Het sterrenbeeld Piscis Austrinus – Zuidervis

Het sterrenbeeld Piscis Austrinus bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel. De naam is Latijn voor “zuidelijke vis”. Het sterrenbeeld werd soms ook wel aangeduid als Piscis Australis.

Piscis Austrinus werd door Ptolemeus opgenomen in zijn stercatalogus maar de geschiedenis van het sterrenbeeld gaan terug naar de Babylonische tijd en mythologie.

Het sterrenbeeld bestaat uit relatief zwakke sterren; er is slechts één ster helderder dan de de vierde magnitude. Deze ster, Fomalhaut is eveneens een van de helderste sterren aan de nachtelijke hemel.

Tot aan de 20ste eeuw was het sterrenbeeld ook bekend als Piscis Notius. Aan het einde van de 16de eeuw plukte de Nederlandse astronoom Petrus Plancius enkele sterren weg om er het sterrenbeeld Grus – Kraanvogel mee te maken.

Het sterrenbeeld bevat geen Messier-objecten maar wel drie sterren met een planeet.

Piscis Austrinus behoort samen met de sterrenbeelden Carina, Columba, Delphinus, Equuleus, Eridanus, Puppis, Pyxis en Vela tot de Hemelse Waters familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Zuidervis Piscis Austrinus PsA Piscis Austrini
Zichtbaarheid September – November (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat)
Grootte In grootte is Piscis Austrinus het 60ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 245 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Capricornus, Microscopium, Grus, Sculptor en Aquarius.
Meteorenzwermen Er zijn geen meteorenzwermen bekend.

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Ster Naam Betekenis Helderheid
(magnitude)
Afstand
(lichtjaar)
α PsA Fomalhaut 1).
Maori: Õ-tama-rãkau
Mond van de Vis 1,15 25,08
Het sterrenbeeld Piscis Austrinus met de namen van de sterren
Het sterrenbeeld Piscis Austrinus met de namen van de sterren

 

Mythologie

Piscis Austrinus is een van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus. Verschillende sterren van Grus – Kraanvogel behoorden vroeger ook tot het sterrenbeeld.

De Zuidervis heeft zijn oorsprong in de Babylonische mythologie waar het bekend was als de “Vis” of MUL.KU. Het sterrenbeeld werd geassocieerd met de mythe over de Syrische vruchtbaarheidsgodin Atargatis die in een meer in de buurt van de rivier de Eufraat viel en die werd gered door een grote vis. De godin strafte later iedereen die vis at maar haar priesters mochten wel dagelijks vis eten.

In een variant van het verhaal gooide ze zichzelf in het meer om zelfmoord te plegen nadat ze een affaire had gehad met een man en zwanger van hem was geworden. In deze versie doodde ze de man en verstootte ze haar dochter. Ze veranderde in een zeemeermin in het meer. Haar dochter werd opgevoed door duiven en groeide op tot de Assyrische koningin Semiramis.

De Grieken kenden het sterrenbeeld als de Grote Vis en beeldden het af als een vis die het water dronk dat door Aquarius – de Waterman, werd uitgeschonken. Men zei dat de twee vissen van het sterrenbeeld Pisces nakomelingen waren van de Grote Vis.

In de Griekse mythologie is er een vergelijkbaar verhaal dat geassocieerd is met Pisces – Vissen. In dit verhaal nam de godin Aphrodite de vorm aan van een vis om zich voor het monster Typhoon te verstoppen. Samen met naar zoon Eros verstopte ze zich in de rivier de Eufraat en ze smeekten de riviernimfen om hulp. Twee vissen schoten te hulp en deze twee vissen werden later als dank aan de sterrenhemel geplaatst.

Ook de Egyptenaren associeerden het sterrenbeeld met een vis en wel de vis die het leven van de godin Isis redde. Als dank plaatste Isis de vis als een sterrenbeeld aan de hemel en dat deed ze later ook met de nakomelingen van de vis.

Piscis Austrinus op oude sterrenkaarten

Piscis Austrinus – uit de Uranometria van Johan Bayer uit 1603

Piscis Austrinus – uit de Atlas Australis van John Bevis (ca. 1750)

Piscis Austrinus – uit de Uranographia van Hevelius (ca. 1690)

Piscis Austrinus - Urania's Mirror
Piscis Austrinus – vroeger ook Piscis Australis genoemd samen met de sterrenbeelden Aquarius en het niet meer erkende Ballon Aerostatique uit Urania’s Mirror (ca. 1825). By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10072.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Piscis Austrinus

Fomalhaut – α Pisces Austrini

Fomalhaut is de helderste ster van het sterrenbeeld Piscis Austrinus. De ster is helderwit van kleur.
De ster is het beste te bekijken in de herfst, in de maanden oktober tot begin november staat de ster in het zuiden in een relatief leeg gedeelte van de sterrenhemel. Vanwege de helderheid is ze gemakkelijk te vinden.

De vermeende planeet bij de ster Fomalhaut in het sterrenbeeld Piscis Austrinus

Voor de amateurastronoom is het een gewone heldere ster waar niets bijzonders aan te zien is. Echter de ster wordt omringd door een gloeiende schijf van stof en puin die over is gebleven na het ontstaan van de ster. En uit de theorieën over planeetvorming weten we dat waar stof is zich mogelijk ook planeten bevinden.

Fomalhaut is voor waarnemers op het noordelijk halfrond in de herfst een heldere ster laag boven de zuidelijke horizon. Voor waarnemers op het zuidelijk halfrond is de ster in de lente goed te zien; de ster staat dan hoog aan de hemel. Er zijn geen andere heldere sterren in de buurt van Fomalhaut. De ster komt op als Antares van de Schorpioen ondergaat en gaat onder als Sirius van de grote Hond opkomt.

Fomalhaut is een jonge ster, ongeveer 100 miljoen jaar oud met een massa van ongeveer tweemaal die van de Zon. De ster is tot rust aan het komen na zijn geboorte en is klaar voor een leven van enkele miljarden jaren. De ster lijkt op Wega in de Lier. Fomalhaut bevindt zich op een afstand van ongeveer 25 lichtjaar, gelijk aan de afstand van Wega tot de Zon. Astronomen hebben ontdekt dat Fomalhaut fysisch is verbonden met Wega en de ster Castor in het sterrenbeeld Tweelingen. Deze sterren maken deel uit van de Castor groep. Vermoedelijk zijn de sterren ontstaan uit dezelfde sterrenhoop en bewegen ze nu nog steeds min of meer samen door de onmetelijke ruimte heen.

Gezien door een kleine telescoop is Fomalhaut niet bijzonder. Bekeken door een grote ruimtetelescoop als de Hubble is het beeld ineens compleet anders en véél interessanter. In 1983 ontdekte men met behulp van de infrarood satelliet IRAS dat er een overschot aan infrarood licht zichtbaar was bij Fomalhaut. Dit suggereerde dat de ster was omringd door een grote wolk van stof dat door de ster zelf wordt verhit. En waar stof is kunnen mogelijk ook planeten zijn. Astronomen zijn verder gaan zoeken en in 2008 ontdekte men met behulp van de Hubble telescoop een planeet in een baan om Fomalhaut.

Het is geen aardachtige planeet. De planeet bij Fomalhaut is groter dan Neptunus maar niet meer dan 3 maal zo zwaar als Jupiter. De planeet bevindt zich op een afstand van ongeveer 115 astronomische eenheden van de ster en dat zorgt voor een omlooptijd van 875 jaar. Door de grote afstand tot de ster is het er bovendien heel erg koud.

Er is echter één groot probleem: sinds de ontdekking in 2008 heeft niemand anders de waarneming kunnen bevestigen. Er is dus gerede twijfel of de planeet echt wel bestaat. Nieuwe waarnemingen worden voorbereid om te kijken of de planeet echt aanwezig is.

De planeet of de stofschil om Fomalhaut zijn met een amateurtelescoop totaal niet zichtbaar maar als je eens naar de ster kijkt hou dan in je achterhoofd dat er mogelijk planeten zijn bij deze ster.

Fomalhaut is de helderste ster van het sterrenbeeld. Fomalhaut heeft een visuele helderheid van magnitude 1,16 en het is daarmee in helderheid de 18-de ster aan de sterrenhemel. Fomalhaut bevindt zich op een afstand van 25,13 lichtjaar van de Zon.

Fomalhaut heeft een massa van 1,92 zonsmassa en een straal van 1,842 * de Zon. De lichtkracht van Fomalhaut is 16,63 * de Zon. De ster zendt in het infrarood heel veel straling uit. Deze straling duidt op de aanwezigheid van een interstellaire schijf om de ster heen. In werkelijkheid zijn er verschillende stofschijven waargenomen bij de ster.

De naam Fomalhaut komt van het Arabische “fum al-hawt”; de bek van de Vis. In 2500 voor Christus markeerde de ster het solstice. Ptolemeus plaatste de ster zowel in het sterrenbeeld Piscis Austrinus als in het sterrenbeeld Aquarius. In de 17-de eeuw plaatste Johann Bayer de ster definitief in Piscis Austrinus maar in 1725 noemde Flamsteed de ster zowel 79 Aquarii als 24 Picis Austrini.

Fomalhaut behoort tot de Castor Groep van bewegende sterren. Tot deze groep behoren ook de heldere sterren Castor van het sterrenbeeld Tweelingen en Wega van het sterrenbeeld Lier. Deze sterren maken allemaal eenzelfde beweging in de ruimte hebben hebben vermoedelijk allemaal eenzelfde oorsprong.

Na Pollux in het sterrenbeeld Tweelingen en onze eigen Zon is Fomalhaut het helderste object waar een object omheen beweegt. Fomalhaut b werd in 2008 ontdekt. De planeet heeft een omlooptijd van ongeveer 2000 jaar en is waargenomen in zichtbaar licht.

Fomalhaut vormt samen met de ster TW Piscis Austrinus een dubbelster.

TW Piscis Austrini, ook bekend als Fomalhaut B bevindt zich op een afstand van 24,9 lichtjaar van de Zon. De ster bevindt zich binnen één lichtjaar afstand van Fomalhaut.

Het is een BY Draconis veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 6,44 en 6,49 met een periode van 10,3 dagen. De ster heeft een massa van 0,725 Zonsmassa en een straal van 0,629 * de Zon. De lichtkracht is slechts 0,19 * de Zon. TW Piscis Austrini heeft een gemiddelde visuele helderheid van magnitude 6,48.

Epsilon Piscis Austrini – ε Piscis Austrini

Epsilon Piscis Austrini is de op één na helderste ster in het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,2 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 774 lichtjaar.

Delta Piscis Austrini – δ Piscis Austrini

Delta Piscis Austrini is de op twee na helderste ster in het sterrenbeeld. Het is een meervoudige ster. Het stersysteem heeft een visuele helderheid van magnitude 4,2 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 170 lichtjaar van de Zon.

Bèta Piscis Austrini – β Piscis Austrini

Bèta Piscis Austrini is een dubbelstersysteem dat zich op een afstand van ongeveer 148 lichtjaar van de Aarde bevindt. De dubbelster heeft een helderheid van magnitude 4,3. De sterren staan 30,4″ uit elkaar.

Iota Piscis Austrini – ι Piscis Austrini

Ook Iota Piscis Austrini is een dubbelster. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,4 en bevindt zich op een afstand van 205 lichtjaar.

Gamma Piscis Austrini – γ Piscis Austrini

Gamma Piscis Austrini heeft een visuele helderheid van magnitude 4,5 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 222 lichtjaar van de Zon. Gamma Piscis Austrini is een dubbelster waarvan de hoofdster een lichtsterkte heeft van 81 * de Zon. γ PsA bestaat uit twee sterren: magnitude 4,5 en 8,5. Afstand 4,3″.

Mu Piscis Austrini – μ Piscis Austrini

Mu Piscis Austrini bevindt zich op een afstand van 130 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,5.

Tau Piscis Austrini – τ Piscis Austrini

Tau Piscis Austrini bevindt zich op een afstand van 61 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,9. De ster heeft een geschatte leeftijd van 1,3 miljard jaar.

Theta Piscis Austrini – θ Piscis Austrini

Tau Piscis Austrini is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 5,0. De dubbelster bevindt zich op een afstand van 339 lichtjaar van de Zon.

Pi Piscis Austrini – π Piscis Austrini

Pi Piscis Austrini is een spectroscopische dubbelster. De twee sterren draaien met een periode van 178,3 dagen om elkaar heen. Pi Piscis Austrini heeft een visuele helderheid van magnitude 5,1 en bevindt zich op een afstand van 93 lichtjaar van de Zon.

Eta Piscis Austrini – η Piscis Austrini

Ook Eta Piscis Austrini is een dubbelster. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5,4. De dubbelster bevindt zich op een afstand van ongeveer 1012 lichtjaar van de Zon. De afstand tussen beide sterren bedraagt 1,6″.

Lacaille 9352

Lacaille 9352 is in afstand de tiende ster tot de Zon. De ster bevindt zich op een afstand van slechts 10,68 lichtjaar. Lacaille 9352 is niet met het blote oog zichtbaar; de ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,3. De ster heeft het spectrum van een rode dwerg. De massa van Lacaille 9352 bedraagt ongeveer 0,5 zonsmassa en de straal is 0,459 * de Zon.

De ster heeft een eigenbeweging van 6,901″. Na de ster van Kapteyn, de ster van Barnard en Groombridge 1830 de grootst bekende. Lacaille 9352 ligt 1 graad zuidoosten van π PsA.

HD 216770

HD 216670 bevindt zich op een afstand van 123,5 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 8,1 en is dus alleen met behulp van een telescoop zichtbaar. HD 216670 is een beetje kouder en straalt een beetje minder licht uit dan onze Zon.

In 2003 werd een planeet in een baan om de ster ontdekt. Deze planeet heeft een massa van 0,65 *Jupiter en draagt in 118,5 dagen om zijn ster heen. Mogelijk is er nog een tweede planeet met een periode van 12,5 dagen aanwezig maar die is nog niet bevestigd.

S Piscis Austrini

S Piscis Austrini is een langperiodieke veranderlijke ster van het Mira-type. De ster heeft een periode van 271 dagen. In die periode varieert de helderheid van magnitude 8,0 naar 14,5.

V Piscis Austrini

V Piscis Austrini is een semi-regelmatige veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 8,0 en 9.0 met een periode van 148 dagen.

De deep sky objecten in Piscis Austrinus

NGC 7172

NGC 7172 in Piscis Austrinus
NGC 7172 in Piscis Austrinus. Door Fabian RRRREigen werk, CC BY-SA 3.0, Koppeling

NGC 7172 is een spiraalvormig melkwegstelsel waar we van de zijkant tegen aan kijken. In grotere telescopen is een donkere equatoriale band zichtbaar. NGC 7172 staat twee graden noordwesten van μ PsA. NGC 7172 is een Seyfert stelsel met een visuele helderheid van magnitude 11,9 en een schijnbare grootte van 2,4′ * 1,3′. NGC 7172 bevindt zich op een afstand van ongeveer 103 miljoen lichtjaar van de Aarde.

Het sterrenstelsel werd op 23 september 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 7172 maakt deel uit van de Hicksons Compact Group HC 90.

NGC 7173 – NGC 7174 – NGC 7176

NGC 7173, NGC 7174 en NGC 7176 in Piscis Austrinus
NGC 7173, NGC 7174 en NGC 7176 in Piscis Austrinus. Door NASA, ESA, the Hubble Heritage (STScI/AURA)-ESA/Hubble Collaboration, and K. Noll (STScI) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2009/10/, Publiek domein, Koppeling

NGC 7173 is een elliptisch sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 11,9. Het bevindt zich op een afstand van 114,8 miljoen lichtjaar. NGC 7173 is op 25 september 1834 ontdekt door de Engelse astronoom John Herschel.

NGC 7173 behoort samen met NGC 7174 en NGC 7176 tot de Hickson Compact Groep 90. Het zijn drie sterrenstelsels die met elkaar in botsing zijn. Ze zullen uiteindelijk samensmelten. HCG 90 bevindt zich op een afstand van ongeveer 100 miljoen lichtjaar.

NGC 7174
NGC 7174 is een spiraalvormig sterrenstelsel dat een visuele helderheid heeft van magnitude 12,5. Het is op 28 september 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 7176
NGC7176 is een elliptisch sterrenstelsel dat deel uit maakt van de Hickson Compact Groep 90. NGC 7176 heeft een visuele helderheid van magnitude 11,5 en het bevindt zich op een afstand van ongeveer 115,5 miljoen lichtjaar. Het stelsel is op 23 september 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 7314

NGC 7314 in Piscis Austrinus
NGC 7314 in Piscis Austrinus. Door Fabian RRRREigen werk, CC BY-SA 3.0, Koppeling

NGC 7314 is een zogenaamd Seyfert stelsel met een visuele helderheid van magnitude 11,9 en een schijnbare grootte van 4,6′ * 2,0′. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 50 miljoen lichtjaar van de Aarde. NGC 7314 werd op 29 juli 1834 ontdekt door de Britse astronoom John Herschel.

 

 

IAU-kaart van het sterrenbeeld Piscis Austrinus – Zuidervis
IAU-kaart van het sterrenbeeld Piscis Austrinus – Zuidervis
IAU-kaart van het sterrenbeeld Piscis Austrinus – Zuidervis

Download de kaart van het sterrenbeeld Piscis Austrinus – Zuidervis.

 

Eerste publicatie: 25 juli 2009
Laatste bewerking: 31 augustus 2019