Kometen

De komeet van Halley

De komeet van Halley is zonder enige twijfel de meest bekende komeet. Het is een periodieke komeet met een gemiddelde periode van ongeveer 75 jaar. Dit zorgt er voor dat ieder mens minimaal eenmaal in zijn leven de komeet zou kunnen zien. De laatste keer dat de komeet zichtbaar was, was in 1986. De eerstvolgende verschijning is voorspeld in 2061.

De komeet is vernoemd naar de Engelse astronoom Edmund Halley die waarnemingen over een komeet die in 151, 1607 en 1682 de Aarde had benaderd, onderzocht. Hij concludeerde dat het ging om één en dezelfde komeet die steeds terugkeerde. Hij voorspelde dat de komeet in 1758 wederom zichtbaar zou zijn.

Helaas leefde Halley niet lang genoeg om de verschijning van de komeet zelf te kunnen zien maar zijn ontdekking leidde er toe dat de komeet zijn naam kreeg. Halley’s berekeningen lieten zien dat er kometen zijn die in een baan om de Zon bewegen.

In 1986 werd de komeet van Halley als eerste komeet bezocht en onderzocht door een hele vloot aan ruimtevaartuigen. Ook werd de komeet voor het eerst goed bestudeerd met behulp van krachtige telescopen.

Halley in de geschiedenis

De oudst bekende waarneming van Halley stamt uit 239 v.Chr. De passage van Halley werd waargenomen door Chinese astronomen om opgetekend in de Shih Chi en Wen Hsien Thung Khao kronieken.

Beschrijving van de komeet van Halley in oude Chinese geschriften
Beschrijving van de komeet van Halley in oude Chinese geschriften

 

Toen Halley in 164 v. Chr, en 87 v.Chr. terugkeerde is dit vermoedelijk opgetekend door Babylonische astronomen. Geschriften daarvan bevinden zich in het British Museum in Londen.

Eén van de beroemdste passages van Halley is die van 1066. De komeet was toen kort voor de invasie van Engeland door Willem de Veroveraar zichtbaar. Willem zag dit als een gunstig voorteken. De komeet van Halley staat ook op het beroemde Tapijt van Bayeux dat de hele invasie van Willem de Veroveraar en de Slag om Hastings weergeeft.

De komeet van halley op een uitsnede van het Tapijt van Bayeux
De komeet van Halley op een uitsnede van het Tapijt van Bayeux

Een andere verschijning van Halley in 1301 inspireerde vermoedelijk de Italiaanse schrijver Giotto. Hij nam een komeet op als de Ster van Bethlehem op zijn schilderij “De aanbidding van de Magi”.

In deze tijden zagen astronomen de terugkeer van een komeet als een geïsoleerde gebeurtenis. Kometen werden gezien als brengers van onheil en rampspoed. Zelfs toen Shakespeare rond 1600 zijn toneelstuk “Julius Caesar” schreef was dit geloof nog wijdverbreid. Shakespeare schreef: “When beggars die there are no comets seen; The Heavens themselves blaze forth the death of princes.”

De ontdekking van de terugkeer van Halley

In de tijd van Shakespeare begon de sterrenkunde snel te veranderen. Astronomen in die tijd namen aan dat de Aarde het middelpunt van het zonnestelsel was maar Nicolas Copernicus, die 20 jaar voor de geboorte van Shakespeare stierf, publiceerde berekeningen waaruit bleek dat eigenlijk de Zon in het middelpunt staat.

Het duurde een aantal generaties voordat de berekeningen van Copernicus algemeen geaccepteerd waren in de astronomische gemeenschap maar toen ze het eenmaal accepteerden werden er snel nieuwe inzichten opgedaan over de bewegingen van de hemellichamen in het zonnestelsel en in het heelal.

Edmund Halley
Edmund Halley

Edmund Halley publiceerde in 1705 zijn “A synopsis of the Astronomy of Comets”, waarin hij zijn onderzoek beschreef aan historische waarnemingen van 24 kometen die zichtbaar waren tussen 1337 en 1698. Drie van deze waarnemingen waren nagenoeg identiek in termen van omloopbaan en andere parameters en dat leidde er toe dat Halley voorstelde dat het hier ging om één en dezelfde komeet.

Deze komeet verscheen in 1531, 1607 en 1682. Halley suggereerde dat dezelfde komeet ook weer in 1758 zichtbaar zou zijn. Helaas leefde hij niet lang genoeg om het zelf te kunnen zien, hij stierf in 1742, maar zijn voorspelling leidde er wel toe dat de komeet die inderdaad in 1758 weer zichtbaar was, zijn naam kreeg. Na deze verschijning werd de komeet van Halley verplichte kost bij waarnemers die iedere keer bij zijn terugkeer hun telescopen er op richten.

De passage in 1910 was spectaculair omdat de komeet op een afstand van slechts 22,4 miljoen kilometer passeerde. Het was ook voor het eerst dat de komeet gefotografeerd werd.

Halley in het ruimtevaarttijdperk

Toen Halley in 1986 passeerde was dit de eerste keer dat de komeet met ruimtesondes bestudeerd kon worden. Dat kwam eigenlijk goed uit omdat de verschijning van de komeet niet erg gunstig was. Bij de dichtste nadering tot de Zon stond de komeet ver van de Aarde verwijderd waardoor het een lichtzwak object was.

Er werden verschillende ruimtesondes gelanceerd. De Vega 1 en Vega 2 maakten een scheervlucht langs de komeet waarbij het lukte de kern van de komeet te fotograferen. De Vega’s waren een gezamenlijk Frans-Russisch initiatief.

De Giotto die door de ESA was gelanceerd maakte zelfs nog betere opnames van de komeetkern. Japan stuurde de Sakigake en de Suisei naar de komeet en ook deze twee sondes verzamelden waardevolle informatie. Aanvullend nam de International Comet Explorer (ICE) die al sinds 1978 in een baan om de Aarde draaide op een afstand van 28 miljoen kilometer, foto’s van de komeet. De ICE was gelanceerd door de NASA.

De krn van komeet Halley gefotografeerd door de Europese ruimtesonde Giotti
De kern van komeet Halley gefotografeerd door de Europese ruimtesonde Giotti

Ook de astronauten die door de space shuttle Challenger gelanceerd zouden worden waren ingeroosterd om de komeet waar te nemen. Helaas hebben ze nooit een glimp van de komeet gezien omdat de Challenger kort na de lancering explodeerde.

Het zal tot 2061 duren alvorens de komeet van Halley weer in de buurt van de Aarde komt. Als de baanberekeningen kloppen dan zal de verschijning erg gunstig zijn. Tot die tijd kunnen we alleen maar genieten van twee meteorenzwermen die worden toegeschreven aan de komeet van Halley: de Orioniden in oktober en de eta-Aquariden in mei.

Eerste publicatie: 6 april 2013
Laatste keer bijgewerkt op: 8 april 2017

Meer over kometen