Waarnemen

9 mei: Mercurius trekt voor de Zon langs

Mercuriusovergang
De Mercuriusovergang van 8 november 2006 gefotografeerd door de SOHO-satelliet (credit: NASA/ESA)

Op 9 mei 2016 is er van uit Nederland een Mercuriusovergang te zien. Een Mercuriusovergang komt niet heel erg vaak voor. Bij een Mercuriusovergang schuift Mercurius, vanaf de Aarde gezien, voor de Zon langs. Op 9 mei kunnen we de kleine planeet als een klein zwart bolletje voor de schijf van onze Zon langs zien trekken.

Wat is een Mercuriusovergang?

Bij een Mercuriusovergang beweegt de planeet zich, gezien vanaf de Aarde voor de Zon langs. Mercurius is de planeet die zich het dichtste bij de Zon bevindt. De planeet is dan als een klein zwart bolletje gedurende enkele uren zichtbaar voor de heldere schijf van de Zon.

Ook de planeet Venus kan, gezien vanaf de Aarde, voor de Zon langs trekken. Dit noemen we een Venusovergang.

Een Mercuriusovergang is vrij zeldzaam. We kunnen het fenomeen ongeveer 13 tot 14 keer per eeuw zien vanaf de Aarde. Doordat Mercurius sneller om de Zon draait als Venus zijn er meer Mercuriusovergangen als Venusovergangen. We kunnen een Mercuriusovergang waarnemen omdat de baan van Mercurius om de Zon een andere hoek volgt dan de baan van de Aarde om de Zon. De baan van Mercurius maakt een helling van 7° te opzicht van het eclipticavlak. Tijdens een benedenconjunctie van de planeet zullen we vanaf de Aarde de planeet meestal boven of onder langs de Zon zien passeren en is er dus geen sprake van een overgang. Een overgang vindt alleen plaats als de planeet zich ten tijde van de benedenconjunctie zich in de buurt van het eclipticavlak bevindt. We noemen dit punt in de sterrenkunde een “knoop”.

De Aarde staat alleen in de maanden mei en november in een knoop met het baanvlak van Mercurius waardoor we een eventuele overgang dus ook alleen in die maanden kunnen waarnemen.

De Mercuriusovergang waarnemen

We kunnen de overgang opdelen in een aantal verschillende fases. Het moment dat de planeet de rand van de Zon “raakt” noemen we het eerste contact. Dit zal plaatsvinden om 13:12 uur Nederlandse tijd. Ongeveer 3 minuten later, om 13:15 uur, bevindt het gehele schijfje van Mercurius zich binnen de rand van de zonneschijf. Om 16:57 uur is de afstand tussen Mercurius en het centrum van de Zon het kortst en om 20:39 uur bevindt het schijfje van Mercurius zich weer aan de andere kant van de zonneschijf. De overgang is om 20:42 uur weer helemaal afgelopen. De hele overgang duurt ongeveer 7.5 uur en dat is dus best de moeite waard.

Omstreeks 16:55 uur is de overgang op zijn hoogtepunt omdat de planeet dan ruim 38° boven de horizon staat.

Omdat Mercurius ongeveer 285 keer kleiner is dan de Zon zien we de planeet als een heel klein zwart bolletje voor de zonneschijf bewegen. De schijnbare diameter van Mercurius bedraagt 12,1 boogseconden en dit is 157 maal kleiner dan de zonneschijf.

Dit zorgt er helaas voor dat je een telescoop nodig hebt om de overgang waar te nemen. Met een eclipsbrilletje en het blote oog gaat het helaas niet lukken. Je hebt minimaal een flinke verrekijker op statief of een kleine telescoop die is voorzien van een beschermend zonnefilter nodig om de overgang waar te kunnen nemen.

Waarschuwing!

Het licht van de Zon is erg fel en schadelijk voor je ogen. Kijk daarom nooit zonder goede bescherming naar de Zon. Kijk zonder zonder beschermende maatregelen door een telescoop en of verre kijker naar de Zon. Je kan je netvlies onherstelbaar beschadigen met mogelijk blijvende blindheid als gevolg. Het zonlicht wordt in een telescoop of verrekijker sterk geconcentreerd. Vergelijk dit met het in brand steken van een stuk papier met een vergrootglas. Gebruik je een telescoop gebruik dan alleen een veilig objectieffilter of een zogenoemde Herschelwig. Gebruik nooit een oculairfilter!

Hieronder een korte, engelstalige, animatie over het fenomeen:

De Mercuriusovergang gemist? Niet getreurd, de volgende die vanuit Nederland is te zien is op 11 november 2019 maar deze is niet volledig te volgen.

 Laatste bewerking: 30 april 2016