Ruimtesondes

Spoetnik – de start van de Space Race

Spoetnik 1
Model van de allereerste kunstmaan Spoetnik 1 (credit: NASA)

Op 4 oktober 1957 lanceerde de Sovjet-Unie de eerste kunstmaan, genaamd Spoetnik, naar de ruimte. De kleine satelliet zette de Sovjet-Unie in de technologische schijnwerpers en toonde aan dat het land in staat was tot moderne hoogstandjes.

De lancering zorgde voor een schokgolf door Amerika en er werd een nieuwe definitie van tijd opgesteld: de Space Age. De lancering leidde ook tot grote verbazing bij de Amerikanen die zich technologisch superieur achtten in de economische voorspoed van na de Tweede Wereldoorlog. Liepen de Verenigde Staten nu ineens achter aan? Zou Spoetnik er toe kunnen leiden dat de Sovjets de ruimte kunnen bewapenen? Is de ruimte een plaats waar je moet strijden voor prestige in de wereld?

Allemaal vragen die de Amerikanen zich stelden in de maanden na de lancering van een satelliet ter grootte van een flinke basketbal. Ondertussen lanceerden de Sovjets grotere en krachtigere satellieten. Hiermee toonde ze aan dat ze van plan waren om in de ruimte te blijven.

Het begin van de Space Race

Spoetnik (Russisch voor reisgenoot) was een zilverkleurige bol met vier lange antennes. De bol had een doorsnede van 56 centimeter en woog 83 kilo. Spoetnik draaide in 98 minuten eenmaal om de Aarde en gebruikte een radiobaken dat in staat was om plekken op Aarde te lokaliseren.

De Sovjets hadden na de Tweede Wereldoorlog ongeveer 10 jaar nodig om uit te zoeken hoe ze een satelliet in een baan om de Aarde zouden moeten brengen. Ze werkten daarbij samen met een groep Duitse raketgeleerden die ook hadden meegewerkt aan de ontwikkeling van de beruchte V2 die gebruikt werd om o.a. Londen te bombarderen.

De Sovjets hadden plannen om een satelliet van 1000 tot 1400 kilogram in een baan om de Aarde te brengen en ze wilden dat doen in de tijd van het International Geophysical Year in 1957-58 toen de Amerikanen aankondigden een satelliet te gaan lanceren. Problemen met een van de geplande wetenschappelijke instrumenten bracht de tijdsplanning in gevaar dus de Sovjets sloten een compromis en bouwden een eenvoudigere satelliet om toch op tijd te kunnen lanceren.

Spoetnik mag dan wel een compromis zijn, in de ogen van de wereld was het een grote prestatie. Het bliepende geluid van de satelliet uit de ruimte was wereldwijd in radio-uitzendingen te horen

De R7 rakettrap die de Spoetnik in een baan om de Aarde bracht was duidelijk zichtbaar vanaf de grond. De trap was ongeveer even helder als de sterren Spica en Antares. Spoetnik zelf was lichtzwakker maar kon gezien worden als je wist waar je moest kijken. Spoetnik 1 kon het beste bekeken worden met behulp van een verrekijker. De satelliet bleef 90 dagen in een baan om de Aarde draaien.

Terwijl mensen over de hele wereld omhoog keken op zoek naar Spoetnik waren Amerikaanse politici druk bezig om de gevolgen van de Sovjet-lancering te verhullen. Velen vroegen zich af waarom het de Sovjets gelukt was om als eerste in de ruimte te zijn. Kranten schreven dat de Amerikanen de boot hadden gemist en er was een algemeen gevoel van hysterie zoals een NASA historicus later noteerde.

De hysterie in de Verenigde Staten nam een maand later nog meer toe toen de Sovjets op 3 november 1957 de Spoetnik 2 lanceerden met aan boord het hondje Laika. Spoetnik 2 woog 508 kilogram en draaide meer dan 200 dagen om de Aarde heen en maakte duidelijk dat Spoetnik geen toevalstreffer was.

Lancering van de Spoetnik 1 (bron: Youtube)

Ondertussen waren de Amerikanen ook klaar om hun kunsten in de ruimte te vertonen. Het Vanguard-programma dat was ontwikkeld door het Amerikaanse leger lanceerde op 6 december 1957 de eerste raket. Geschrokken Amerikaanse officials zagen de raket voor hun neus op het lanceerplatform exploderen. De ontploffing was ook live te zien op de Amerikaanse televisie.

Zelfs nadat de Amerikanen op 31 januari 1958 de Explorer 1 in een baan om de Aarde brachten bleef duidelijk dat de Sovjets de leiding hadden in de Space Race. Ook de Amerikanen maakten gebruik van rakettechnologie die in eerste instantie door de Duitsers die aan de V2 werkten, was ontwikkeld.

Explorer 1 woog 13 kilogram, 2 procent van de zware Spoetnik. Toen de Amerikanen klaar waren om de competitie met de Sovjets aan te gaan stemde president Eisenhower in met de oprichting van de NASA. NASA ging meteen op zoek naar astronauten. Het lijkt erop dat Spoetnik de vonk was die de Amerikanen nodig hadden om de verkenning van de ruimte serieus te nemen.

De derde Spoetnik

Slechts een paar maanden nadat de Amerikanen de Explorer 1 hadden gelanceerd, plaatsten de Sovjets hun grootste en meest wetenschappelijke satelliet in de ruimte.

Spoetnik 3 werd op 15 mei 1958 gelanceerd. De satelliet woog 1361 kilogram en diende ook als een wetenschappelijk laboratorium. Er waren 12 meetinstrumenten aan boord die de samenstelling van de bovenste delen van de atmosfeer bestudeerden en onderzoek deden naar geladen deeltjes die van de Zon afkomstig waren. De grootste ontdekking was die van de stralingsgordels van de Aarde (de van Allen-gordels).

Spoetnik 3 bleef bijna twee jaar in de ruimte en verbrandde op 6 april 1960 in de atmosfeer. Het was het einde van het Spoetnik-programma maar het begin van iets veel groters. Het leidde uiteindelijk dat de beroemde speech van president John F. Kennedy waarin hij de Amerikanen uitdaagde om binnen 10 jaar een mens naar de Maan te brengen.

De Spoetnik-satellieten lieten zien dat de mensheid in staat was om de ruimte te bereiken en er onderzoek te verrichten. De volgende uitdaging was om mensen buiten de atmosfeer van de Aarde te brengen.

Eerste publicatie: 10 september 2016
Bron: space.com