Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Aquarius – Waterman

Het sterrenbeeld Aquarius uit de steratlas van Johann Bayer
Aquarius uit de Uranometria van Johann Bayer (1603)

Het sterrenbeeld Aquarius bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel. De naam betekent waterdrager in het Latijn. Aquarius bevindt zich in een deel van de sterrenhemel dat soms wel als de “zee” wordt aangeduid omdat er allemaal sterrenbeelden voorkomen die gerelateerd zijn aan water: Pisces – Vissen, Eridanus de rivier en Cetus – Walvis.

Aquarius is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus. Het sterrenbeeld telt verschillende mooie deep sky objecten zoals de bolhopen Messier 2 en Messier 72, en de Saturnus Nevel en de Helix Nevel. Verder zijn er tenminste 7 sterren met planeten.

Er komen vier meteorenzwermen in het sterrenbeeld voor: de maart-Aquariden, de Eta Aquariden, de Delta Aquariden en de Iota Aquariden.

Aquarius hoort samen met Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libra, Scorpius, Sagittarius, Capricornus en Pisces tot de sterrenbeelden van de Dierenriem.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Waterman Aquarius Aqr Aquarii
       
Zichtbaarheid Augustus – November (aangegeven is de periode waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat)
Volledig zichtbaar: 65°N – 86°Z
Gedeeltelijk zichtbaar: 90°N – 65°N
Grootte Nummer: 10
Oppervlakte ((°)2): 979,9
Oppervlakte (% sterrenhemel): 2,375
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Pisces, Pegasus, Equuleus,
Aantal sterren (≤6,5)* 172
Meteorenzwermen de maart-Aquariden, de η-Aquariden, de δ-Aquariden en de ι-Aquariden

* Het aantal sterren met een visuele helderheid van magnitude ≤ 6,5 is gebaseerd op de Hipparcos Catalogus

Gegevens sterren

Ster Naam Betekenis Helderheid (magnitude) Afstand (lichtjaar)
α Aqr Sadalmelik 1) de geluksster van de koning 2,93 758,5
β Aqr Sadalsuud 1) de gelukkigste der gelukkigen 2,87 615,4
γ Aqr Sadachbia 1) de geluksster van de Verboden (Verborgen) Dingen 3,84 157,9
δ Aqr Skat 1) been van de waterman 3,25 159,9
η Aqr Albali 1) 
Chinees:  女宿一 (Nǚ Sù yī)
de drinker
de eerste ster van het meisje
3,75 229.7
θ Aqr Ancha 1) heup van de waterman 4,15 191,9
κ Aqr Situla 1) de waterfles/kruik van de waterman 5,04 214,6
π Aqr Seat, ook wel Scheat scheenbeen van de waterman 4,57 780
λ Aqr Grieks: Hydor
Hindi: Satabhisha
Perzisch: Arwava
Chinees: 壘壁陣七 (Lěi Bì Zhèn qī)

water

de zevende ster van de Lijn van Wallen

3,72 365
ζ Aqr Sadaltager het geluk van de koopman 4,43 103
HD 206610 Bosona 1)   8,34 632
HD 212771 Lionrock 1)   7,63 427,5
WASP-6 Márohu 1)   12,4 1001
WASP-69 Wouri 1) Rivier in Kameroen 9,87 164

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie

Aquarius - waterman - namen van de sterren
Aquarius – Waterman met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Mythologie

In de Griekse mythologie was Aquarius de drager van de kelken van de goden. Hij serveerde water of wijn aan Zeus. Voor deze rol werd hij onsterfelijk gemaakt in de sterren. In de oude Griekse versie van de zondvloed was Aquarius ook degene die het water vrij liet dat de Aarde overstroomde. Als zodanig werd het sterrenbeeld Eridanus soms geïdentificeerd als een rivier die door Aquarius werd uitgegoten.

Mogelijk maakt het, samen met het sterrenbeeld Pegasus, ook deel uit van de mythe over de merries van Diomedes. Deze mythe maakt deel uit van de Twaalf Opdrachten van Hercules. Het wordt geassocieerd met het uitgieten van rivieren en het nabije sterrenbeeld Steenbok – Capricornus is mogelijk de bron van de mythe over de Augiaanse stallen. Ook deze mythe maakt deel uit van de opdrachten van Hercules.

In de oude Griekse mythologie wordt Aquarius soms geassocieerd met Deucalion, de zoon van Prometheus die een schip bouwde om samen met zijn vrouw Pyrrha een enorme overstroming te overleven. Aquarius wordt soms ook gekoppeld aan Ganymedes, de zoon van de Trojaanse koning Tros die door Zeus naar de Olympus was ontvoerd om als bekerdrager voor de goden te dienen. Het naburige sterrenbeeld Aquila – Arend is de arend die Ganymedes in opdracht van Zeus ving (of het was Zeus zelf in de gedaante van de arend).

Babylon

In de Babylonische mythologie werd Aquarius geïdentificeerd als GU.LA (de grote). GU.LA is de god Ea. De eerste opgetekende geschriften over Aquarius zijn in Babylonische stercatalogi gevonden. Aquarius wordt daarin geïdentificeerd met “De Grote” en representeert de god Ea zelf (deze god wordt vaak afgebeeld met een overstromende kruik in zijn handen). In die tijd vond de wintersolstice plaats in het sterrenbeeld Aquarius. Daarom ook dat Ea werd gezien als de heerser van het meest zuidelijke kwart van het pad van de Zon en daarom correspondeerde de “Weg van Ea” met de periode van 45 dagen aan beide zijden van de winter solstice.

Maar in de Babylonische samenleving waren er ook negatieve betekenissen voor Aquarius en dat had te maken met de verwoestende overstromingen die de bewoners langs de Eufraat en de Tigris regelmatig ervoeren.

Egypte

In de Egyptische mythologie werd het sterrenbeeld geassocieerd met de god van de Nijl. In het oude Egypte werd Aquarius op positieve manier geassocieerd met het jaarlijkse overstromen van de Nijl. Volgens de Egyptische mythologie geloofde de Egyptenaren dar de oevers van de rivier overstroomden op het moment dat Aquarius zijn kruik leegde in de rivier. Dit markeerde het begin van de lente.

China

In de Chinese astronomie bevindt Aquarius zich in het noordelijke kwadrant van de hemel. Dit gedeelte wordt gesymboliseerd als de Zwarte Schildpad van het Noorden. Het water dat uit de waterkruik stroomt werd afgebeeld als “het leger van Yu-Lin”. “Yu-Lin” kan letterlijk vertaald worden als “veren en bossen”, het verwijst naar de talloze voetsoldaten uit de noordelijke uithoeken van het keizerrijk die door deze zwakke sterren werden voorgesteld.

In de oude Chinese astronomie vormen de sterren Kappa Aquarii, 44 Aquarii, 51 Aquarii en HD 216748 het sterrenbeeld “Tempel” – Xū Liáng (虛梁). Kappa Aquarii heet Xū Liáng sān: de derde ster van de tempel. Uit deze Chinese naam is de naam Heu Leang ontstaan en dat betekent “de lege brug”.

Andere sterren verwijzen naar “De Muur” (Leibishen), “Het Kasteel” (Tienliecheng) en “De Wallen” (Loui-pi-tchin). Het asterisme dat de waterkruik voorstelt kenden de oude Chinezen als “Fenmu”, de tombe die in de buurt van Xiuliang, het keizerlijke mausoleum, stond.

De sterren η Aquarii, μ Aquarii, 4 Aquarii, 5 Aquarii en 3 Aquarii vormen samen het asterisme 女宿 (Nǚ Sù), dit betekent “”meisje”.

De sterren λ Aquarii, κ Capricorni, ε Capricorni, γ Capricorni, δ Capricorni, ι Capricorni, σ Capricorni, φ Capricorni, 27 Piscium, 29 Piscium, 33 Piscium en 30 Piscium verwijzen naar het asterisme 壘壁陣 (Lěi Bì Zhèn), Lijn van Wallen.

Algemeen

Aquarius is een van de oudste sterrenbeelden aan de dierenriem, het schijnbare pad van de Zon langs de hemel. Het sterrenbeeld bevindt zich aan een deel van de hemel die vaker wel “de zee” wordt genoemd. In dit gebied bevinden zich verschillende sterrenbeelden die met water te maken hebben: Walvis – Cetus, Vissen – Pisces, Eridanus – Rivier, etc. De rivier Eridanus wordt soms afgebeeld stromende uit de waterkruik van Aquarius.

α Aquarii is een superreus, ongeveer 100 maal zo groot als onze zon. De ster staat op een afstand van dik duizend lichtjaar. α Aquarii en β Aquarii hebben in het Arabisch bijna dezelfde naam: Sadalmelik: de gelukkige van de koning en Sadalsuuk: de gelukkigste onder de gelukkigen. γ Aquarii draagt de naam Sadachbia, de geluksster van de verboden dingen.

Waarom zoveel geluk in Aquarius? Om het moment dat de zon in Aquarius kwam in het begin van de lente begon ook het regen/waterseizoen: dit water was nodig voor de groei van de gewassen en een goede oogst. Vandaar de importantie van de Waterdrager.

In de astrologie wordt het teken Waterman (20 januari – 18 februari) geassocieerd met het sterrenbeeld. Als element hoort lucht bij dit sterrenbeeld (samen met Libra en Gemini).

Aquarius heeft enkele leuke dubbelsterren, een unieke veranderlijke ster en enkele interessante deep sky objecten. Het sterrenbeeld is niet bijzonder helder: de sterren zijn veelal van de vierde magnitude.

Aquarius op oude sterrenkaarten

Aquarius uit de Uranometria van Johann Bayer (1603)
Aquarius uit de Atlas Celeste van John Bevis (± 1750)
Aquarius uit de Uranographia van Johannes Hevelius (± 1690)
Aquarius - Urania's Mirror
Aquarius – uit Urania’s Mirror, een set sterrenkaarten uit ± 1825, samen met de sterrenbeelden Piscis Australis en het niet meer erkende sterrenbeeld Ballon Aerostatique. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10072.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Aquarius

Bèta Aquarii – β Aquarii – Sadalsuud
Ondanks de aanduiding bèta is Sadalsuud de helderste ster van het sterrenbeeld. Sadalsuud heeft een visuele helderheid van magnitude 2,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 610 lichtjaar van de Zon. De naam van de ster komt van het Arabische “sa’d al-suud” en dat betekent “het geluk van de gelukkigste”. De ster wordt geassocieerd met de lente en de voorspoed die de Zon brengt na de koude winter.

Sadalsuud heeft een massa van 6 zonsmassa en een lichtkracht van 2200 * de Zon. Het is een dubbelster waarvan de hoofdcomponent twee optische begeleiders heeft. Eentje van magnitude 11,0 en eentje van 11,6. Ze bevinden zich op 35,4 respectievelijk 57,2 boogseconden van de hoofdster.

Alpha Aquarii – α Aquarii – Sadalmelik
Sadalmelik bevindt zich op een afstand van ongeveer 800 lichtjaar. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,0 maar heeft een lichtkracht van 3000 * de Zon.

De naam komt van het Arabische “sa’d al-malik” wat “het geluk van de koning” betekent. De ster wordt soms ook Rukbah genoemd, deze naam wordt gedeeld met Delta Cassiopeiae.

Delta Aquarii – δ Aquarii – Skat
Skat deelt zijn traditionele naam met Bèta Pegasi (Scheat). De naam komt van het Arabische “as-saq” en betekent “been” of “scheenbeen. In helderheid is Skat de derde ster van het sterrenbeeld.

Men denkt dat de ster deel uit maakt van de Ursa Major groep van bewegende sterren (Collinder 285). Dit is een groep sterren die allemaal dezelfde snelheid en oorsprong hebben. De belangrijkste sterren van het sterrenbeeld Ursa Major maken er ook deel van uit.

Delta Aquarii is de naamgever van de meteorenzwerm de Delta Aquariden. De Zuidelijke Delta Aquariden zijn zichtbaar van midden juli tot midden augustus met een piek op 28 of 29 juli. De zwerm heeft een uurgemiddelde van 15-20 meteoren. De Noordelijke Delta Aquariden zijn zichtbaar tussen 16 juli en 10 september met een maximum in het midden van augustus en een uurgemiddelde van 10 metoren.

Gamma Aquarii – γ Aquarii – Sadachbia
Sadachbia heeft een schijnbare helderheid van magnitude 3,8. De ster bevindt zich op een afstand van 158 lichtjaar van de Zon. De naam komt van het Arabische “sa’d al-axbiyah” en betekent “het geluk van de woningen (tenten)”. Gamma Aquarii is een spectroscopische dubbelster met een periode van 581 dagen.

Zèta Aquarii – ζ Aquarii – Sadaltager
Sadaltager is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 4,4. De ster bevindt zich op een afstand van 103 lichtjaar. De beide dubbelsterren zijn gemakkelijk van elkaar te scheiden. ζ1 en ζ2 Aquarii vormen een dubbelster bestaande uit twee identieke witte sterren. De omlooptijd bedraagt 760 jaar. De sterren hebben een helderheid van magnitude 4,4 en 4,6.

De naam Sadaltager komt van het Arabische “sa’d al-tajir”en betekent “het geluk van de koopman”. De ster wordt soms ook Altager genoemd, een variant van dezelfde Arabische uitdrukking.

Theta Aquarii – θ Aquarii – Ancha
Ancha is een ster van spectraalklasse K. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,17 en is ongeveer 187,4 lichtjaar van ons verwijderd. De naam Ancha betekent heup.

Pi Aquarii – π Aquarii – Scheat of Seat
Pi Aquarii is een dubbelster met een visuele helderheid van 4,57. De ster is ongeveer 780 lichtjaar van ons verwijderd. De dubbelster heeft een baanperiode van 84,1 dagen. De hoofdcomponent is een ster van spectraalklasse B. Deze ster heeft een massa van bijna elf zonsmassa en een straal van meer dan 6 * de straal van de Zon. De ster draait met een snelheid van 515 kilometer per seconde enorm snel om zijn as.

In de 17de eeuw gaf Grotius de ster de naam “Scheat” of Seat. Deze naam wordt echter nog maar zelden gebruikt.

De oude Chinese astronomie kent het sterrenbeeld Tombe – Fén Mù (墳墓). Dit sterrenbeeld bestaat uit de sterren π Aquarii, γ Aquarii, ζ Aquarii, η Aquarii. De Chinese naam voor π Aquarii is Fén Mù sì: de vierde ster van de Tombe (墳墓四).

In de Arabische stercatalogus Calendarium of Al Achsasi al Mouakket heet de ster Wasat al Achbiya. Naar het Latijn vertaald wordt dit Media Tabernaculorum oftewel “het midden van het geluk van de huizen (tenten). Samen met with γ Aqr (Sadachbia), ζ Aqr (Sadaltager / Achr al Achbiya) en η Aqr (Hydria) vormde ze het Arabische sterrenbeeld al Aḣbiya, de Tent.

R Aquarii
R Aquarii is een zogenaamde symbiotische ster. Het is een dubbelster bestaande uit een witte dwerg en een rode reus. Deze rode reus is een veranderlijke ster van het Mira-type. Als gevolg van de sterke aantrekkingskracht van de witte dwerg trekt deze materie aan van de rode reus. Het overschot aan materiaal wat wordt aangetrokken wordt soms weer weggeblazen. Dit materiaal vormt een nevel om het systeem. Deze nevel is bekend onder de naam Cederblad 211.

R Aquarii bevindt zich op een afstand van 650 lichtjaar en heeft een gemiddelde visuele helderheid van magnitude 7,8. De ster heeft een periode van 387 dagen en de helderheid varieert tussen magnitude 5,8 en 12,4. Meer over R Aquarii in dit artikel  op onze site.

Lambda Aquarii – λ Aquarii – Hydor – Ekkhysis
Lambda Aquarii heeft twee traditionele namen: Hydor en Ekkhys, ze betekenen in het oud-Grieks “water” en “uitgieten”. Lambda Aquarii is een rode reus die zich op een afstand van ongeveer 392 lichtjaar bevindt. Het is een onregelmatige ster met een gemiddelde visuele helderheid van magnitude 3,73.

Kappa Aquarii – κ Aquarii – Situla
Kappa Aquarii heeft een visuele visuele helderheid van magnitude 5,04 en is ongeveer 213,9 lichtjaar van ons verwijderd. De ster is van spectraalklasse K. De ster kappa Aquarii is vermoedelijk een dubbelster. De aanduidingen van de twee componenten als Kappa Aquarii A en B is afkomstig van een conventie die gebruikt werd door de Washington Multiplicity Catalog (WMC) voor meervoudige stersystemen. Dit systeem is overgenomen door de Internationale Astronomische Unie (IAU).

De ster draagt de traditionele naam Situla, dit is een Latijns woord dat waterfles of kruik betekent. In 2016 organiseerde de IAU een Working Group on Star Names om eigennamen voor sterren te catalogiseren en standaardiseren. De WSGN besloot om eigennamen toe te kennen aan afzonderlijke sterren in plaats van aan complete meervoudige stersystemen. De component Kappa Aquarii A kreeg op 12 september 2016 de naam Situla.

Epsilon Aquarii – ε Aquarii – Albali – Nir Saad Bula
Epsilon Aquarii heeft een visuele helderheid van magnitude 3,8. De ster bevindt zich op een afstand van 215 lichtjaar. De naam Albali komt uit het Arabisch en betekent “de slikker”. De tweede traditionele naam Nir Saad Bula betekent “het helderste geluk van de slikker”.

Psi-1 Aquarii – ψ-1 Aquarii – 91 Aquarii
Psi-1 Aquarii is de helderste ster van een drievoudig stersysteem dat zich op een afstand van 148 lichtjaar van de Zon bevindt. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 4,2. In 2003 werden er een planeet bij deze ster ontdekt. Deze planeet draagt de naam 91 Aquarii b. De planeet draait op zeer korte afstand om de ster heen. De begeleider is een dubbelster bestaande uit twee sterren van magnitude 10.

Gliese 849
Gliese 849 is een rode dwerg die zich op een afstand van 29 lichtjaar van de Zon bevindt. In augustus 2006 werd er een Jupiterachtige planeet ontdekt die op een afstand van 2,35 Astronomische Eenheden om de ster draait. Gliese 849 b was de eerste langperiodieke Jupiterachtige planeet die ontdekt werd in een baan om een rode dwerg.

Gliese 876
Gliese 876 is een rode dwerg die zich op een afstand van 15 lichtjaar bevindt. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 10,1 en is dus niet met het blote oog te zien. In 2010 werd bevestigd dat er vier planeten om de ster draaien. De planeet die zich het dichtste bij de ster bevindt heeft de grootte van Neptunus, de twee die dan volgen zijn Jupiterachtige planeten en de buitenste planeet is ongeveer zo groot als Uranus. De drie buitenste planeten draaien in een 1 : 2 : 4 resonantie om de ster heen. We noemen dit een Laplace resonantie. De resonantie is vergelijkbaar met de manen Ganymedes, Europa en Io die in eenzelfde resonantie om Jupiter heen draaien.

HD 206610 – Bosona
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Bosnië-Herzegovina kreeg de ster HD 206610 toegewezen.

De bevolking gaf de ster de naam “Bosona”. Bosona is de naam die in de 10de  eeuw aan het grondgebied van Bosnië werd gegeven. Later werd de naam getransformeerd naar Bosnië, afkomstig van de naam van de Bosna-rivier.

De exoplaneet die om de ster heen draait kreeg de naam “Naron”. Naron is een van de namen die de Neretva rivier in Herzegovina (en deels in Kroatië) in de oudheid heeft gekregen en die zijn oorsprong vindt in de Kelten die het Nera Etwa noemden, wat de Stromende Godheid betekent.

Bosona heeft een visuele helderheid van magnitude 8,34. De ster is dus niet zichtbaar met het blote oog maar onder goede waarneemomstandigheden wel met een kleine verrekijker. De ster is ongeveer 632 lichtjaar van ons verwijderd. Het is een ster van spectraalklasse K met een massa van 1,56 zonsmassa en een straal van 4,59 * de straal van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op 3 miljard jaar.

Naron werd in 2010 met behulp van de radiale snelheidsmethode vanaf de Keck sterrenwacht ontdekt. De planeet draait op een gemiddelde afstand van 1,68 Astronomische Eenheden om de ster heen. De omlooptijd bedraagt ongeveer 610 dagen. Naron heeft een massa van 2,04 * de massa van Jupiter

HD 212771 – Lionrock

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Hongkong kreeg de ster HD 212771 toegewezen.

De bevolking gaf de ster de naam Lionrock. Lion Rock is een leeuwvormige piek met uitzicht op Hongkong en is een cultureel symbool met diep respect van de lokale gemeenschap.

De exoplaneet HD 212771 b kreeg de naam Victoriapeak. Victoria Peak kijkt uit over de bruisende Victoria Harbour en wordt beschouwd als een ambassadeur voor buitenlandse bezoekers die Hongkong uit de eerste hand willen ervaren.

De ster Lionrock is een ster van spectraalklasse G. De leeftijd van de ster wordt geschat op 6 miljard jaar. Lionrock is 427,5 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De ster heeft een straal van 4,4 * de straal van de Zon en een massa van 1,15 zonsmassa. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,63 en is dus niet met het blote oog zichtbaar.

De planeet Victoriapeak heeft een geschatte massa van 2,4 * de massa van Jupiter en draait op een gemiddelde afstand van 1,19 Astronomische Eenheden om de ster heen. De omlooptijd bedraagt 380,7 dagen en de baanexcentriciteit is 0,076.

Victoriapeak werd op 17 maart 2010 met behulp van de radiale snelheidsmethode ontdekt vanaf de Keck sterrenwacht op Hawaii.

WASP-6 – Márohu

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. De Dominicaanse Republiek kreeg de ster WASP-6 toegewezen.

De bevolking van de Dominicaanse Republiek gaf WASP-6 de naam “Márohu”. Márohu, de god van de droogte, is de beschermer van de Zon en staat op een hogere positie op de stalagmiet in de grot van El Puente gegraveerd dan Boinayel, waar de Zon iedere 21 december ondergaat.

De planeet WASP-6 b kreeg de naam Boinayel. Boinayel, de god van de regen die de bodem bevrucht, is op een lagere plaats in de stalagmiet  in de grot van El Puente gegraveerd dan Márohu.

De ster WASP-6 is ongeveer 1001 lichtjaar van ons verwijderd. De ster is van spectraalklasse G en heeft een straal van 0,87 * de straal van de Zon en een massa van 0,88 zonsmassa. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 12,4. Je hebt een telescoop met een opening van ± 15 centimeter nodig om de ster te kunnen zien. De leeftijd van de ster wordt geschat op 11 miljard jaar.

De planeet WASP-6 b heeft een massa van ± 0,5 * de massa van Jupiter en een straal van 1,22 * de straal van Jupiter. De planeet heeft een omlooptijd van 3,36 dagen en een baanexcentriciteit van 0,05. De gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 0,04 Astronomische Eenheden.

WASP-6 b werd op 1 april 2008 ontdekt door het WASP-netwerk (Wide Angle Search for Planets). WASP gebruikt de transitiemethode om exoplaneten te detecteren.

WASP-69 – Wouri

De ster WASP-69 is een ster van spectraalklasse K5. De ster heeft een oppervlaktetemperatuur van ± 4800 Kelvin en de leeftijd wordt geschat op 2 miljard jaar. WASP-69 is ongeveer 164 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 9,87, een massa van 0,826 zonsmassa en een straal van 0,813 * de Zon.

In 2013 werd er een exoplaneet aangetroffen in een baan om de ster. Deze exoplaneet, WAS-69b heeft een massa van 0,26 * Jupiter en een straal van 0,95 * Jupiter. De exoplaneet draait op een gemiddelde afstand van 0,045 AE om de ster heen en heeft daar 3,868 dagen voor nodig. De excentriciteit van de baan bedraagt 0 en de inclinatie 86,71°.

In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen.

De naamgevingsprocedure startte in 2022 en de definitieve namen werden begin juni 2023 bekend gemaakt.

De ster WASP-69 kreeg de naam “Wouri”. De Wouri is een belangrijke rivier in Kameroen. De 15e-eeuwse Portugese zeevaarder Fernão do Pó merkte het grote aantal garnalen in de rivier op en noemde het “Rio dos Camerões” [rivier van garnalen], wat de bron was van de naam Kameroen.

De exoplaneet WAS-69 b kreeg de naam “Makombé”. De Makombé-rivier is een zijrivier die de Wouri-rivier in Kameroen voedt.

De Deep Sky objecten in Aquarius

IAU-kaart van het sterrenbeeld Aquarius – Waterman
IAU-kaart van het sterrenbeeld Aquarius – Waterman
IAU-kaart van het sterrenbeeld Aquarius – Waterman

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Aquarus – Waterman.

Messier 2

Messier 2 in Aquarius
Messier 2 in Aquarius. By ESA/Hubble, CC BY 4.0, Link

Andere benamingen: NGC 7089, GC 4678, Bode 70, Bennet 127
Type Object: Bolvormige sterrenhoop
Afstand: 37.500 lichtjaar
Visuele helderheid: 6.5
Schijnbare grootte: 16.0 boogminuten

Messier 2 is één van de grootste bekende bolvormige sterrenhopen. M2 heeft een doorsnede van ongeveer 175 lichtjaar en bestaat uit naar schatting 150.000 sterren. Men schat dat de bolhoop ongeveer 13 miljard jaar oud is. In de bolhoop heeft men inmiddels 21 variabele sterren aangetoond waarvan de meeste van het RR Lyrae-type zijn. Dit zijn variabele sterren met een periode van minder dan 1 dag. Drie variabele sterren zijn Cepheïden en eentje is een RV Tauri-veranderlijke.

Onder goede omstandigheden is de bolhoop in een verrekijker zichtbaar als een nevelachtige vlekje. In een kleine telescoop zijn aan de rand al afzonderlijke sterren zichtbaar. In een telescoop van minimaal 15 cm is de bolhoop pas echt goed te herkennen. Bezitters van een grote telescoop (>30 cm) kunnen onder goede omstandigheden een stofbaan zien in het noordoostelijke deel van de bolhoop.

M2 is het eerst waargenomen in 174 door Jean-Dominique Meraldi en Jacques Cassini toen ze op zoek waren naar een komeet. De twee noteerden dat ze het object eerst voor een komeet aanzagen maar er later achter kwamen dat het een grote concentratie sterren is, de nevelachtige structuur veroorzaakt door een massa sterren te klein om door een telescoop waar te nemen.

Messier nam M2 voor het eerst waar op 11 september 1760. hij schreef: “Ik ontdekte een mooie nevel in het hoofd van Aquarius die blijkbaar geen sterren bevat. Ik onderzocht de nevel met een goede telescoop bij een vergroting van 104 maal. De kern is helder en de nevelachtige structuur eromheen is rond.”

Het was William Herschel die Messier 2 herkende als een bolhoop. Hij was in 1783 met zijn telescoop in staat afzonderlijke sterren waar te nemen, zowel in de rand als in de kern.

Messier 72

Messier 72 in Aquarius
Messier 72 in Aquarius. By en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Public Domain, Link

Andere benamingen: M72, NGC 6981
Type object: bolhoop
Sterrenbeeld: Aquarius
Afstand: 55.400 lichtjaar
Visuele helderheid: 9.3
Schijnbare grootte: 6.6 boogminuten

M72 is niet het meest gemakkelijke Messier-object om te vinden. Het beste kan je eerste de ster Epsilon Aquarii opzoeken en dan twee vingerbreedtes (ongeveer 3 graden) naar beneden te gaan. Van daar uit een vingerbreedte oostwaarts (anderhalve graad). Als het lastig is om epsilon Aquarii te vinden kun je ook een vuistbreedte (ongeveer 10 graden) ten oosten van alpha Capricorni kijken.

M72 is alleen in verrekijkers met een flinke opening zichtbaar. Zelfs in een kleine telescoop is M72 een moeilijk object. Zelfs in een grote telescoop is het lastig om de bolhoop in afzonderlijke sterren op te lossen.

M72 bevindt zich op een afstand van 55.300 lichtjaar van de Aarde en komt op ons af met een snelheid van 255 kilometer per uur. De bolhoop is niet bijzonder compact. Over een paar honderd duizend jaar is deze bolhoop, die een doorsnede heeft van 106 lichtjaar, veel gemakkelijker te bestuderen.

Astronomen denken dat de bolhoop ongeveer 15 miljoen jaar oud is. De bolhoop is uitgebreid bestudeerd met de Hubble Space Telescope.

Pierre Mechain nam de bolhoop als eerste waar in de nacht van 29 op 30 augustus 1780. Charles Messier voegde de bolhoop op 4 oktober 1780 toe aan zijn catalogus. In 1783 was het William Herschel die de bolhoop als eerste wist op te lossen in afzonderlijke sterren maar hij kon geen schatting maken van het aantal. Herschel nam de bolhoop voor het laatst waar op 30 oktober 1810.

Messier 73

Messier 73 in Aquarius
Messier 73 in Aquarius. Door Sloan Digital Sky Survey – http://skyserver.sdss.org/dr14/SkyServerWS/ImgCutout/getjpeg?TaskName=Skyserver.Chart.Image&ra=314.7500&dec=-12.6333&scale=0.3&width=800&height=800&opt=&query=, CC BY 4.0, Koppeling

Andere benamingen: M73, NGC 6994, Bennet 125
Type object: figuur bestaande uit vier sterren
Sterrenbeeld: Aquarius
Afstand: 2500 lichtjaar
Visuele helderheid: 9.0
Schijnbare grootte: 2.8 boogminuten

Uitgaande van M72 is ook M73 te vinden: ongeveer één graad en een sterrensprong ten westen van M72 of je kijkt een vuistbreedte ten zuidoosten van epsilon Aquarii. Het zijn vier sterren van magnitude 9 die moeilijk herkenbaar zijn, zelfs in een telescoop omdat je niet goed weet of je wel de juiste vier sterren hebt te pakken.

M73 is een groep sterren die schijnbaar alle vier dicht bij elkaar staan. Qua afstand klopt dat niet helemaal maar qua eigenschappen wel. Het zijn alle vier geëvolueerde reuzensterren, die boven de hoofdreeks in het Hertzprung-Russell diagram staan en alle vier ongeveer even oud zijn: 2-3 miljard jaar.

M73 werd door Charles Messier ontdekt in de nacht van 4 op 5 oktober 1780 toen hij schreef: cluster van drie of vier kleine sterren gevonden die op het eerste gezicht aan een nevel doen denken en die enige sporen van neveligheid hebben. Herschel bekeek de vier sterren op 28 september 1783 en noteerde dat er geen spoor van een nevel zichtbaar was. John Herschel nam de vier sterren als NGC 4617 op in zijn catalogus: sterarme cluster, losse structuur, geen nevel. Emil Dreyer nam de vier sterren op als NGC 6994. Eigenlijk helemaal niet slecht voor een groep van vier sterren die helemaal geen groep vormen.

NGC 7009

NGC 7009 in Aquarius
NGC 7009 – de Saturnusnevel – in het sterrenbeeld Aquarius. Door en:NASA, en:STScIhttp://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1997/38/image/g/, Publiek domein, Koppeling

De Saturnus-nevel (NGC 7009, Caldwell 55, Bennet 126) is een planetaire nevel die op 7 september 1782 door William Herschel werd ontdekt. Hij gebruikte een telescoop naar eigen ontwerp. De ontdekking werd gedaan vanuit zijn woonplaats Datchet in Engeland. Het was één van zijn eerste ontdekkingen. De Saturnus-nevel is een planetaire nevel waarvan de centrale ster nu een witte dwerg is met een helderheid van magnitude 11.5. De nevel dankt zijn naam omdat hij enigszins lijkt op de planeet Saturnus met zijn grote ring. Het was lord Rosse die deze naam rond 1840 voor het eerst gebruikte.
De Saturnus-nevel is een zeer complexe nevel. Er is een halo zichtbaar, diverse streamers en jets, knopen en filamenten. De afstand tot de Saturnus-nevel is niet precies bekend vanwege het gebrek aan referentiesterren in de buurt. Momenteel schat men de afstand op ± 3600 lichtjaar waarbij de nevel dan ongeveer 0.5 lichtjaar in doorsnede zou zijn.

De centrale ster is een hete blauwachtige witte dwerg met een oppervlakte temperatuur van 55.000 Kelvin. Deze ster heeft een absolute magnitude van +1.5 wat overeenkomt met 20x de Zon. De schijnbare magnitude bedraagt 11.5. Men denkt dat de zeer sterke straling in het infrarood van de centrale ster verantwoordelijk is voor de fluorescerende groengele kleur. De visuele helderheid van de nevel bedraagt magnitude 8 en de nevel nadert ons met een snelheid van 45 km/sec.
De nevel bevindt zich 1° ten westen van de ster ν Aquarii. Door de hoge oppervlakte helderheid is het een interessant object voor amateurastronomen.

NGC 7252 – Atomen voor Vrede-stelsel

NGC 7252 in Aquarius
NGC 7252 in Aquarius. Door ESO – http://www.eso.org/public/images/eso1044a/, CC BY 4.0, Koppeling

NGC 7252 is een lensvormig sterrenstelsel dat zich op een afstand van ongeveer 220 miljoen lichtjaar bevindt. Het stelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 12,7. Men denkt dat het ongeveer 1 miljard jaar geleden is ontstaan uit de botsing van twee sterrenstelsels.

Het sterrenstelsel lijkt een beetje op het diagram van een elektron dat om de kern van een atoom draait. De naam “Atoms for Peace” dankt het sterrenstelsel aan de “Atoms for Peace”-rede van de Amerikaanse president Eisenhower uit 1953.

in de kern van het stelsel zijn meer dan 500 hele heldere clusters van sterren ontdekt. Deze clusters bevatten hete blauwachtige sterren die relatief jong zijn (50-500 miljoen jaar).

In het binnenste van NGC 7252 bevindt zich een draaikolkachtige schijf die lijkt op een spiraalvormig sterrenstelsel maar met een doorsnede van slechts 10.000 lichtjaar die tegengesteld draait aan de rest van het stelsel. Men denkt dat dit een overblijfsel is van de fusie tussen twee sterrenstelsels.

NGC 7293

NGC 7293 in Aquarius
NGC 7293 in Aquarius. By The HST data are from proposal 9700. Processed images may be obtained from the Helix MAST web site. The Hubble Helix Team includes M. Meixner, H.E. Bond, G. Chapman (STScI), Y.-H. Chu (U. Illinois, Urbana-Champaign), P. Cox (Institut d’Astrophysique Spatiale, France), W. Crothers, L.M. Frattare, R.Gilliland (STScI), M. Guerrero R. Gruendl (U. Illinois, Urbana-Champaign), F. Hamilton, (STScI), R.Hook (STScI/ESO), P. Huggins (New York Univ.), I. Jordan, C.D. Keyes, A. Koekemoer (STScI), K.Kwitter (Williams College), Z.G. Levay, P.R. McCullough, M. Mutchler, K. Noll (STScI), C.R. O’Dell (Vanderbilt University), N. Panagia, M. Reinhart, M. Robberto, K. Sahu, D. Soderblom, L. Stanghellini, C. Tyler, J. Valenti, A. Welty, R. Williams (STScI). The CTIO data were taken by C.R. O’Dell (Vanderbilt University) and L.M. Frattare (STScI). The science team includes C.R. O’Dell (Vanderbilt University), P.R. McCullough and M. Meixner (STScI).Credit: NASA, ESA, and C.R. O’Dell (Vanderbilt University)News Release Number: STScI-2004-32 – Image, complementary information, Public Domain, Link

De Grote Helix Nevel (NGC 7293, Caldwell 63) is één van de meest dichtstbijzijnde en de schijnbaar grootste van alle planetaire nevels. Het is één van de weinige objecten die je beter met een kleine telescoop bekijkt dan met een grote telescoop.

Net zoals alle planetaire nevels is de Helix een gebied van gas dat is weggeblazen door een stervende ster van gemiddelde massa. De Helix bevindt zich op een afstand van ongeveer 600 lichtjaar en valt op door zijn grote schijnbare grootte. Ter vergelijking: de Ring-nevel in het sterrenbeeld Lier staat op een afstand van 2000 lichtjaar.

De Helix bevindt zich in een redelijk dun bevolkt gebiedje aan de hemel met slechts een paar sterren die je als wegwijzer kan gebruiken. Begin bij de ster δ Aquarii en ga van daaruit 4° naar het zuidwesten naar de oranjerode ster 66 Aquarii. Deze ster is van magnitude 4.7. Hop vanuit deze ster naar υ Aquarii. De Helix bevindt zich 1.2° west-zuidwesten van de ster van magnitude 5. Gebruik een verrekijker of een telescoopzoeker om via deze sterren te hoppen. Bij een transparante hemel is de helix zichtbaar in een verrekijker of zoeker. Als je in de buurt bent zet je een kleine vergroting in de telescoop om de nevel te lokaliseren.

Door een telescoop gezien is de Helix erg groot. Bij perifeer waarnemen wordt er al snel enig detail zichtbaar in de nevel als je een telescoop gebruikt met een opening van ± 15 cm. Met een 20 cm telescoop is ook de centrale ster te zien. Deze is van magnitude 13. Gebruik hiervoor een vergroting van ± 80x. Ook de structuur van de Helix zelf is veel beter zichtbaar in een grote telescoop maar vergroot vooral niet te veel.

Om nog beter details te kunnen zien gebruik je een UHC of een OIII filter. Onder werkelijk perfecte waarneemomstandigheden is de Helix-nevel ook met het blote oog zichtbaar. Echter vanuit Nederland zal dit niet lukken vooral ook omdat de nevel niet heel erg hoog boven de horizon komt. Wat dat betreft hebben waarnemers op zuidelijke breedtes meer geluk.

Met behulp van de Hubble telescoop zijn er schitterende foto’s gemaakt van de Helix-nevel. Men kan de uitdijing van de nevel nog steeds waarnemen. Uitgaande van de gemeten uitdijing met 31 km/sec schat men dat de centrale ster ± 10.600 jaar geleden is ontploft. De Helix-nevel heeft een doorsnede van 2.5 lichtjaar.

De Helix-nevel is voor het eerst waargenomen in Karl Ludwig Harding, vermoedelijk al voor 1824. Harding was een Duitse astronoom die leefde van 29 september 1765 tot 31 augustus 1834. Harding ontdekte ook de planetoïde 3 Juno. De nevel is op internet ook wel bekend als “het oog van God”. De opname gemaakt met de Spitzer telescoop in infrarood licht maakt duidelijk waarom.

De Aquarius Dwerg – PGC 65367

Het Aquarius dwergsterrenstelsel
Het Aquarius dwergsterrenstelsel. By en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Public Domain, Link

De Aquarius Dwerg is een onregelmatig dwergsterrenstelsel. Het is een lid van de Lokale Groep. Het sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van ongeveer 3,1 miljoen lichtjaar en het stelseltje heeft een visuele helderheid van magnitude 14,0.

De Aquarius Dwerg is een van de weinige sterrenstelsels die zich naar ons eigen sterrenstelsel toe bewegen. Dit gebeurt met een snelheid van 137 km/sec.

Meteorenzwermen

De meteorenzwerm der eta Aquariden

De eta-Aquariden zijn afkomstig van de komeet van Halley. Ieder jaar kruist de Aarde eind april – begin mei de baan die de komeet van Halley ook heeft gevolgd. Stofdeeltjes die de komeet in zijn baan heeft achtergelaten verbranden dan in de atmosfeer van onze planeet en zijn zichtbaar als de eta-Aquariden.

De meteorenzwerm is actief tussen 19 april en 20 mei maar de meeste meteoren zijn zichtbaar tussen 5 en 7 mei.

De stofdeeltjes van de komeet raken met een snelheid van ongeveer 240.000 kilometer per uur de bovenste lagen van onze atmosfeer. Ongeveer de helft van de deeltjes laten nalichtende sporen na: geïoniseerd gas dat nog een paar seconden na gloeit nadat de meteoor is gepasseerd.

Een half jaar later passeert de Aarde nogmaals het baanvlak van de komeet van Halley. De meteoren die we dan zien noemen we de Orioniden. Deze meteorenzwerm heeft zijn maximum rond 21 oktober.

Radiant eta Aquariden
De radiant van de eta Aquariden. De radiant is het vluchtpunt van waaruit alle meteoren lijken te komen

De eta-Aquariden heten zo omdat de radiant van de meteorenzwerm zich in de buurt van de ster η (eta) Aquarii bevindt.

De maart-Aquariden zijn een daglichtzwerm die in 1961 voor het eerst met behulp van radar werd opgemerkt. Deze meteorenzwerm is tussen 11 en 16 maart actief en is mogelijk geassocieerd met de Noordelijke Iota Aquariden. De Zuidelijke Iota Aquariden zijn actief tussen 1 juli en ongeveer 18 september. Het maximum van deze zwerm ligt rond 6 augustus. Er zijn dan gemiddeld 7-8 meteoren per uur zichtbaar.

De Noordelijke Iota Aquariden zijn actief tussen 11 augustus en 10 september. Het maximum van de zwerm is rond 25 augustus en er zijn dan gemiddeld 5-10 meteoren per uur zichtbaar. Beide zwermen produceren meteoren met een gemiddelde helderheid van ongeveer magnitude 3.

De Delta Aquariden bestaan uit twee stromen. De Zuidelijke Delta Aquariden zijn actief tussen ongeveer 14 juli en 18 augustus met een piek rond 29 juli en een maximum uurgemiddelde van 15-20 meteoren per uur. De Noordelijke Delta Aquariden zijn actief tussen ongeveer 16 juli en 10 september. Het maximum ligt rond 13 augustus en er zijn dan maximaal ongeveer 10 meteoren per uur zichtbaar.

De Eta Aquariden zijn actief tussen 21 april en 12 mei. Het maximum van deze zwerm ligt rond 5 mei en er zijn dan maximaal ongeveer 20 meteoren per uur zichtbaar voor waarnemers op het noordelijk halfrond en ongeveer 50 meteoren per uur voor waarnemers op het zuidelijk halfrond.

Eerste publicatie: 16 juli 2009
Laatste bewerking: 10 juni 2023