Ruimtevaartpioniers

Alexei Leonov – de eerste ruimtewandelaar

Leonov aan boord van de Apollo-Sojoez Test Project
Kosmonaut Alexei Leonov aan boord van de Apollo-Sojoez Test Project met een schets die hij had gemaakt van zijn Amerikaanse collega’s. Credit: NASA

Alexei Leonov was een van de twintig luchtmacht piloten die in 1960 door de Sovjet-Unie werden opgeleid tot kosmonaut. In 1965 werd hij de eerste mens die zijn ruimteschip verliet en een wandeling in de ruimte maakte. Die ruimtewandeling eindigde bijna in een tragedie. De ruimtewandeling van Leonov betekende een keerpunt in de verkenning van de ruimte want hij toonde aan dat toekomstige bemanningen in staat waren om hun ruimteschip te verlaten om experimenten uit te voeren en reparaties te verrichten.

In 1975, tien jaar na zijn ruimtewandeling, was Leonov de commandant van de allereerste koppeling tussen een Sovjet en een Amerikaans ruimteschip. Aan het einde van zijn tweede ruimtemissie had hij er in totaal 7 dagen en 32 minuten in de ruimte op zitten.

Leonov was ook een getalenteerd artiest. Hij is bekend van zijn schilderijen die als thema de ruimte hebben. De ruimtevaartpionier en artiest Leonov overleed op 11 oktober 2019 op 85-jarige leeftijd.

Zijn kinderjaren

Leonov werd op 30 mei 1934 geboren in het afgelegen Listvyanka (in de buurt van Irkoetsk in het zuiden van Oost-Siberië). Hij was de achtste van negen kinderen van Yevdokia en Arkhip Alexeievich Leonov.

Voordat Leonov werd geboren was zijn grootvader wegens zijn deelname in 1905 aan de opstand tegen het Tsaristische regime naar Siberië verbannen. Toenemende politieke spanningen in het gebied zorgden er voor dat de familie het hoofd nauwelijks boven water kon houden. Toen Leonov 3 jaar was werd zijn vader op grond van vermeende politieke overtuigingen gearresteerd. Zijn moeder trok met de kinderen in bij haar zus in het enkele honderden kilometers verderop gelegen Kemerovo. Zijn vader werd uiteindelijk vrijgelaten en gecompenseerd voor zijn onterechte gevangenschap. Hij voegde zich bij zijn gezin in Kemerovo.

Leonov ontwikkelde op jonge leeftijd al een talent en liefde voor kunst en hij was in staat om er wat geld mee te verdienen maar hij wilde dit niet beroepsmatig gaan doen. Toen hij zes jaar was ontmoette hij een Sovjetpiloot die diepe indruk op de jonge Leonov maakte. Vanaf dat moment wilde hij piloot worden.

In 1948 vertrok de familie naar Kalingrad in het door de Sovjet-Unie bezette Oost-Pruisen. In 1953 rondde Leonov hier zijn opleiding af en kort hierna vertrok hij naar de luchtvaartschool. In mei 1955 maakte hij zijn eerste solovlucht. Hierna begon hij aan een training tot gevechtspiloot maar in dezelfde tijd volgde hij lessen in kunst.

Op 30 oktober 1957 studeerde hij als luitenant af aan de Chugues Hogere Luchtmacht Pilotenschool. Hierna diende hij als gevechtspiloot in drie militaire eenheden. De laatste eenheid was in Oost-Duitsland gestationeerd. Hij trouwde in 1959, een dag voor hij Oost-Duitsland verliet, met zijn vriendin Svetlana Pavlovna.

Enkele maanden later, in oktober 1959 werd hij geselecteerd voor het allereerste kosmonautentrainingsprogramma. Hij had er tegen die tijd al 278 uur als piloot opzitten en had hij 115 parachute sprongen op zijn naam staan. Dit gaf hem de titel van instructeur van de Militaire Luchtmacht voor parachutisten. De mogelijkheid om uit een vliegtuig te springen en te overleven was een essentiële voorwaarde voor het programma want kosmonauten zouden niet landen in hun ruimteschip maar uitgeworpen worden voordat ze de grond zouden raken.

In 1960 werd hij kosmonaut 11 en hij en 19 andere kosmonauten begonnen aan de training voor het super geheime ruimtevaartprogramma van de Sovjet-Unie. Later schreef hij dat die training zwaar was want er was geen programma dat mensen op deze taak voorbereidde.

Leonov’s ruimtevluchten

Leonov verliet op 18 maart 1965 de Aarde voor zijn eerste ruimtevlucht. Zijn missie was de Voskhod 2 missie. Leonov was de piloot gedurende de 26 uur durende vlucht. Pavel Bayayev was de commandant. Negentig minuten na de lancering verliet Leonov de relatieve veiligheid van zijn ruimteschip en werd hij de eerste persoon die vrij in de ruimte zweefde.

Later zei Leonov hierover: “Het was zo stil dat ik mijn hart hoorde kloppen. Ik was omgeven door sterren en ik zweefde zonder veel controle. Dat moment zal ik nooit vergeten. Ik voelde ook een enorme verantwoordelijkheid.”

Toen hij terug probeerde te keren naar de capsule eindigde zijn mijlpaal bijna in een tragedie. Door het drukverschil tussen de lucht in zijn ruimtepak en het vacuüm van de ruimte bolde zijn pak enorm op en maakte hem zo stijf dat hij zijn vingers niet meer kon bewegen. Leonov nam de gevaarlijke beslissing om een klep aan zijn pak te openen om zo wat druk af te laten. Dat zorgde ervoor dat hij zich genoeg kon bewegen om naar het buitenste luik van de Voskhod te gaan. Twaalf minuten na het begin van zijn uitstapte keerde hij terug in de Voskhod.

Tijdens de terugkeer naar de Aarde was er een probleem met de boordcomputer van de Voskhod en de twee mannen landden meer dan 1500 kilometer van de beoogde locatie in een afgelegen gebied in de Oeral. Het duurde twee dagen voordat de autoriteiten de bemanning wist op te sporen.

Voor zijn prestatie kreeg Leonov de onderscheiding “Held van de Sovjet-Unie” en later werd hij plaatsvervangend hoofd van het astronautenkorps.

In 1975 was Leonov commandant van de Sojoez 19-missie. Deze missie maakte deel uit van de eerste koppeling tussen een Sovjet- en een Amerikaans ruimteschip. In de Verenigde Staten is de missie bekend als het Apollo-Sojoez Test Project (ASTP). Kosmonaut Valery Kubasov was de vluchtingenieur tijdens deze missie.

Toen de Apollo en de Sojoez eenmaal waren gekoppeld en de beide bemanningen elkaars ruimteschip konden bezoeken verbleef Leonov 5 uur en 43 minuten aan de Amerikaanse zijde (Hij leerde Engels en bezocht voorafgaand aan de missie drie keer het Kennedy Space Center in Houston). Na 44 uur aan elkaar gekoppeld te zijn geweest ontkoppelden de beide ruimteschepen. Later werd nog een twee koppeling uitgevoerd die drie uur duurde.

De Sojoez 19 landde op 21 juli 1975. Het was de laatste missie voor Leonov in de ruimte. Hij kreeg een tweede “Held van de Sovjet-Unie” onderscheiding voor deze missie.

Leonov’s nalatenschap

Tussen 1976 en 1972 was Leonov commandant van het kosmonautenprogramma. Ook was hij plaatsvervangend directeur van het Joeri Gagarin Kosmonauten Trainingscentrum. In 1991 ging hij als  generaal-majoor van de Russische luchtmacht met pensioen. Na zijn pensionering was hij voorzitter van een investeringsmaatschappij in Moskou en ging hij verder als kunstenaar.

De krater Leonov aan de verre zijde van de Maan is naar hem vernoemd. In het boek “2010: Odyssey Two” van Arthur C. Clarke komt een ruimtechip voor dat zijn naam draagt. In 2017 werd hij geportretteerd in de Russische de speelfilm “The Age of the Pioneers” over de Voskhod 2 missie.

Op 30 mei 2019 werd Leonov 85 jaar. Dit was een dag nadat de astronauten Oleg Kononenko en Alexey Ovchinin een ruimtewandeling maakten die vele malen langer duurde dan de eerste 12 minuten van Leonov. Kononenko en Leonov versierden hun ruimtepakken ter ere van de Russische held.

Leonov stierf op 11 oktober 2019. Volgens het Russische ruimtevaartbureau Roscosmos komt er met zijn overlijden een einde aan een heel tijdperk.

Leonov stierf op het moment dat twee astronauten van de NASA, Christina Koch en Andrew Morgan, de tweede van vijf ruimtewandelingen uitvoerden om oude batterijen aan de buitenzijde van het International Space Station te vervangen. Volgens commandant van het ISS, Luca Parmitano van de ESA een bitterzoete dag voor iedereen aan boord van het ISS.

 

Eerste publicatie: 20 oktober 2019
Bron: NASA, ESA, space.com