Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Fornax – Oven

Fornax werd in 1756 door Lacaille geïntroduceerd na zijn reis naar Kaap de Goede Hoop van waaruit het de zuidelijke sterrenhemel bestudeerde. Lacaille noemde het sterrenbeeld oorspronkelijk Fornax Chimica, de chemische oven, naar een klein instrument dat bij de verhitting van chemicaliën werd gebruikt. Het was de Engelse astronoom Francis Bailey die, naar aanleiding van een voorstel van John Herschel in 1845, de naam verkortte.

Met slechts één ster helderder dan magnitude 4,0 is Fornax een zwak sterrenbeeld. Het is echter wel bekend om de heldere sterrenstelsels van de Fornax Cluster, het Fornax Dwergsterrenstelsel en UDFy-38135539, het op één na verst verwijderde object in het heelal dat we kunnen bestuderen.

Fornax telt vier sterren met planeten. Het sterrenbeeld heeft geen Messier-objecten en er zijn geen meteorenzwermen geassocieerd met het sterrenbeeld.

Fornax hoort tot de sterrenbeelden van Lacaille. Samen met Antlia, Caelum, Circinus, Horologium, Mensa, Microscopium, Norma, Octans, Pictor, Reticulum, Sculptor en Telescopium.

In de Chinese astronomie bevinden de sterren van Fornax zich binnen de Witte Tijger van het Westen – Xi Fang Bai Hu (西方白虎).

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Oven Fornax For Fornacis
Zichtbaarheid Het sterrenbeeld is vanuit Nederland en België niet waarneembaar, echter in het zuiden van Europa staat het laag boven de horizon. Het is dan het beste in december waar te nemen. Fornax is zichtbaar tussen de +50-ste en de -90-ste breedtegraad.
Grootte In grootte is Fornax het 41-ste sterrenbeeld. Het beslaat een oppervlakte van 398 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Cetus, Sculptor, Phoenix en Eridanus.
Meteorenzwermen Er zijn geen meteorenzwermen bekend.

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie

Ster

Naam

Betekenis

Helderheid
(magnitude)

Afstand
(lichtjaar)

α For Dalim 1) 3,86 46
HD 20868 Intan 1) Diamant (Maleisisch) 9,92 156
WASP-72 b Diya 1) Olielamp (Mauritius) 9,6 1380
Fornax - Oven met de namen van de sterren
Het sterrenbeeld Fornax – Oven met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden/Cartes du Ciel.

Fornax op oude sterrenkaarten

Fornax - Urania's Mirror
Fornax – uit Urania’s Mirror (ca. 1825) samen met de sterrenbeelden Eridanus, Cetus, Sculptor en de niet meer erkende sterrenbeelden Psalterium Georgii en Machina Electra. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10074.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Fornax

Dalim – α Fornacis (Alpha Fornacis)

Alpha Fornacis is de helderste ster van het sterrenbeeld en de enige ster die helderder is dan de vierde magnitude. De ster behoort tot spectraalklasse F en heeft een visuele helderheid van magnitude 3,86. De ster bevindt zich op een afstand van 46 lichtjaar.

De ster is ongeveer 2,9 miljard jaar oud en 33% zwaarder dan onze Zon. Alpha Fornacis is een dubbelster en heeft mogelijk een circumstellaire schijf van stof en gesteente. Deze schijf is zichtbaar in infrarood licht. De begeleider heeft een helderheid van magnitude 7. De sterren zijn 5,1 boogseconden van elkaar gescheiden en ze hebben 314 jaar nodig om om elkaar heen te draaien.

De naam “Dalim” duikt voor het eerst op in de Palermo Catalogue van Guiseppe Piazzi uit 1824.

β Fornacis (Beta Fornacis)

Beta Fornacis behoort tot spectraalklasse G. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,5 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 169 lichtjaar. De ster heeft een optische begeleider met een helderheid van magnitude 14,0.

λ2 Fornacis (Lambda2 Fornacis) HD 16417

Lambda2 Fornacis is een hoofdreeksster van spectraalklasse G. De ster bevindt zich op een afstand van 84,1 lichtjaar. De helderheid van de ster bedraagt 5,8. De ster is ongeveer 300 miljoen jaar jonger dan onze Zon en daarnaast ook heter en zwaarder. Om de ster draait tenminste één planeet met een lage massa.

HD 20868 – Intan
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Maleisië heeft de ster HD 20868 “Intan” genoemd. Intan betekent diamant in het Maleis (Bahasa Melayu), wat verwijst naar het schijnen van een ster.

Maleisië heeft de exoplaneet HD 20868 b de naam “Baiduri” gegeven. Baiduri betekent opaal in het Maleis (Bahasa Melayu), wat verwijst naar de mysterieuze schoonheid van de planeet.

De ster HD 20868 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,92. De ster is ongeveer 156 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Het is een ster van spectraalklasse K met een massa van 0,76 zonsmassa en een straal van 0,73 * de straal van de Zon.

Om de ster draait de exoplaneet 20868 b. Deze is in oktober 2008 ontdekt met behulp van de HARPS-spectrograaf van de ESO in Chili. Dit instrument maakt gebruik van de radiale snelheidsmethode om planeten te vinden. De exoplaneet heeft een massa van 1,99 * de massa van Jupiter. De planeet draait in 380,9 dagen om zijn ster heen en doet dat op een gemiddelde afstand van 0,947 Astronomische Eenheden. De baan is sterke excentrisch: 0,75.

WASP-72 – Diya
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Mauritius heeft de ster WASP-72 de naam “Diya” gegeven. Diya is een olielamp die door Indiase voorouders naar Mauritius is gebracht in de jaren 1820, en wordt gebruikt voor verlichting tijdens speciale gelegenheden, waaronder het lichtfestival van Diwali.

Maleisië heeft de exoplaneet WASP-72 b de naam “Cuptor” gegeven. Cuptor is een thermisch geïsoleerde kamer voor het bakken of drogen van stoffen, die in Mauritius al lang is verdwenen en is vervangen door meer geavanceerde ovens.

WASP-72 is een ster van spectraalklasse F. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 9,6. De ster heeft een straal van 1,98 * de straal van de Zon en een massa van 1,29 zonsmassa. WASP-72 is ongeveer 1380 lichtjaar van de Aarde verwijderd.

De exoplaneet WASP-72 b is in 2013 ontdekt door het WASP-netwerk. De planeet heeft een massa van 1,46 * de massa van Jupiter en een straal van 1,27 * de straal van Jupiter. WASP-72 b draait op een gemiddelde afstand van 0,037 Astronomische Eenheden om zijn ster heen. Voor een omwenteling om zijn ster heeft de planeet 2,22 dagen nodig.

HD 20781 en HD 20782

HD 20781 en HD 20782 vormen een wijde dubbelster. Beide sterren hebben een eigen planetensysteem. Het is de eerste dubbelster waarbij bij iedere ster een planetensysteem is ontdekt.

HD 20781 behoort tot spectraalklasse G en bevindt zich op ongeveer 117 lichtjaar van de Zon. De visuele helderheid bedraagt magnitude 8,4. In 2011 zijn er twee planeten ontdekt bij de ster.

Ook HD 20782 is van spectraalklasse G. Deze ster heeft een helderheid van magnitude 7,4. De ster bevindt zich op 117 lichtjaar afstand. In 2006 werd er een planeet bij deze ster ontdekt.

HIP 13044

HIP 13044 bevindt zich op een afstand van 701 lichtjaar. De ster heeft een helderheid van magnitude 9,9. Het is een rode ster die zich op de horizontale tak in het Herzsprung-Russell-diagram bevindt. Dit is de fase die volgt op het rode reuzenstadium.

De ster maakt deel uit van de Helmi-stroom, dit is een stroom van sterren in ons eigen sterrenstelsel die vroeger is begonnen als een dwergsterrenstelsel maar is opgeslokt door ons eigen sterrenstelsel. Deze stroom is vernoemd naar de Argentijns-Nederlandse astronome prof. dr. Amina Helmi die vanuit de Universiteit van Groningen onderzoek doet.

HIP 13044 is zeven keer groter dan onze Zon maar ietsje minder zwaar. De ster is naar schatting negen miljard jaar oud. In november 2010 werd een planeet ontdekt die de aanduiding HIP 13044 b kreeg.

HIP 13044 b is een hete Jupiter die vermoedelijk buiten ons sterrenstelsel is ontstaan maar die er deel van uit ging maken toen zijn eigen dwergsterrenstelsel werd opgeslokt door ons sterrenstelsel.

γ1A en γ1B vormen een drievoudige dubbelster. A en B zijn van magnitude 6,0 en 12,0; afstand 12″. Ster C is van magnitude 11 en staat op 41″.

ω For is een gefixeerde dubbelster. Helderheden van 5,0 en 7,7; 10,8″ van elkaar.

ν Fornacis (Nu Fornacis) is een alpha CV-variabele. De periode bedraagt 1,9 dagen en de helderheid varieert dan tussen magnitude 4,68 en 4,73.

Deepsky objecten

De Fornax Cluster

De Fornax Cluster is een cluster van sterrenstelsels die zich grotendeels in het sterrenbeeld Fornax bevinden. Het is met ongeveer 58 sterrenstelsels een relatief kleine cluster. NGC 1399 is het centrale sterrenstelsel in de cluster. Andere heldere leden zijn NGC 1404 en NGC 1427A in het sterrenbeeld Eridanus.

NGC 1399

NGC 1399 in Fornax
NGC 1399 in Fornax. By Own work – datafile from http://hla.stsci.edu/hlaview.html, CC BY-SA 3.0, Link

NGC 1399 is een helder en groot elliptisch sterrenstelsel in het centrum van de Fornax Cluster. NGC 1399 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,9.

Het sterrenstelsel heeft een doorsnede van ongeveer 130.000 lichtjaar en een schijnbare grootte van 3,2′ * 3,1′. Het is 66 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.

NGC 1399 werd op 22 oktober 1835 ontdekt door Sir John Herschel.

NGC 1404

NGC 1404 in Fornax
NGC 1404 in Fornax. By NASA/JPL-Caltech/K. Gordon (Space Telescope Science Institute) and SINGS Team – http://gallery.spitzer.caltech.edu/Imagegallery/image.php?image_name=sig07-025, Public Domain, Link

NGC 1404 is een elliptisch sterrenstelsel in de Fornax Cluster. Het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 10,3. het bevindt zich op een afstand van 66 miljoen lichtjaar van de Zon. Het sterrenstelsel werd op 28 november 1837 ontdekt door John Herschel.

UDFy-38135539

UDFy-38135539 in Fornax
UDFy-38135539 in Fornax. Door Hubble Space TelescopeCredit: NASA, ESA, G. Illingworth (UCO/Lick Observatory and University of California, Santa Cruz) and the HUDF09 Team – Cropped from Hubble image of the distance-record galaxy UDFy-38135539: eso1041b, Publiek domein, Koppeling

UDFy-38135539 is geïdentificeerd als het op één na verst verwijderde object in het heelal. Het bevindt zich op een afstand van 13,1 miljard lichtjaar van de Zon. Het sterrenstelsel werd in 2009 ontdekt op opnames van de Hubble Ultra Deep Field.

Het is het eerste sterrenstelsel dat we kunnen waarnemen dat uit de reïonisatieperiode van het heelal stamt. De reïonisatieperiode vond plaats tussen 150 miljoen en 1 miljard jaar na de Oerknal.

Het sterrenstelsel heeft een roodverschuiving van 8,6. Dit betekent dat we het sterrenstelsel zien zoals het er 600 miljoen jaar na d eOerknal uitzag. het betekent ook dat er in die periode al sterren waren.

 

NGC 1097 (Caldwell 67)

NGC 1097 in Fornax
NGC 1097 in Fornax. By ESO – https://www.eso.org/public/images/eso0438d/ https://cdn.eso.org/images/large/eso0438d.jpg, CC BY 4.0, Link

NGC 1097 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel in Fornax. Het bevindt zich op een afstand van 45 miljoen lichtjaar en het heeft een visuele helderheid van magnitude 10,2. Het stelsel heeft een schijnbare grootte van 9,6′ * 6,3′.

NGC 1097 is ook geclassificeerd als een Seyfert-stelsel. Dit zijn sterrenstelsels die een kern hebben die spectraallijnen uitzendt van sterk geïoniseerd gas. Men vermoedt dat Seyfert-stelsels een supermassief zwart gat in hun kern hebben.

NGC 1097 heeft verschillende satellietstelsels: NGC 1097A en NGC 1097B. NGC 1097A is een eigenaardig dwerg-elliptisch sterrenstelsel dat op een afstand van 47.000 lichtjaar om de kern van zijn grote broer draait. NGC 1097B is een onregelmatig dwergsterrenstelsel.

Er zijn verschillende supernovae waargenomen in NGC 1097: SN 1992bd in 1992, SN1999eu in 1999 en in 203 SN2003B.

NGC 1097 werd op 9 oktober 1790 ontdekt door William Herschel.

NGC 1360

NGC 1360 in Fornax
NGC 1360 in Fornax. By Ngc1535 – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=45659486

NGC 1360 is een planetaire nevel in Fornax. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 9,4. NGC 1360 bevindt zich op een afstand van 700 lichtjaar en heeft een schijnbare grootte van 11,0′ * 7,5′. De centrale ster heeft een helderheid van magnitude 11.4. NGC 1360 is op 12 januari 1868 ontdekt door de Duitse astronoom Friedrich August Theodor Winnecke.

NGC 1365

NGC 1365 in Fornax
NGC 1365 in Fornax. By ESO – http://www.eso.org/gallery/v/ESOPIA/Galaxies/phot-08a-99-hires.jpg.html, CC BY 4.0, Link

NGC 1365 is een groot balkspiraalvormig sterrenstelsel dat deel uit maakt van de Fornax Cluster. Het sterrenstelsel is ongeveer 56,2 miljoen lichtjaar verwijderd van ons en het heeft een helderheid van magnitude 10,3. NGC 1365 heeft een doorsnede van ongeveer 200.000 lichtjaar en een schijnbare grootte van 11,2′ * 6,2′.

NGC 1365 is een schoolvoorbeeld van hoe een balkspiraalvormig sterrenstelsel eruit moet zien. Het is één van de best bestudeerde stelsels. Er zijn een drietal supernova’s waargenomen: SN 1957C in 1957, SN 1983V in 1983 en in 2001 werd N 2001du waargenomen.

NGC 1365 werd op 2 september 1826 ontdekt door de astronoom James Dunlop.

NGC 1398

NGC 1398 in Fornax
NGC 1398 in Fornax. By ESO – https://www.eso.org/public/images/potw1801a/, CC BY 4.0, Link

NGC 1398 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel met een diameter van 135.000 lichtjaar. Het bevindt zich op een afstand van 65 miljoen lichtjaar en het maakt deel uit van de Fornax Cluster van sterrenstelsels. In 1996 werd er een supernova waargenomen: SN 1996N.

het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 10,6 en een schijnbare grootte van 7,1′ * 5,4′.

het sterrenstelsel werd op 17 december 1868 ontdekt door de Duitse astronoom Friedrich August Theodor Winnecke toen hij zoekende was naar kometen.

NGC 1427

NGC 1427 in Fornax
NGC 1427 in Fornax. By en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Public Domain, Link

NGC 1427 is een elliptisch sterrenstelsel in Fornax. Het bevindt zich op een afstand van 71 miljoen lichtjaar en het heeft een helderheid van magnitude 12,6. het sterrenstelsel heeft een doorsnede van ongeveer 70.000 lichtjaar en een schijnbare grootte van 3,6′ * 2,5′. Het sterrenstelsel beweegt zich naar de Fornax Cluster toe.NGC 1427 werd op 28 november 1837 ontdekt door John Herschel.

NGC 1049

NGC 1049 in Fornax
NGC 1049 in Fornax. Door ESA/Hubble, CC BY 4.0, Koppeling

NGC 1409 is een bolvormige sterrenhoop die zich op een afstand van ongeveer 630.000 lichtjaar bevindt. De bolhoop heeft een helderheid van magnitude 12,9 en is zichtbaar in middelgrote telescopen. NGC 1049 werd op 19 oktober 1835 voor het eerst waargenomen door John Herschel. De bolhoop is één van de zes bekende bolhopen van het Fornax Dwergsterrenstelsel.

Het Fornax Dwergsterrenstelsel

Het Fornax dwergsterrenstelsel
Het Fornax dwergsterrenstelsel. By ESO/Digitized Sky Survey 2, CC BY 4.0, Link

Het Fornax Dwergsterrenstelsel is een elliptisch dwergsterrenstelsel in Fornax. Het heeft een visuele helderheid van magnitude 9,3 en het is ongeveer 460.000 lichtjaar van ons verwijderd. Het sterrenstelsel maakt deel uit van de Lokale Groep en het is een satelliet-stelsel van ons eigen sterrenstelsel.

Het Fornax Dwergsterrenstelsel werd in 1938 door de Amerikaanse astronoom Harlow Shapley ontdekt. Hij is ook de ontdekker van het Sculptor Dwergsterrenstelsel in het sterrenbeeld Sculptor. Shapley ontdekte beide dwergsterrenstelsels toen hij fotografische platen controleerde die gemaakt waren met de 61 cm Bruce refractor van de Boyden sterrenwacht in Zuid-Afrika.

Het Fornax Dwergsterrenstelsel bevat 6 bolvormige sterrenhopen waarvan de NGC 1049 de grootste is en werd ontdekt voor het sterrenstelsel zelf.

NGC 1316 – Fornax A

NGC 1316 - Fornax A - in Fornax
NGC 1316 – Fornax A – in Fornax. By NASA, ESA, and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA) – http://www.spacetelescope.org/images/opo0511a/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2005/11/image/a/ (direct link), Public Domain, Link

NGC 1316 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,4 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 62 miljoen lichtjaar. Het lensvormige sterrenbeeld maakt deel uit van de Fornax Cluster. Het wordt geclassificeerd als een radio stelsel en het is de op drie na helderste radiobron aan de hemel. Er zijn twee supernova’s bekend in het sterrenstelsel. In 1980 werd SN 1980N waargenomen en in 1981 was het de beurt aan SN 1981D.

NGC 1316 heeft een schijnbare grootte van 12,0′ * 8,5′. Het sterrenstelsel werd op 2 september 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

NGC 1350

NGC 1350 in Fornax
NGC 1350 in Fornax. Door ESO – http://www.eso.org/gallery/v/ESOPIA/Galaxies/phot-31a-05.tif.html, CC BY 3.0, Koppeling

NGC 1350 is een spiraalvormig sterrenstelsel in Fornax. Het heeft een visuele helderheid van magnitude 11,5 en het bevindt zich op een afstand van ongeveer 87 miljoen lichtjaar. Het spiraalstelsel heeft een uitgesproken ringstructuur. De spiraalarmen zijn redelijk strak opgewonden. NGC 1350 heeft een doorsnede van ongeveer 30.000 lichtjaar waarmee het een beetje groter is dan ons eigen sterrenstelsel. NGC 1350 bevindt zich in de buitenste delen van de Fornax Cluster maar het sterrenstelsel maakt er geen deel van uit.

Het sterrenstelsel werd op 24 november 1826 ontdekt door de astronoom James Dunlop.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Fornax
IAU-kaart van het sterrenbeeld Fornax – Oven
IAU-kaart van het sterrenbeeld Fornax – Oven

Download de kaart van het sterrenbeeld Fornax – Oven.

Eerste publicatie: 20 juli 2009
Laatste keer bewerkt op: 23 augustus 2020