Oort Wolk & Kuiper Gordel

In 1950 stelde de Nederlandse astronoom Jan Oort voor dat bepaalde kometen afkomstig zijn uit een grote verre bolvormige schil van ijsachtige objecten die het zonnestelsel omringd. Deze gigantische zwerm ijsachtige objecten is nu bekend als de Oort Wolk. Ze bevindt zich op een afstand van 5.000 tot 100.000 astronomische eenheden (1 Astronomische Eenheid is gelijk aan de afstand Aarde – Zon en komt overeen met ongeveer 150 miljoen kilometer). De buitenste delen van de Oort Wolk bevindt zich in het gebied waar de invloed van de Zon erg zwak is en waarbij de invloed van naburige sterren merkbaar is.

Grafische weergave van de Oort Wolk en de Kuiper Gordel (NASA)
Grafische weergave van de Oort Wolk en de Kuiper Gordel (NASA)

De Oort Wolk bevat waarschijnlijk tussen de 0,1 en 2 triljoen ijsachtige objecten die in banen om de zon draaien. Af en toe zorgen passerende moleculaire wolken, nabije sterren en interacties met delen van ons sterrenstelsel er voor dat een dergelijk object naar de binnenste delen van het zonnestelsel reist. We noemen dit een lang-periodieke komeet. Dergelijke kometen hebben grote, excentrische banen, het kost hun duizenden jaren voor een ronde om de Zon. In de opgetekende geschiedenis zijn ze slechts eenmaal waargenomen.

Kort-periodieke kometen daarentegen hebben een omlooptijd om de zon van minder dan 200 jaar. Hun baan ligt ook meestal in de buurt van het baanvlak van de planeten. Deze kometen komen vermoedelijk niet uit de Oort Wolk maar uit de Kuipergordel. Dit is een schijfvormig gebied voorbij de baan van Neptunus die is genoemd naar de Nederlandse astronoom Gerard Kuiper. De Kuipergordel wordt ook soms Edgeworth-Kuiper Gordel genoemd naar de astronoom Edgeworth die ook verwees naar het bestaan van een dergelijke gordel. De objecten in de Oort Wolk en Kuipergordel zijn restanten van de vorming van het zonnestelsel 4,6 miljard jaar geleden.

Schematische weergave van de Kuipergordel (NASA)
Schematische weergave van de Kuipergordel (NASA)

De Kuipergordel omvat het gebied tussen 30 en 55 Astronomische Eenheden en bevat vermoedelijk enkele honderdduizenden objecten met een grootte van meer dan 100 kilometer en ongeveer 1 triljoen kometen.

In 1993 werd voor het eerst een object waargenomen op een afstand van 42 Astronomische Eenheden van de Zon. Dit was het allereerste Kuipergordel object (oftewel KBO naar de Engelse afkorting Kuiper Belt Object). Sinds 1992 zijn er meer dan 1300 Kuipergordel Objecten geïdentificeerd. KBO’s worden soms ook wel als TNO’s afgekort naar de Engelse afkorting Trans-Neptunian Objects.

Omdat ze zo ver weg staan is de grootte van een KBO lastig vast te stellen. De berekende diameter hangt vaak af van de aangenomen albedo, het lichtweerkaatsend vermogen, van het object. Met behulp van infrarood opnames gedaan met de Spitzer ruimte telescoop zijn van de grootste KBO’s de afmetingen bekend.

Eén van de meest vreemde KBO’s is Haumea die deel uit maakt van een groep objecten die op grote afstand om de zon draaien. Men neemt aan dat Haumea in botsing is geweest met een object dat half zo groot is. Deze botsing heeft er voor gezorgd dat Haumea grote delen ijs heeft weggeblazen en dat het object iedere vier uur om zijn as wentelt. Deze snelle draaiing heeft er voor gezorgd dat Haumea de vorm van een Amerikaanse voetbal heeft gekregen. Haumea wordt begeleid door twee manen: Hi’iaka en Namaka.

In maart 2004 kondigde een team van astronomen de ontdekking van een planeetachtig object aan. Dit object (2003VB12) is vernoemd naar Sedna, een godin uit de Inuit cultuur. Sedna draait in een ellipsvormige baan op een afstand van 76 tot 1.000 Astronomische Eenheden in 10.500 jaar om de Zon. Men denkt dat Sedna één van de meest nabije objecten uit de Oort Wolk is.

In juli 2005 kondigen wetenschappers de ontdekking vaan van een KBO die ongeveer 10% groter was dan Pluto. Dit object kreeg de aanduiding 2003UB313 en werd later vernoemd naar Eris. Dit object draait op een afstand van 38 tot 90 Astronomische Eenheden om de Zon en heeft daar 560 jaar voor nodig. Ter vergelijking: Pluto bevindt zich op een afstand van 29 tot 49 Astronomische Eenheden. Eris heeft een maan die Dysnomia wordt genoemd. Nieuwe metingen laten zien dat Eris in feite een beetje kleiner is dan Pluto.

De ontdekking van Eris – die om de zon draait in een vergelijkbare baan als Pluto heeft er toe geleid dat de Internationale Astronomische Unie in 2006 de definitie over planeten heeft herzien. In plaats van Eris aan te wijzen als de tiende planeet werd Pluto zijn titel van planeet afgenomen.

De Kuipergordel is nog nooit bezocht door ruimtesondes. In 2015 zal de New Horizons arriveren bij Pluto. Men hoopt dat de conditie van de sonde goed genoeg is om daarna naar andere KBO’s te reizen.

Naamgeving
De Kuiper gordel en de Oort Wolk zijn vernoemd naar de astronomen die het bestaan er van hebben voorspeld: Gerard Kuiper en Jan Hendrik Oort. Objecten in de Kuipergordel krijgen namen die uit verschillende mythologieën komen. Eris is vernoemd naar een Griekse godin, Haumea is vernoemd naar een Hawaiiaanse godin. Kometen die uit dit gebied komen worden meestal vernoemd naar hun ontdekker.

 

Belangrijke data:

  • 1943: de Astronoom Kenneth Edgeworth suggereert een reservoir van kometen en grotere objecten voorbij de baan van de planeten.
  • 1950: astronoom Jan Hendrik Oort stelt de theorie op dat het overgrote deel van de kometen zich bevindt in een reusachtige wolk om ons zonnestelsel
  • 1951: de astronoom Gerard Kuiper voorspelt het bestaan van een gordel van ijsachtige objecten net buiten de baan van Neptunus.
  • 1992: Na vijf jaar zoeken ontdekken de astronomen David Jewitt en Jane Lu de allereerste KBO: 1992QB1.
  • 2002: astronomen die de 48-inch Oshin telescoop van Mount Palomar gebruiken, ontdekken Quaoar. Dit is de allereerste KBO met een doorsnede van enkele honderden kilometers. Quaoar was al in 1980 gefotografeerd maar niet als zodanig herkend.
  • 2004; met behulp van de 38-inch Oshin telescoop wordt Sedna ontdekt (2003VB12).
  • 2005: Astronomen kondigen de ontdekking van 2003UB313 aan. Eris was in de eerste metingen groter dan de toen nog planeet Pluto.
  • 2008: Astronomen ontdekken de KBO 2005FY9 (Paashaas), deze KBO is erkent als de dwergplaneet Makemake. In september van dat jaar werd ook 2003EL61 (roepnaam Santa) erkent als dwergplaneet en hernoemd naar Haumea.

laatste wijziging: 12 september 2015