Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Grus – Kraanvogel

De sterren van Grus hebben ooit deel uit gemaakt van het sterrenbeeld Piscis Austrinus, de Zuidervis. Grus is een sterrenbeeld dat door de Nederlandse astronoom Peter Plancius is gemaakt uitgaande van waarnemingen van de Nederlandse zeevaarders Pieter Dirkszoon Keyser en Frederick de Houtman aan het einde van de 16de eeuw.

Het sterrenbeeld verscheen in 1603 voor het eerst in een steratlas toen Johann Bayer het opnam in zijn Uranometria. In het begin van de zeventiende eeuw heette het sterrenbeeld tijdelijk Phoenicopterus. Dit is de Latijnse naam voor flamingo.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Kraanvogel Grus Gru Gruis
Zichtbaarheid Het sterrenbeeld is voor waarnemers in Nederland en België niet zichtbaar. Alleen waarnemers tussen de +34ste en de -90ste breedtegraad kunnen het sterrenbeeld zien.
Grootte In grootte is Grus het 45ste sterrenbeeld. Het beslaat een oppervlakte van 366 (°)2 aan de hemel.
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Pisces Austrinus, Microscopium, Indus, Tucana, Phoenix en Sculptor.
Meteorenzwermen Er zijn geen meteorenzwermen bekend.

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Ster Naam Betekenis Helderheid
(magnitude)
Afstand
(lichtjaar)
α Gru Alnair 1) De heldere op de staart van de vis 1,74 101,5
β Gru Tiaki 1) 2,12 177
γ Gru Aldhanab 1) 3,0 212
HD 208487 Itonda 1) 7,5 147,4
Sterrenbeeld Grus - Kraanvogel met de namen van de sterren
Het sterrenbeeld Grus – Kraanvogel met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden/Cartes du Ciel

Grus op oude sterrenkaarten

Grus – uit de Uranographia van Hevelius (ca. 1690)

 

Beschrijving

Grus bevat vier sterren waarbij planeten zijn ontdekt. Het sterrenbeeld heeft geen Messier-objecten en er zijn geen meteorenzwermen geassocieerd met het sterrenbeeld.

Grus behoort bij de sterrenbeelden van Bayer. Samen met Apus, Chamaeleon, Dorado, Hydrus, Indus, Musca, Pavo, Phoenix, Tucana en Volans.

Er is geen mythe geassocieerd met Grus. Het is één van de twaalf sterrenbeelden die door Nederlandse zeevaarders zijn gemaakt aan het einde van de 16de eeuw. De enige overeenkomst met de mythologie ligt in het feit dat de kraanvogel de heilige vogel was van de god Hermes.

De sterren behoorden vroeger tot het sterrenbeeld Piscis Austrinus en dat is aan de naamgeving van de sterren nog te zien. De helderste ster heet “Alnair” en dat betekent “de heldere van de staart van de vis”. Gamma Gruis heet in het Arabisch “Al Dhanab” en dit betekent “de staart”.

De sterren van Grus

Alnair – α Gruis (Alpha Gruis)
Met een visuele helderheid van magnitude 1,74 is Alnair de helderste ster in Grus. De ster bevindt zich op een afstand van 101 lichtjaar. Het is een hoofdreeksster van spectraalklasse B. De ster heeft een straal 3,4 maal groter is dan die van onze Zon. Alpha Gruis is vier keer zo zwaar als onze Zon en de lichtkracht bedraagt 263 keer die van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op 100 miljoen jaar.

Alnair beweegt zich met een snelheid van 215 km/sec snel langs de hemel. Uitgaande van waarnemingen in infrarood licht heeft de ster een grote stofschijf om zich heen.

De naam van de ster komt van het Arabische al-nayyir hetgeen “de heldere” betekent. Het is afkomstig van de uitdrukking al-Nayyir min Dhanab al-hüt; “de heldere ster die behoort tot de staart van de (Zuidelijke) vis”. De Zuidervis is de Nederlandse naam voor het sterrenbeeld Piscis Austrinus.

Tiaki – β Gruis (Beta Gruis)
Beta Gruis is de op een na helderste ster van het sterrenbeeld. De ster behoorde ooit toe tot Piscis Austrinus – Zuidervis. In dat sterrenbeeld was Beta Gruis de laatste ster van de staart van de vis. In de middeleeuwse Arabische astronomie behoorden Alpha, Delta, Theta, Iota en Lambda Gruis ook tot de Zuidervis.

Beta Gruis draagt ook de traditionele naam Tiaki. Deze naam is afkomstig van het Tuamotu. Dit is een eilandengroep in de Grote Oceaan. In 2016 organiseerde de Internationale Astronomische Unie de Working Group on Star Names met als doel het catalogiseren en standaardiseren van sternamen. Op 5 september 2017 werd de naam Tiaki door de WGSN goedgekeurd en opgenomen in de officiële lijst met namen van sterren van de IAU.

In het Chinees betekent 鶴 (Hè) kraanvogel. Het verwijst naar een asterisme bestaande uit Bèta Gruis, Alpha Gruis, Epsilon Gruis, Eta Gruis, Delta Tucanae, Zèta Gruis, Iota Gruis, Theta Gruis, Delta2 Gruis en Mu1 Gruis. Volgens de Chinese naamgeving heet Bèta Gruis zelf 鶴二 (Hè èr), de tweede ster van de Kraanvogel.

Beta Gruis is een rode reus van spectraalklasse M. De visuele helderheid bedraagt magnitude 2,1 en de ster is 177 lichtjaar van ons verwijderd. Het is een veranderlijke ster met een periode van 37 dagen of meer en een magnitudeverschil van 0,4. De ster is 2,4 zonsmassa’s zwaar en heeft een straal van 180 x die van de Zon. De lichtkracht is ongeveer 1500 maal die van de Zon.

Beta Gruis is één van de sterren die de staart vormden van de Zuidervis.

Al Dhanab – γ Gruis (Gamma Gruis)
Gamma Gruis is een ster van spectraalklasse B die ongeveer 390 maal zo veel licht uitzendt als onze Zon. De ster draait met een snelheid van 57 km/sec redelijk snel om zijn as. Gamma Gruis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,0 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 211 lichtjaar.

De naam van de ster komt uit het Arabisch en betekent “de staart” naar de oude verwijzing toen de ster nog bij het sterrenbeeld Zuidervis behoorde.

δ Gruis (Delta Gruis)
Delta Gruis is een dubbelster bestaande uit een ster van spectraalklasse G die een visuele helderheid heeft van magnitude 4,0 en een ster van spectraalklasse M met een helderheid van magnitude 4,2. Beide sterren zijn onder goede omstandigheden met het blote oog zichtbaar. De sterren hebben contrasterende kleuren: geel en rood.

τ1 Gruis (Tau-1 Gruis, HD 216435)
Tau-1 Gruis is een gele dwerg van spectraalklasse G. De visuele helderheid bedraagt 6,0 en de ster is 108,6 lichtjaar van ons verwijderd. In 2002 werd een planeet met een massa van 1,23 maal die van Jupiter ontdekt bij de ster. Tau-1 Gruis zelf heeft een massa van 1,25 zonsmassa en een lichtkracht van 3,6 maal die van de Zon.

Gliese 832
Gliese 823 is een rode dwerg die zich op een afstand van slechts 16,1 lichtjaar bevindt. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 8,7 en heeft een straal en een massa van ongeveer de helft van onze Zon. In 2002 werd een Jupiterachtige planeet in en baan om deze ster ontdekt.

HD 208487 – Itonda
Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan de van de Internationale Astronomische Unie konden alle landen ter wereld een ster en zijn exoplaneet die vanuit hun land zichtbaar is, een naam geven. Gabon kreeg de ster HD 208487 toegewezen.

De bevolking van Gabon gaf de ster de naam Itonda. Deze naam komt uit de Meyene-taal en betekent “komt overeen met alles wat mooi is”. De exoplaneet HD 208487 b kreeg de naam Mintome. Deze naam komt uit de Fang-taal. Mintome is een mythisch land waar een broederschap van dappere mannen leeft.

HD 208487 is een ster met een visuele helderheid van magnitude 7,5 die ongeveer 147 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster is van spectraalklasse G2 en dat is hetzelfde als onze Zon. De ster is vermoedelijk minder zwaar en heeft een grote lichtkracht. Dat duidt erop dat de ster wat ouder is dan de Zon.

Op 16 september 2004 werd er een exoplaneet ontdekt bij deze ster. Deze exoplaneet heeft de formele aanduiding HD 208487 b gekregen. Mintome heeft een massa van ± 0,5 * de massa van Jupiter en draait op een gemiddelde afstand van 0,524 Astronomische Eenheden om zijn ster heen. De planeet heeft daar 130,08 dagen voor nodig. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,24.

Dubbelsterren

ψ Gruis magnitude 4,5 en 7,7, de sterren staan 1,11″ van elkaar verwijderd.

π1 Gruis magnitude 6,5 en 11, de sterren staan 2,7″ van elkaar verwijderd. π2 Gruis magnitude 6 en 12, de sterren staan 4,6″ van elkaar verwijderd.

σ2 Gruis magnitude 6 en 10,5, de sterren staan 2,7″ van elkaar.

τ2 Gruis magnitude 7,5 en 8, de sterren staan 0,3″ van elkaar.

υ Gruis magnitude 5,5 en 9, de sterren staan 1,11″ van elkaar.

Deepsky objecten in Grus

NGC 7424

NGC 7424 in Grus
NGC 7424 in Grus. Door ESO – http://www.eso.org/public/images/eso0436c/ (direct link), CC BY 4.0, Koppeling

NGC 7424 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 11,0. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 37,5 miljoen lichtjaar en het stelsel heeft een doorsnede van 100.000 lichtjaar en een schijnbare grootte van 9,5′ * 8,1′. De spiraalarmen zijn goed ontwikkeld en het behoort daarmee tot een schoolvoorbeeld van hoe een spiraalvormig sterrenstelsel er uit moet zien. Tot nu toe zijn er in NGC 7424 twee hele heldere röntgenbronnen en een supernova ontdekt. Het sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van ongeveer 37,5 miljoen lichtjaar.

Supernova 2001ig werd in 2001 ontdekt aan de rand van het sterrenstelsel. De ontdekking werd gedaan door de Australische amateurastronoom Robert Evans. In 2002 ontdekten astronomen van de Universiteit van Cambridge een begeleider van SN2001ig. Deze ster van spectraalklasse O of B draait in een excentrische baan om de supernova-ster heen. Men denkt dat de supernova-ster van oorsprong een Wolf-Rayet ster was.

Supernova 2001ig werd geclassificeerd als een Type Iib-supernova; een supernova met zwakke emissielijnen van waterstof. Later werd de waterstoflijn onmeetbaar en werd die vervangen door emissielijnen van zuurstof, magnesium en calcium en was er een tweede piek in de lichtcurve zichtbaar. Daarna kwam het spectrum van de supernova overeen met een Type IB-supernova.

NGC 7424 werd op 5 september 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 7213

NGC 7213 in Grus
NGC 7213 in Grus. By Own work – datafile from http://hla.stsci.edu/hlaview.html, CC BY-SA 3.0, Link

NGC 7213 is een Seyfert-stelsel waar we bovenop kijken. Het sterrenstelsel bevindt zich 16 boogseconden ten zuidoosten van alpha Gruis. NGC 7213 is één van de helderste sterrenstelsels in Gruis. Het is ongeveer 71,7 miljoen lichtjaar verwijderd van de Zon. het sterrenstelsel heeft een doorsnede van ongeveer 75.000 lichtjaar en een schijnbare grootte van 3,1′ * 2,8′. De visuele helderheid bedraagt magnitude 10,1.

Het sterrenstelsel werd op 30 september 1834 ontdekt door John Herschel.

IC 1459

IC 1459 in Grus
IC 1459 in Grus. By C messier and HST – https://archive.stsci.edu/cgi-bin/mastpreview?mission=hst&dataid=U2BM0104T, Public Domain, Link

IC 1459 is een groot elliptisch sterrenstelsel in Grus met een visuele helderheid van magnitude 10,0 en een schijnbare grootte van 5,2′ * 3,8′. Het bevindt zich op een afstand van 85,5 miljoen lichtjaar. Het sterrenstelsel werd in 1892 ontdekt door de astronoom E.E. Barnard.

IC 5264
IC 5264 is een spiraalvormig sterrenstelsel dat ongeveer 155,7 miljoen kilometer van ons is verwijderd. Het heeft een helderheid van magnitude 12 en het werd in juni 1896 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Lewis Swift.

NGC 7418

NGC 7418 in Grus
NGC 7418 in Grus. By Own work – datafile from http://hla.stsci.edu/hlaview.html, CC BY-SA 3.0, Link

NGC 7418 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel in Grus dat op 30 augustus 1834 werd ontdekt door John Herschel. NGC 7418 heeft een visuele helderheid van magnitude 10,9 en een schijnbare grootte van 3,5′ * 2,6′. Het sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van ongeveer 59,1 miljoen lichtjaar.

NGC 7421

NGC 7421 in Grus
NGC 7421 in Grus. Door Own work – datafile from http://hla.stsci.edu/hlaview.html, CC BY-SA 3.0, Koppeling

NGC 7421 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel dat op 30  augustus 1834 werd ontdekt door John Herschel. Dit sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 11,7 en een schijnbare grootte van 2,0′ * 1,9′.

 

IAU-kaart van het sterrenbeeld Grus
IAU-kaart van het sterrenbeeld Grus – Kraanvogel
IAU-kaart van het sterrenbeeld Grus – Kraanvogel

Download de kaart van het sterrenbeeld Grus – Kraanvogel.

Eerste publicatie: 20 juli 2009
Laatste keer bijgewerkt op: 5 september 2020