Het sterrenbeeld Norma – Winkelhaak

Het sterrenbeeld Norma bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel tussen de sterrenbeelden Scorpius en Centaurus. Het is niet zichtbaar vanuit Nederland. De naam is Latijns voor “normaal” waar hiermee een rechte hoek wordt bedoeld. Het sterrenbeeld stelt een winkelhaak voor. Het sterrenbeeld is bedacht door Nicolas de Lacaille in het midden van de achttiende eeuw. Hij noemde het sterrenbeeld oorspronkelijk “ l’Equerre et la Regle ”. Later werd de naam omgezet in het Latijn als Norma et Regula. Dit werd later afgekort tot alleen Norma. Lacaille gebruikte zwakke sterren tussen Lupus – Wolf en Ara – Altaar voor het sterrenbeeld.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam	Latijnse naam	Afkorting	Genitief
Winkelhaak	Norma	Nor	Normae
Zichtbaarheid	het sterrenbeeld is vanuit Nederland en België niet waarneembaar. Het is alleen zichtbaar tussen de 30ste en de -90ste breedtegraad
Grootte	In grootte is Norma het 74ste sterrenbeeld. Het beslaat een oppervlakte van 165 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving	Het sterrenbeeld wordt omringd door Scorpius, Lupus, Circinus, Triangulum Australe en Ara
Meteorenzwermen	de γ-Normiden

Beschrijving

Omdat de grenzen van het sterrenbeeld sinds de achttiende eeuw enkele keren zijn aangepast komen er geen alpha en bèta ster voor in het sterrenbeeld. Alpha en Bèta Normae maken nu als N en H Scorpii deel uit van het sterrenbeeld Scorpius – Schorpioen.
In Norma vinden we vier sterren met planeten. Ook de meteorenzwerm de Gamma Normiden vindt zijn oorsprong in dit sterrenbeeld.

Norma maakt samen met Antlia, Caelum, Circinus, Fornax, Horologium, Mensa, Microscopium, Octans, Pictor, Reticulum, Sculptor en Telescopium deel uit van de sterrenbeelden van Lacaille. Het sterrenbeeld was vroeger ook bekend als de Zuidelijke Driehoek (geen relatie tot Triangulum Australe) en Quadrans Euclides.

De sterren van Norma

γ Normae (Gamma Normae)

γ¹ en γ² Normae vormen een optische dubbelster en geen echt dubbelstersysteem. Gamma² Normae bevindt zich op een afstand van 129 lichtkaar van de Aarde. Het is een gele reus van spectraalklasse G8 met een massa van 2 – 2,5 zonsmassa. De ster is opgezwollen tot een diameter van 10 keer de Zon en heeft een lichtkracht van 45 keer de Zon. Het is ook de helft van een nauwe optische dubbelster. De begeleider is een ster van magnitude 10.

Gamma¹ Normae is een witgele superreus die ongeveer 1500 lichtjaar van de Aarde is verwijderd.

ε Normae (Epsilon Normae)

Epsilon Normae is een spectroscopische dubbelster bestaande uit twee blauwwitte hoofdreekssterren die beiden ongeveer even zwaar zijn. Deze sterren zijn van spectraalklasse B3 en ze draaien in 3,26 dagen om elkaar heen. Er bevindt zich nog een derde ster in dit systeem. Dit is een ster van magnitude 7,5 die op 22 boogseconden van de spectroscopische dubbele staat. Dit is een hoofdreeksster van spectraalklasse B9. Het epsilon Normae-systeem bevindt zich op ongeveer 530 lichtjaar van de Aarde.

ι¹ Normae (Iota¹ Normae)

Iota¹ Normae is een meervoudig stersysteem. De sterren A en B hebben een visuele helderheid van magnitude 5,2 respectievelijk 5,76 en ze draaien met een periode van 26,9 jaar om elkaar heen. Ze hebben een massa van 2,77 resp. 2,71 zonsmassa en ze bevinden zich ongeveer 128 lichtjaar van ons vandaan. Er is nog een derde ster in het systeem. Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 8.0 en is van spectraalklasse G8.

η Normae (Eta Normae)

Eta Normae is een gele reus van spectraalklasse G8. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,65. De lichtkracht bedraagt ongeveer 65 keer de lichtkracht van de Zon en de afstand tot de Aarde is 123 lichtjaar.

δ Normae (Delta Normae)

δ Normae bevindt zich op een afstand van 123 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,7.

μ Normae (Mu Normae)

Mu Normae is een blauwe superreus van spectraalklasse O9. Het is een van de helderste sterren die we kennen maar de lichtsterkte wordt deels verhuld door kosmisch stof en de grote afstand tot de Aarde. De afstand is niet precies bekend en daardoor wordt de lichtkracht geschat op 250.000 tot 1 miljoen keer de lichtkracht van de Zon. De ster heeft mogelijk een massa van 60 zonsmassa. Men vermoedt dat het een alpha Cygni-veranderlijke ster is; de helderheid varieert tussen magnitude 4,87 en 4,98.

κ Normae (Kappa Normae)

κ Normae is ongeveer 438 lichtjaar van ons verwijderd. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,9

QU Normae is een hete blauwwitte veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 5,27 en 5,41. De periode bedraagt 4,8 dagen.

R Normae bevindt zich in de buurt van Eta Normae. Het is een Mira veranderlijke ster met een periode van 507,5 dagen. De helderheid varieert van magnitude 6,15 tot 13,9.

T Normae bevindt zich halverwege Eta Normae en Gamma Circini. Ook dit is een Mira-veranderlijke ster met een periode van 244 dagen. In die periode varieert de helderheid tussen magnitude 6,2 en 13,6.

S Normae (47 G. Normae)

S Normae is een Cepheide-veranderlijke ster. De visuele helderheid varieert tussen magnitude 6,12 en 6,77. De periode bedraagt 9,75 dagen.

De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 2740 lichtjaar van de Zon. S Normae heeft een straal van 41 * de Zon en een massa van 4,8 tot 7,3 zonsmassa. De lichtsterkte is 2800 * de Zon. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude -3,18.

S Normae bevindt zich in het centrum van de open sterrenhoop NGC 6087 die daarom ook wel de S Normae sterrenhoop wordt genoemd.

Exoplaneten

Er zijn vier stersystemen bekend die planeten hebben.

HD 330075 is een zonachtige planeet die 148 lichtjaar van ons is verwijderd. De ster heeft een massa van 0,86 zonsmassa en een straal van 0,85 * de Zon. Het is een ster van spectraalklasse G5 die een visuele helderheid van magnitude 9,4 heeft.

In 2004 werd er een hete Jupiter ontdekt die in 3,4 dagen om de ster draait. Het was de eerste exoplaneet die met het destijds nieuwe HARPS-instrument aan de VLT in Chili werd ontdekt. De exoplaneet HD 330075 heeft een massa van 0,76 * Jupiter en draagt  met een periode van 3,37 dagen om de ster heen. De gemiddelde afstand tot de planeet bedraagt 0,043 Astronomische Eenheden en de baanexcentriciteit is 0. Dit betekent dat de baan cirkelvormig is.

HD 148156 bevindt zich op een afstand van ongeveer 168 lichtjaar, de ster is een beetje groter en heter dan de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,7 en is van spectraalklasse G1. De ster heeft een massa van 1,15 zonsmassa en een straal van 1,28 8 de straal van de Zon. Om de ster draait een planeet met  een massa van 0,85 * Jupiter. Deze planeet draait met een periode van 1027 dagen om de ster heen. De gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 2,45 Astronomische Eenheden en de baanexcentriciteit bedraagt 0,52.

HD 143361 is een dubbelstersysteem bestaande uit een zonachtige ster en een zwakke rode dwerg. De beide sterren staan 30,9 Astronomische Eenheden van elkaar. Om de helderste ster draait een planeet met 3 keer de massa van Jupiter. Deze planeet heeft een periode van 1054 dagen.

De ster HD 143361 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,9 en is van spectraalklasse G6. De ster is ongeveer 224 lichtjaar van ons verwijderd. De exoplaneet HD 143361 werd in oktober 2006 ontdekt met behulp van de radiale snelheidsmethode. De exoplaneet werd gevonden tijdens de Magellan Planet Search door de MIKE echelle spectrograaf aan de 6,5 meter Magellan II telescoop in Chili. De exoplaneet heeft een massa van 3,5 * Jupiter en draait in 1046 dagen om zijn ster heen. De gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 1,98 Astronomische Eenheden en de baanexcentriciteit is 0,19.

HD 142415 bevindt zich op een afstand van ongeveer 116 lichtjaar. Het is een ster van spectraalklasse G1 die een visuele helderheid van magnitude 7,3 heeft. De ster heeft een massa van 1n1 zonsmassa en een straal van 1,04 8 de Zon. In 204 werd er met behulp van de radiale snelheidsmethode een exoplaneet ontdekt. Deze exoplaneet, HD 142415, heeft een massa van 1,6 * Jupiter en draait met een periode van 286 dagen om zijn ster heen. De gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 1,05 Astronomische Eenheden.

De deep sky objecten in Norma

De Mier nevel (Menzel 3, Mz 3)

De Mier-nevel is een bipolaire planetaire nevel die een visuele helderheid van magnitude 13,8 heeft en zich op een afstand van ongeveer 8000 lichtjaar van de Zon bevindt. De bijnaam Mier-nevel heeft de nevel te danken omdat de vorm doet denken aan de kop en de romp van een mier. De nevel heeft een heldere kern waarin zich vermoedelijk een symbiotische dubbelster bevindt. De Mier-nevel is in 1922 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Donald Menzel.

NGC 6067

NGC 6067 is een open sterrenhoop met een visuele helderheid van magnitude 5,6 die zich op een afstand van 4621 lichtjaar van de Zon bevindt. De open sterrenhoop bevindt zich een beetje ten noorden van de ster κ Normae. De open sterrenhoop heeft een doorsnede van 12 boogseconden en is goed zichtbaar in een verrekijker of kleine telescoop. NGC 6067 werd op 8 mei 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

NGC 6087 (S Normae, Caldwell 87)

NGC 6087 is een open sterrenhoop bestaande uit minstens 40 sterren. De sterrenhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 5,4 en bevindt zich op een afstand van 3500 lichtjaar van de Zon. De ster S Normae bevindt zich in het centrum van deze sterrenhoop en het is tevens de helderste ster van de groep. De open sterrenhoop heeft een grootte van ongeveer ¼-de graad aan de sterrenhemel. NGC 6087 werd op 8 mei 1826 ontdekt door James Dunlop.

Shapley 1 (Sp-1, PK 329+02.1)

Shapley 1 is een cirkelvormige planetaire nevel die een visuele helderheid heeft van magnitude 12,6. De nevel bevindt zich op een afstand van ongeveer 1000 lichtjaar van de Zon. De centrale ster in de nevel is een witte dwerg die een helderheid heeft van magnitude 14. Shapley 1 heeft een doorsnede van 1,1 boogminuut aan de sterrenhemel. Dit komt over een met een doorsnede van 1/3 lichtjaar. De nevel is in 1936 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Harlow Shapley.

NGC 6164 en NGC 6165

NGC 6164 is een emissienevel die op 1 juli 1834 werd ontdekt door John Herschel.. NGC 6165 (linksonder) is een emissienevel die door een nog erg jonge O-ster is gevormd. De ster, die 40 keer zwaarder is dan onze zon, is naar schatting pas 3 – 4 miljoen jaar oud. De nevel heeft een doorsnede van 4 miljoen lichtjaar en lijkt een beetje op een planetaire nevel (maar is het dus niet want die worden gevormd als een ster aan het end van zijn leven ontploft.) Net zoals ook wel bij een planetaire nevel voorkomt heeft NGC 6164 een zeer zwakke halo die alleen op lang-belichte opnames zichtbaar is.

Eerste publicatie: 25 juli 2009
Laatste keer bewerkt op: 1 mei 2021