkelijke naam van het sterrenbeeld is Columba Noachi. Die naam verwijst naar de Bijbelse duif van Noah, de eerste duif die na de zondvloed land vond.

Maar de duif komt ook terug in het verhaal over de Argonauten waar een duif voor de veiligheid van de Argonauten vooruit werd gestuurd door de Botsende Rotsen. De legende over de duif wordt ondersteund door de helderste ster van het sterrenbeeld. Deze ster wordt Phact genoemd en dat is Arabisch voor “houtduif”.

Columba verscheen voor het eerst op de sterrenkaarten van Petrus Plancius. Hij was een Nederlandse astronoom en cartograaf. In 1589 maakte hij een hemelglobe en met wat help van ontdekkingsreizigers uit die tijd vulde hij de witte vlekken rond de zuidelijke hemelpool in. Plancius maakte het sterrenbeeld van sterren in de buurt van Argo Navis. Dit grote, niet meer bestaande sterrenbeeld, stelde het schip van de Argonauten voor en het werd later opgedeeld in verschillende kleinere sterrenbeelden. Plancius hernoemde Argo Navis naar de Ark van Noach.

In de mythe stuurt Noach de duif weg van de Ark om te kijken of er al ergens droog land is te vinden na de Grote Zondvloed. De vogel komt terug met een olijventakje in zijn snavel als teken dat er inderdaad al ergens droog land is te vinden.

In 1592 verscheen het sterrenbeeld op een grote kaart met sterrenbeelden en later nam Johann Bayer het sterrenbeeld op in zijn Uranometria. In 1920 werd het een van de 88 sterrenbeelden van de Internationale Astronomische Unie.

Het sterrenbeeld Columba met de namen an de sterren
Het sterrenbeeld Columba met de namen van de sterren

Columba op oude sterrenkaarten

Columba – uit de Uranographia van Johannes Hevelius (± 1690)

Columba - Urania's Mirror
Columba – uit Urania’s Mirror (± 1825) samen met de sterrenbeelden Canis Major, Lepus, Caelum (Cela Sculptoris) en het niet meer erkende sterrenbeeld Noachi. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10075.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Columba

Phact – α Columbae (Alpha Columbae)
Phact is de helderste ster van Columba. Het is een ster die tot spectraalklasse B behoort. De naam komt van het Arabische woord Al-Fakhita en dat betekent “duif”. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,60 en ze bevindt zich op een afstand van 270 lichtjaar van de Aarde.

Phact is een dubbelster en is vermoedelijk ook een ϒ-Cas-veranderlijke ster met een helderheidsvariatie tussen magnitude 2,62 en 2,66. De zwakke begeleider heeft een helderheid van magnitude 12,3. Om de hoofdster is een uitdijende ring van gas waargenomen.

Wezn – β Columbae (Beta Columbae)
Wezn (ook wel Wazn genoemd) heeft een visuele helderheid van magnitude 3,12. De ster is ongeveer 86 lichtjaar van de Zon verwijderd. De Arabische naam van de ster betekent “het gewicht”.

Ghusn al Zaitun – δ Columbae (Delta Columbae)
Delta Columbae is een spectroscopische dubbelster die zich op een afstand van 237 lichtjaar bevindt. De ster heeft een helderheid van magnitude 3,85. De begeleider draait met een periode van 2,38 jaar om de ster heen.

De naam stamt af van het Arabische al-ghusn al-zaitun, de olijftak.

γ Columbae (Gamma Columbae)
Gamma Columbae heeft een visuele helderheid van magnitude 4,35. De ster is ongeveer 854 lichtjaar van de Zon verwijderd.

μ Columbae (Mu Columbae)

μ Columbae is een zogenaamde “runaway” ster, en op hol geslagen ster die afkomstig is uit het Iota Orionis systeem dat deel uitmaakt van het Trapezium in het sterrenbeeld Orion. Het is een ster die met een periode van 1,5 dag snel om zijn as draait. Het is een ster van spectraalklasse O. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 1300 lichtjaar en heeft een helderheid van magnitude 5,15.

ε Columbae (Epsilon Columbae)

Epsilon Columbae is een reuzenster die tot spectraalklasse K behoort. De ster is ongeveer 531 lichtjaar verwijderd van de Zon en heeft een visuele helderheid van magnitude 3,9.

η Columbae (Eta Columbae)
Eta Columbae is een geel-oranje reus van spectraalklasse K. De ster bevindt zich op een afstand van 531 lichtjaar van de Zon en heeft een helderheid van magnitude 3,9.

WASP-63 – Kosjenka
De ster WASP-63 heeft een visuele helderheid van magnitude 11,1 en is ongeveer 942 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Het is een ster van spectraalklasse G8 die met een leeftijd van ± 8 miljard jaar veel ouder is dan de Zon. WASP-63 heeft een massa van 1,10 zonsmassa en een straal van 1,76 * de straal van de Zon. De ster heeft een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 5700 Kelvin. Voor een ster van spectraalklasse G8 is de ster groot en men vermoedt dat dit komt doordat de ster is geëvalueerd naar een subreus.

In 2012 werd er met behulp van de transitiemethode een grote gasplaneet gevonden in een baan om de ster.  De ster heeft een evenwichtstemperatuur van 1536 Kelvin en de temperatuur aan de dagzijde is bepaald op 1547 Kelvin. De planeet is in massa vergelijkbaar met Saturnus maar door de kleine afstand tot zijn ster sterk opgezwollen. De atmosfeer van de planeet bevat water en heeft een hoog wolkendek van nog onbekende samenstelling.

WASP-63b heeft een massa van 0,339  Jupiter en een straal van 1,33 Jupiter. De exoplaneet draait op een gemiddelde afstand van 0,05417 AE om zijn ster heen en heeft daar 4,378 dagen voor nodig. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,026 en de inclinatie 87,8°.

In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen.

De naamgevingsprocedure startte in 2022 en de definitieve namen werden begin juni 2023 bekend gemaakt.

De ster WASP-63 kreeg de naam “Kosjenka”. Kosjenka is de hoofdpersoon van het Kroatische sprookje Regoč.

De exoplaneet WASP-63 b kreeg de naam “Regoč”. Regoč is de gigantische hoofdrolspeler in het Kroatische sprookje Regoč.

Variabele sterren

Columba heeft twee Mira-veranderlijken.
R Columbae varieert tussen magnitude 8 en 14 met een periode van 327 dagen. R Columbae staat 3° ten noordoosten van μ Columbae.

T Columbae varieert tussen 6,7 en 12,6 met een periode van 225 dagen. T Columbae staat 1° noordnoordoost van ο Columbae.

De deep sky objecten in Columba

NGC 1808

NGC 1808 in Columba
NGC 1808 in Columba. Door Jim Flood (Amateur Astronomers Inc., Sperry Observatory), Max Mutchler (STScI) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1998/12/image/c/ (direct link), Publiek domein, Koppeling

NGC 1808 is een Seyfert-stelsel dat zich op een afstand van 40 miljoen lichtjaar bevindt. Het is een balkspiraalvormig sterrenstelsel dat op een aantal plaatsen overeenkomsten vertoont met ons eigen sterrenstelsel. De vorm van de kern lijkt op een kromgetrokken schijf. Uit het centrale deel wordt veel waterstof gas uitgestoten. Men denkt dat er op zeer grote schaal stervorming plaatsvindt in het sterrenstelsel. In 1993 werd er een supernova waargenomen in NGC 1808.

Het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 9,9 en een schijnbare grootte van 6,5′ * 3,9′. NGC 1808 heeft een doorsnede van ongeveer 35.000 lichtjaar.

NGC 1808 werd op 10 mei 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

NGC 1851

NGC 1851 in Columba
Ultraviolette opname van NGC 1851. Door NASA/JPL-Caltech/SSC – http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA07908, Publiek domein, Koppeling

NGC 1851 (Caldwell 73) is een compacte bolhoop met relatief zwakke sterren. We kunnen NGC 1851 8 graden ten zuidwesten van α Col vinden. De afstand tot NGC 1851 bedraagt 39.500 lichtjaar. De visuele helderheid is magnitude 7.3 terwijl de schijnbare grootte 11′ bedraagt.

NGC 1851 werd op 10 mei 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Columba
Kaart sterrenbeeld Columba
Kaart sterrenbeeld Columba

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Columba – Duif

Eerste publicatie: 19 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 10 juni 2023