Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Hercules

Het sterrenbeeld Hercules bevindt zich aan de noordelijke sterrenhemel. Het sterrenbeeld is vernoemd naar de Romeinse versie van de Griekse held Heracles. Heracles wordt vaak geassocieerd met de Sumerische held Gilgamesh en het sterrenbeeld zelf kent een lange geschiedenis die teruggaat tot in de Sumerische tijd.

In grootte is Hercules het vijfde sterrenbeeld aan de sterrenhemel maar het bevat geen heldere sterren en is daardoor lastig te herkennen. Op traditionele afbeeldingen wordt de ster Ras Algethi (alpha Herculis) afgebeeld als het hoofd van Hercules. Een opvallend asterisme, de sluitsteen of hoeksteen, markeert zijn romp. Hercules wordt altijd afgebeeld staande op de kop van Draco de Draak.

In de mythologie wordt het sterrenbeeld Hercules meestal geassocieerd met de voorlaatste opdracht van Heracles en die opdracht hield in het doden van de draak Ladon die de tuin van de Hesperiden bewaakte. De draak Ladon staat als het sterrenbeeld Draco aan de sterrenhemel. Hercules behoort tot de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.

Hercules behoort samen met Aquila, Ara, Centaurus, Corona Australis, Corvus, Crater, Crux, Cygnus, Hydra, Lupus, Lyra, Ophiuchus, Sagitta, Scutum, Sextans, Serpens, Triangulum Australe en Vulpecula tot de Hercules-familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Hercules Hercules Her Herculis
 
Zichtbaarheid Maart – Oktober (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat) voor waarnemers tussen de 90ste en de -50ste breedtegraad
Grootte In grootte is Hercules het 5de sterrenbeeld. Hercules beslaat een oppervlakte van 1225 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Draco, Boötes, Corona Borealis, Serpens Caput, Ophiuchus, Aquila, Sagitta, Vulpecula en Lyra
Meteorenzwermen τ-Herculiden

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Ster

Naam

Betekenis

Helderheid
(magnitude)

Afstand
(lichtjaar)

α Her Rasalgheti 1) Hoofd van de Knieler (Hercules wordt vaak knielende afgebeeld) 2,75 384
β Her Kornephoros 1)   2,75 148
δ Her Sarin 1)   3,09 78,50
λ Her Maasym 1)   4,41 371
HD 149026 Ogma 1)   8,16 250
κ Her Marsic 1)   5,2 390
ω Her Cujam 1)   4,57 240
HAT-P-14 Franz 1)   10,0 669
HD 147506 Hunor 1)   8,7 418
GSC 03089-00929 Pipoltr 1)   12,4 760
HD 146389 Irena 1)   9,4 446
Hercules met de namen van de sterren
Het sterrenbeeld Hercules met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden/Cartes du Ciel.

Ofschoon Hercules het op vijf na grootste sterrenbeeld is, is het voor de ongeoefende waarnemer lastig te vinden. Het sterrenbeeld bestaat uit relatief zwakke sterren. Toch bevat Hercules een zeer mooie collectie dubbelsterren en twee mooie Messier-objecten.

Mythologie

Hercules is al een heel oud sterrenbeeld en zelfs de oude Grieken weten niet precies waar het sterrenbeeld van af stamt. Zij kenden het als Engonasin, de “knielende”. Het was Eratosthenes die de knieler identificeerde met Heracles staande over de draak die de tuin van de Hesperiden bewaakte. Aeschylus associeerde het sterrenbeeld met een ander verhaal dat Heracles beschrijft als knielende en uitgeput na de slag met de Liguriërs.

Heracles was de zoon van Zeus en Alcmene en zij was een sterfelijke vrouw. Als kind zijnde legde Zeus hem aan de borst van zijn vrouw Hera toen die sliep. Heracles had van haar melk gedronken en daardoor werd hij onsterfelijk. Hera was woedend toen ze dit hoorde en omdat ze Heracles niet meer kon doden maakte ze hem het leven zo moeilijk mogelijk. Ze sprak een spreuk uit waardoor hij ontoerekeningsvatbaar werd en al zijn kinderen doodde. Toen Heracles weer bij zinnen kwam en realiseerde was hij had gedaan bracht hij een bezoek aan het Orakel van Delphi om te zien hoe hij kon boeten voor zijn fouten. Het Orakel stuurde hem voor een periode van 12 jaar naar Eurystheus de koning van Mycenae. Daar kreeg hij de naam Heracles die “glorie van Hera” betekent. Zijn eigenlijke naam was Alcides, Alceus of Palaemon, afhankelijk van de gebruikte bron.

Koning Eurystheus gaf Heracles een serie opdrachten die bekend zijn geworden als de Opdrachten van Hercules. De eerste opdracht was het doden van de Nemeaanse leeuw, een beest dat ongevoelig was voor alle wapens. Het lukte Heracles om de leeuw te wurgen. Hij sneed de klauwen van de leeuw af en gebruikte die om de vacht van de leeuw te halen die hij later gebruikte als een dekmantel en de gapende kop gebruikte hij als helm. Beiden beschermden hem en zorgden er voor dat hij er nog afschrikwekkender uitzag. De Nemeaanse leeuw staat als het sterrenbeeld Leo – Leeuw aan de sterrenhemel.

De tweede taak was het doden van de Hydra, die als het sterrenbeeld Hydra – Waterslang aan de sterrenhemel staat, dit was een monster meer meerdere koppen. Toen hij vocht tegen de Hydra stuurde Hera de Krab naar hem toe om hem af te leiden. Heracles doodde de krab die daarna door Hera als het sterrenbeeld Cancer – Kreeft aan de sterrenhemel werd geplaatst.

Heracles werd er op uit gestuurd om een hert met gouden hoorns te vangen en daarna een woeste beer. De vijfde taak van Heracles was het schoonmaken van de Augiaanse stallen van koning Augeias van Elis. De zesde opdracht was het doden van een vlucht plunderende vogels en de zevende opdracht bestond het het vangen van een vuurspuwende stier die het land van Kreta onveilig maakte. De achtste opdracht bestond het uit stelen van de paarden van koning Diomedes van Tracië en die naar Eurystheus te brengen. Tijdens de negende opdracht moest hij de gordel van Hippolyte naar de koning brengen. Hippolyte was de koningin van de Amazones. De tiende opdracht bestond uit het stelen van het vee van Geryon. Dit was een monster dat op het eiland Erytheia woonde. Op de weg terug van deze opdracht werd hij door lokale bewoners aangevallen die hem bijna wisten te overmeesteren. Hij zonk toen op zijn knieën en vroeg Zeus om hulp. Zeus stuurde stenen en die gebruikte Heracles om naar zijn aanvallers te gooien. Volgens Aeschylus was het deze gebeurtenis die gebruikt werd om hem te associëren met het sterrenbeeld Engonasin – de knieler.

Ofschoon Eurystheus en Heracles tien opdrachten overeengekomen waren weigerde de koning hem vrij te laten en voegde hij er nog eens twee additionele opdrachten aan toe. De eerste van deze twee opdrachten was het stelen van de gouden appels van Hera uit de tuin van de berg Atlas. Deze tuin werd bewaakt door de Hesperiden, dochters van de titaan Atlas, en die Hesperiden werden weer bewaakt door de draak Ladon die als taak had om te voorkomen dat niemand de appels zou stelen. De draak wordt voorgesteld door het sterrenbeeld Draco en Hera plaatste ladon aan de sterrenhemel nadat Heracles het beest had gedood.

De laatste opdracht was ook de moeilijkste opdracht. Heracles werd naar de poorten van de onderwereld gestuurd om de hellehond Cerberus te vangen. Deze hond had drie koppen en was belast met de bewaking van de ingang van de onderwereld en moest er voor zorgen dat niemand die de rivier Styx was overgestoken probeerde te ontsnappen. Hercules gebruikte zijn vacht om zichzelf te beschermen en sleepte de hond naar Eurystheus toe. De koning had helemaal niet verwacht dat hij Heracles ooit nog terug zou zien en had geen keus dan hem vrij te laten.

Na het voltooien van de 12 opdrachten trouwde Heracles met Deianeira, de dochter van koning Oeneus. De twee gingen op reis en kwamen aan bij de rivier de Evenus alwaar de centaur Nessus de mensen naar de overkant bracht. Heracles zwom zelf naar de overkant maar Deianeira moest door Nessus worden gedragen. Nessus werd verliefd op haar en probeerde haar te verleiden. Heracles schoot de centaur neer met een pijl die was gedrenkt in het giftige bloed van de Hydra. Al stervende bood Nessus zijn bloed aan Deianeira aan als een daad van liefde. Ze bewaarde het bloed van de centaur dat was vergiftigd door de pijl van Heracles. Veel later was ze bezorgd dat Heracles verliefd was geworden op een andere vrouw en smeerde ze wat van het vergiftigde bloed op een hemd van Heracles. Toen de held het hemd aantrok begon het vergiftigde bloed op zijn lichaam in te branden en toen hij zich realiseerde wat er aan de hand was bouwde hij een brandstapel voor zichzelf op de berg Oeta, trok zijn beschermende vacht om, klaar om te sterven. Het vuur verbrandde het deel van hem dat sterfelijk was en het onsterfelijke deel van hem voegde zich bij Zeus en de andere goden op de berg Olympus. Zeus plaatste Heracles aan de sterrenhemel waar wij het nu kennen onder zijn Romeinse naam Hercules.

Babylonië

Het Griekse sterrenbeeld Hercules is vermoedelijk een veranderde versie van het Babylonische sterrenbeeld MUL.DINGIR.GUB.BA.MESH, de “Staande Goden”. Dit sterrenbeeld werd, evenals de Zittende Goden, afgebeeld als een man met het lichaam van een slang in plaats van benen (het slangengedeelte wordt op de Griekse sterrenkaart afgebeeld door het sterrenbeeld Draco – Draak dat onder de voeten van Hercules wordt vermorzeld. De oorspronkelijke naam van Hercules is de “Knieler” en dat is een samensmelting van de twee Babylonische sterrenbeelden van de Zittende en Staande Goden.

De allereerste Griekse verwijzingen naar het sterrenbeeld hebben het niet over Hercules. Arratus beschrijft het sterrenbeeld als volgt:

Precies daar in zijn baan (van de Draak) draait een fantoomvorm, zoals een man die naar een taak streeft. Dat teken weet niemand duidelijk te lezen, noch voor welke taak hij gebogen is, maar mannen noemen hem eenvoudigweg op zijn knieën (de Knieler).

Hercules wordt soms ook wel geassocieerd met Gilgamesh, een Sumerische mythologische held.

China

In de Chinese astronomie behoren de sterren van Hercules toe aan twee gebieden: de Verboden Purperen Omheining (紫微垣, Zǐ Wēi Yuán) en de Hemelse Markt (天市垣, Tiān Shì Yuán)

Hercules op oude sterrenkaarten

Hercules – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603.
Hercules – uit de Atlas Celeste van John Bevis (ca. 1750)
Hercules – uit de Uranographia van Hevelius (ca. 1690)
Hercules - Urania's Mirror
Hercules – uit Urania’s Mirror (ca. 1825) samen met het sterrenbeeld Corona Borealis. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10060.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

Hercules is een groot sterrenbeeld ten westen van het sterrenbeeld Lier (Lyra). Ga van uit Wega (α Lyrae) ongeveer 45 boogminuten naar het westen en dan een beetje naar het zuiden. Deze ster is θ Herculis met een helderheid van 3,9 magnitude. De andere sterren bevinden zich nog meer naar het zuiden. Ga van θ naar π Herculis en dan naar het zuidwesten naar β Herculis. β Herculis is de helderste ster van het sterrenbeeld. Als je nu naar het zuidoosten gaat kom je bij de ster α Ophiuchi (Ras Alhague), deze ster heeft een helderheid van magnitude 2.1. α Herculis vinden een beetje ten noordwesten van deze ster.

α Herculis is ook bekend als Ras Algethi: het hoofd van de knieler. De ster staat op een afstand van ongeveer 500 lichtjaar en heeft een doorsnede van ongeveer 400 zonsdiameters. α Herculis is een mooie dubbelster: een oranje-rode supereus wordt begeleid door een blauw-groene ster. Alpha is tevens een onregelmatig veranderlijke ster.

De sterren van Hercules

Asterisme – de sluitsteen of de hoeksteen
Dit asterisme wordt gevormd door vier heldere sterren in Hercules: Pi, Eta, Zeta en Epsilon Herculi en het stelt de romp van Hercules voor.

Kornephoros – Beta Herculi – β Herculi
Beta Herculi is de helderste ster in het sterrenbeeld. De naam Kornephoros stamt uit het Grieks en betekent “de drager van de stok”. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,8 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 139 lichtjaar. Het is vermoedelijk een veranderlijke ster waarvan de helderheid kan toenemen tot magnitude 2,76.

Kornephoros is ook een dubbelster met een periode van 410 dagen. De hoofdster behoort tot spectraalklasse G7 en heeft een massa van 3 zonsmassa en een straal van 17 * de straal van de Zon. De begeleider heeft een massa van 0,9 zonsmassa.

Zeta Herculis – ζ Herculis
Zeta Herculis is een meervoudige ster met een gecombineerde visuele helderheid van magnitude 2,8. Het stersysteem bevindt zich op een afstand van slechts 35 lichtjaar en het is de helderste ster van de vier die het hoeksteen asterisme vormen.ζ Herculis is een dubbelster met een mooi kleurcontrast. De hoofdster is geel, terwijl de begeleider rood van kleur is. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 2,9; de begeleider is van magnitude 5,5.

De hoofdcomponent is een ster van spectraalklasse F9. De begeleider bevindt zich op een afstand van 1,5 boogseconden en draait met een periode van 34,5 jaar om de hoofdcomponent heen. Deze hoofdcomponent heeft een massa van 1,45 zonsmassa en een straal van 2,6 * de straal van de Zon.

Zeta Herculis maakt deel uit van de Zeta Herculis groep van bewegende sterren waar ook onder andere Phi-2 Aponis, Zeta Reticuli, 1 Hydrae en Gliese 678 van het sterrenbeeld Ophiuchus deel van uit maken.

Sarin – Delta Herculis – δ Herculis
Ook Sarin is een dubbelster bestaande uit twee tot vijf sterren. De hoofdcomponent behoort tot spectraalklasse A3 en is twee maal zo groot als de Zon. Sarin heeft een visuele helderheid van magnitude 3,2 en bevindt zich op een afstand van 75,1 lichtjaar van de Zon.

Pi Herculis – π Herculis
Ook Pi Herculis maakt deel uit van het hoeksteen asterisme. Het is een ster van spectraalklasse K3 die een visuele helderheid heeft van magnitude 3,2 en ongeveer 377 lichtjaar van ons is verwijderd.

Pi Herculis heeft een massa van meer dan 4.5 zonsmassa en een straal van 60 * de straal van de Zon. De lichtkracht van de ster is 1330 * de Zon. Het is een veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert met 0,0054 in een periode van 24 uur. Vermoedelijk heeft de ster een begeleider.

Rasalgheti – ras Algheti – Alpha Herculis – α Herculis
α Herculis (Rasalgethi) is een dubbelster die goed is te bekijken met een kleine telescoop. De helderste ster is een rode reus, de zwakkere een gele reus. Gezien door een telescoop lijkt de zwakste ster echter meer een groene kleur te hebben naast de rode ster. Het levert een mooi contrast op. De helderste ster heeft een helderheid van magnitude 2,2 en de zwakste ster heeft een helderheid van magnitude 5,4. Ze zijn 5 boogseconden van elkaar verwijderd, gebruik een vergroting van ± 80 maal om ze goed te kunnen waarnemen. De twee sterren zijn in het echt meer dan 500 AU (Astronomische Eenheden, dit komt overeen met een afstand van ± 75.5 miljard kilometer) van elkaar verwijderd. Ze bewegen met een periode van 3600 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt.

De hoofdster is een ster van spectraalklasse M5 en is semi-veranderlijk. De begeleider is een ster van spectraalklasse G5. Alpha-2 Herculis is een dubbelster bestaande uit een gele reus en een geel-witte dwerg.

De traditionele naam van de ster Rasalgethi of Ras Algethi komt van het Arabische “ra’s al-jahiyy” en dat betekent “het hoofd van de knieler”. Dde associaitie met het hoofd komt uit de antieke tijd toen het sterrenbeeld omgekeerd op sterrenkaarten werd afgebeeld. De Latijnse naam van de ster is vertaald uit het Arabisch en luidt “Caput Ingeniculi”.

Marfak Al Jathih Al Aisr – Mu Herculis – μ Herculis
Mu Herculis is een dubbelster. De hoofdcomponent is een ster van spectraalklasse G5 en bevindt zich op een afstand van slechts 21,1 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 1,1 zonsmassa en een visuele helderheid van magnitude 3,4. De tweede ster in het systeem is een dubbelster met een periode van 43,2 jaar die op een afstand van 286 Astronomische Eenheden om de hoofdster heen draait. Deze sterren hebben een helderheid van magnitude 10,4 en 10,8.

De traditionele naam van de ster, Marfak Al Jathih Aisr betekent “de linkerelleboog van de knieler”.

Sophian – Eta Herculis – η Herculis
Sophian is een ster van spectraalklasse G7. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,5 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 112 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 2,3 zonsmassa en een straal van 9,8 * de straal van de Zon. Sophian heeft een lichtkracht van 50 * de Zon. De ster bevindt zich in het noordwestelijke deel van de hoeksteen en is ongeveer 1 miljard jaar oud. Het is een echte dubbelster waarvan de begeleider, die een helderheid heeft van magnitude 12,5, toevallig in het zelfde beeldveld ligt.

De traditionele naam van de ster, Sophian, komt van het Arabische woord voor “puur” of het Griekse woord voor “wijsheid”.

Xi Herculis –  ξ Herculis
Xi Herculis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,7 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 160 lichtjaar van de Zon. De ster behoort tot spectraalklasse K0 en heeft een lichtsterkte van ongeveer 62 * de Zon.

Gamma Herculis – γ Herculis
Gamma Herculis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,75 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 193 lichtjaar van de Zon. Het is een spectroscopische dubbelster waarvan de hoofdcomponent een ster is van spectraalklasse A9. Deze ster draait met een snelheid van ongeveer 135 kilometer per seconde heel snel om zijn as. De ster heeft een straal van 6* de Zon. Het is een semi-regelmatig pulserende dubbelster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 3,74 en 3,81 met een periode van 183,6 dagen.

Iota Herculis – ι Herculis
Iota Herculis is een ster van spectraalklasse B3. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,75 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 455 lichtjaar van de Zon. Iota Herculis heeft een massa van 6,5 zonsmassa en een straal van 5,3 * de Zon. De lichtkracht bedraagt 2500 * de Zon.

Het is een meervoudige ster bestaande uit een spectroscopische dubbelster met een periode van 113,8 dagen. Deze spectroscopische dubbelster heeft twee begeleiders, eentje met een periode van 60 jaar en de andere met een periode van ongeveer 1 miljoen jaar.

Aita – Omicron Herculis – ο Herculis
Omicron Herculis bevindt zich op een afstand van ongeveer 338 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 3,8. Omicron Herculis is een ster van spectraalklasse B9 en heeft een lichtkracht van 180 * de Zon. De ster heeft een massa van 3.8 zonsmassa. Het is een eruptieve veranderlijke ster van het Gamma Cassiopeiae type en dat betekent dat het een B-ster is die zeer snel rond draait en daarbij materie uitstoot. Over ongeveer 3 miljoen jaar zal Omicron Herculis de helderste ster zijn aan de sterrenhemel met een visuele helderheid van magnitude -0,4.

109 Herculis
109 Herculis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,8 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 119 lichtjaar van de Zon. Het is een ster die tot spectraalklasse K2 behoort. De ster bevindt zich halverwege Wega in het sterrenbeeld Lyra – Lier en Rasalhague in het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager.

Rukbalgethi Genubi– Theta Herculis – θ Herculis
Theta Herculis is een ster van spectraalklasse K1. Het is een onregelmatig veranderlijke ster waarvan de helderheid kan variëren tussen magnitude 3,7 en 4.1 met een periode van 8-9 dagen. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 670 lichtjaar van de Zon.

De traditionele naam van de ster – Rekbet al Jathih al Aisr werd vertaald naar het Latijn als Genu Sinistrum Ingeniculi en dat betekent “de linkerknie van de knielende man”. De naam Rukbalgethi Genubi is afgeleid van de woorden “ruchbah” – knie en “genubi” – zuidelijk. De ster heeft een lichtkracht van 2400 * de Zon en een straal van 87 * de straal van de Zon.

Rukbalgethi Shemali – tau Herculis – τ Herculis
Tau Herculis is een ster behorende tot spectraalklasse B5. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 310 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een lichtkracht van meer dan 700 * de lichtkracht van de Zon en een massa van 4,9 zonsmassa.

In 7400 voor Christus was Tau Herculis onze poolster en in het jaar 18400 zal ze wederom het dichtste bij de noordelijke hemelpool zijn.

De traditionele naam van de ster – Rukbalgethi Shemali betekent “de noordelijke knie”.

Cujam – Epsilon Herculis – ε Herculis
Cujam is een spectroscopische dubbelster die een visuele helderheid heeft van magnitude 3,9 en ongeveer 155 lichtjaar van ons is verwijderd. De ster behoort tot spectraalklasse A0.

Maasym – lambda Herculis – λ Herculis
Maasym heeft een visuele helderheid van magnitude 4,4 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 370 lichtjaar van de Zon. De ster behoort tot spectraalklasse K3. De Engelse astronoom William Herschel ontdekte dat ons zonnestelsel als geheel zich in de richting van deze ster beweegt.

Nu Herculis – nu Herculis – ν Herculis
Nu Herculis is een ster van spectraalklasse F2 die een visuele helderheid heeft van magnitude 4,4 en ongeveer 795 lichtjaar van ons is verwijderd. De ster heeft een massa van 5 zonsmassa, een absolute helderheid van -2,5 en een lichtkracht van 8000 * de Zon.

Kajam – Omega Herculis – Ω Herculis
Kajam heeft een visuele helderheid van magnitude 4,6 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 240 lichtjaar van de Zon. Het is een ster behorende tot spectraalklasse B9. De traditionele naam Kajam (ook soms gespeld als Cajam en Cujam) betekent “de stok”. De ster had voorheen de aanduiding 51 Serpentis.

Marsic – Kappa Herculis – κ Herculis
Kappa Herculis is een dubbelster die ongeveer 390 lichtjaar van de Zon is verwijderd. De ster heeft een gezamenlijke helderheid van magnitude 5,2. De hoofdcomponent is een ster van spectraalklasse G8 en een visuele helderheid van magnitude 5,00 en de begeleider behoort tot spectraalklasse K1 en heeft een visuele helderheid van magnitude 6,3. De sterren zijn 27 boogseconden van elkaar gescheiden aan de sterrenhemel.

De traditionele naam Marfik (ook wel Marfak of Marsic) is afgeleid van het Arabische Al-Mirfaq en dat betekent “de elleboog”.

Rho Herculis – ρ Herculis
ρ Herculis bestaat uit twee witte sterren met helderheden van 4,6 en 5,6.

95 Herculis
95 Herculis is een mooie dubbelster. 95 Herculis bevindt zich op een afstand van 470 lichtjaar. De beide sterren staan 6 boogseconden van elkaar verwijderd en hebben helderheden van magnitude 4,8 respectievelijk 5.2. Het zijn beiden geëvolueerde sterren die bezig zijn de zwaardere elementen uit hun binnenste te verbranden. De kleuren van de sterren worden ook wel eens omschreven als appelgroen en tomaatrood.

Om de kleuren van dubbelsterren beter te kunnen onderscheiden gebruik je een telescoop met een niet al té grote opening en speel je een beetje met de vergroting. In een grote telescoop zal het heldere beeld van een ster vaak de kleur doen verbleken. Doe niet perifeer waarnemen maar kijk recht in het object.

99 Herculis
99 Herculis is een moeilijk te scheiden dubbelster. Beide sterren staan 0,3 boogseconden van elkaar.

100 Herculis
100 Herculis is een schitterende dubbelster. Beide sterren zijn wit van kleur. Ze staan 14,2 boogseconden van elkaar en hebben beide een helderheid van magnitude 5,9.

89 Herculis
89 Herculis is een gele superreus, dit is een zeldzame klasse van sterren. Het spectraaltype van de ster is F2 en de ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5,6 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 4000 lichtjaar van de Zon. 89 Herculis heeft een straal van 60 * de Zon en een lichtkracht van 700 – 9000 * de Zon.

14 Herculis
14 Herculis is een ster van spectraalklasse K0. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 6,7 en bevindt zich op een afstand van 57,3 lichtjaar van de Zon. In 2006 werd het bestaan van twee planeten bij deze ster bevestigd.

Gliese 651 – HD 154345
Gliese 651 is een rode dwerg van spectraalklasse G8 die een visuele helderheid heeft van magnitude 6,7 en 58,9 lichtjaar van de Zon is verwijderd. In 2006 werd een planeet in een wijde baan om de ster gevonden. Deze planeet heeft 9 jaar nodig om eenmaal om de ster te draaien.

HD 155358
HD155358 is een ster behorende tot spectraalklasse G0. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,3 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 142 lichtjaar van de Zon. E ster is een beetje zwaarder dan onze Zon en heeft een ijzer-waterstofverhouding van 21% van onze Zon. Het is daarmee de ster met de laagste metalliciteit die planeten heeft. Er zijn twee planeten bekend bij deze ster waarvan er eentje een beetje zwaarder is dan Jupiter en de ander een massa van ongeveer 0,5 * Jupiter heeft.

Gliese 623
Gliese 623 is een dubbelster op een afstand van 26,3 lichtjaar van de Zon. Het systeem bestaat uit twee rode dwergen en om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. De beide sterren zijn 1,9 Astronomische Eenheden van elkaar gescheiden. Gliese 623 heeft een visuele helderheid van magnitude 10,3

Gliese 649
Gliese 649 is een rode dwerg van spectraalklasse M1. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 9,6 en bevindt zich op een afstand van 33,7 lichtjaar van de Zon. Er draait een planeet met de massa van Saturnus om heen en deze planeet heeft 598 dagen nodig om eenmaal om de ster heen te draaien.

Gliese 661
Gliese 661 is een dubbelster die slechts 19,5 lichtjaar van ons is verwijderd. Het systeem bestaat uit twee rode dwergen die een visuele helderheid hebben van magnitude 10,0 respectievelijk 10,3. Het is het meest nabije dubbelstersysteem in het sterrenbeeld Hercules.

GSC 02620-00648 A
GSC 02620-00648 is een dubbelster op een afstand van ongeveer 1400 lichtjaar van de Zon. De hoofdcomponent GSC 02620-00648 A heeft een massa van 1,18 zonsmassa en een visuele helderheid van magnitude 11,6. deze ster behoort tot spectraalklasse F8. In 2006 ontdekt men een planeet in een baan om deze ster.

HAT-P-14 – Franz
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Oostenrijk heeft de ster HAT-P-14 de naam “Franz” gegeven. Franz is een personage in de film “Sissi” die een keizer van Oostenrijk in de 19de eeuw belichaamt. De rol wordt gespeeld door de acteur Karlheinz Böhm.

Franz heeft een visuele helderheid van magnitude 10. De ster heeft een massa van 1,39 zonsmassa en een straal van 1,47 * de straal van de Zon. Franz is ongeveer 669 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Het is een ster van spectraalklasse F.

Oostenrijk heeft de exoplaneet HAT-P-14 b de naam “Sissi” gegeven. Sissi is een personage in de film “Sissi”, die getrouwd is met Franz. De rol wordt gespeeld door de actrice Romy Schneider.

De exoplaneet is met behulp van de transitiemethode op 10 maart 2010 ontdekt door het HATNet Project. Sissi heeft een massa van 2,3 * de massa van Jupiter en een straal van 1,15 * de straal van Jupiter. De gemiddelde afstand tot Franz bedraagt ongeveer 0,06 Astronomische Eenheden en de exoplaneet draait in 4,63 dagen om Franz heen. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,11

HAT-P-2 – HD 147506 – Hunor
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Hongarije heeft de ster HAT-P-2 de naam “Hunor” gegeven. Hunor was een legendarische voorouder van de Hunnen en de Hongaarse natie, en broer van Magor.

HD 147506 heeft een visuele helderheid van magnitude 8,7. De ster is ongeveer 418 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Het is een ster van spectraalklasse F8 met een massa van 1,3 zonsmassa en een straal van 1,4 * de straal van de Zon.

Hongarije heeft de exoplaneet HAT-P-2 b de naam “Magor” gegeven. Magor was een legendarische voorouder van het Magyaarse volk en de Hongaarse natie, en broer van Hunor.

Magor heeft een massa van 8,7 * de massa van Jupiter en een straal van 1,4 * de straal van Jupiter. De exoplaneet draait op een gemiddelde afstand van 0,07 Astronomische Eenheden om de ster heen en heeft voor een omwenteling 5,6 dagen nodig. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,51.

GSC 03089-00929 – TrES-3 – Pipoltr
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Liechtenstein heeft de ster TrES-3 de naam “Pipoltr” gegeven. In het lokale  Triesenberg-dialect is Pipoltr een heldere en zichtbare vlinder, verwijzend naar de eigenschappen van een ster.

De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 760 lichtjaar van de Aarde. Het is een ster van spectraalklasse G die een visuele helderheid heeft van magnitude 12,4. GSC 03089-00929 heeft een massa van 0,93 zonsmassa en een straal van 0,83 * de straal van de Zon.

Liechtenstein heeft de exoplaneet TrES-3 b de naam “Umbäässa” gegeven. In het lokale dialect van Zuid-Liechtenstein is Umbäässa een kleine en nauwelijks zichtbare mier, die verwijst naar de eigenschappen van een planeet met betrekking tot zijn ster.

De exoplaneet werd in 2007 met behulp van de transitiemethode gevonden door het TrES-programma (Trans-Atlantic Exoplanet Survey). Umbäässa heeft een massa van 1,9 * Jupiter en een straal van ongeveer 1,38 * Jupiter. De omlooptijd bedraagt 1,31 dagen en de gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 0,022 Astronomische Eenheden.

WASP-38 – HD 146389 – Irena
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Slovenië heeft de ster WASP-38 de naam “Irena” gegeven. Irena is een hoofdpersoon in de roman Under the Free Sun: a Story of the Ancient Grandfathers van de Sloveense schrijver Fran Saleški Finžgar. Irena is een vrouw van de rechtbank.

HD 146389 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,4. Het is een ster van spectraalklasse F8 die ongeveer 446 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een massa van 1,2 zonsmassa en een straal van 1,33 * de straal van de Zon.

Slovenië heeft de exoplaneet WASP-38 b de naam “Iztok” gegeven. Iztok is een hoofdpersoon in de roman Under the Free Sun: a Story of the Ancient Grandfathers van de Sloveense schrijver Fran Saleški Finžgar. Iztok is een vrijheidsstrijder van het Slavische volk.

Iztok werd in 2010 gevonden. De planeet heeft een massa van 2,69 * Jupiter en een straal van 1,09 * Jupiter. De planeet draait in 6,87 dagen om zijn ster heen en de gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 0,075 Astronomische Eenheden. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,03. Die is dus bijna exact cirkelvormig.

HD 149026 – Ogma
De ster HD 149026 is ongeveer 250 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 8,2. Het is een ster van spectraalklasse G0 met een massa van 1,35 zonsmassa en een straal van 1,54 * de straal van de Zon.

In 2005 werd er een exoplaneet ontdekt bij de ster. Deze planeet kreeg de aanduiding HD 149026 b. Deze exoplaneet heeft een massa van 0,32 * Jupiter en een straal van 0,73 * Jupiter. De omlooptijd bedraagt , 88 dagen en de planeet draait op een gemiddelde afstand van ongeveer 0,042 Astronomische Eenheden om zijn ster heen. De excentriciteit van de baan is slechts 0,0028.

In juli 2014 schreef de Internationale Astronomische Unie een wedstrijd (NameExoWorlds) uit om bepaalde exoplaneten en hun sterren een naam te geven. Het publiek kon namen indien en stemmen op geselecteerde namen. In december 2015 kondigde de IAU aan dat de ster Ogma zou heten en de exoplaneet Smertrios.

De winnende namen waren ingediend door de Club d’Astronomie de Toussaint uit Frankrijk. Ogmios was een Gallo-Romeinse god en Smertrios een Gallische oorlogsgod. De naam Ogmios werd door de IAU verworpen en vervangen door de Keltische god Ogma. Ogmios is de naam van een asteroïde: 189011 Ogmios.

In 2016 organiseerde de IAU de Working Group on Star Names met als doel het catalogiseren en standaardiseren van sternamen. In juli 2016 nam de WGSN deze namen over in haat eerste bulletin.

De Deep Sky objecten in Hercules

Hercules bevat twee schitterende deepsky objecten: M13 en M92.

Messier 13 – M13 – NGC 6205

Messier 13 in Hercules
Messier 13 in Hercules. Door ESA/Hubble and NASA – http://www.spacetelescope.org/images/potw1011a/, Publiek domein, Koppeling

Andere benamingen: M13, NGC 6205, de grote Hercules bolhoop
Type Object: bolvormige sterrenhoop
Afstand: 25100 lichtjaar
Visuele helderheid: 5.8
Schijnbare grootte: 20 boogminuten

M13 is niet bijzonder moeilijk te vinden als je het grote vierkant van Hercules weet te herkennen. De sterren van dit vierkant zijn niet bijzonder helder maar als je het eenmaal weet te vinden dan lukt dit ook onder een lichtvervuilde sterrenhemel. M13 bevindt zich altijd in het westelijke deel van het vierkant. Maakt niet uit hoe Hercules aan de hemel staat. Als je je verrekijker richt op de twee sterren aan de westelijke zijde van Hercules dan heb je de bolhoop ook meteen in beeld. Onder donkere omstandigheden is het soms zelfs mogelijk om de bolhoop met het blote oog te kunnen zien.

M13 bevindt zich op een afstand van 25100 lichtjaar en heeft een doorsnede van 145 lichtjaar. De ouderdom wordt geschat op 11,7 miljard jaar. Het is de mooiste bolhoop aan het noordelijk halfrond. M13 bevat ongeveer 1 miljoen sterren. De concentratie sterren is in het centrum 500 maal groter dan aan de rand. In een bolhoop zijn de sterren allemaal ongeveer even oud, echter in M13 zijn enkele vreemdelingen aangetroffen zoals de ster Barnard 29, een jonge, hete blauwe ster van het spectraaltype B2. Deze ster is waarschijnlijk ingevangen tijdens de rotatie van M13 om het centrum van ons melkwegstelsel

M13 is in 1714 ontdekt door Edmond Halley: deze kleine vlek is zichtbaar met het blote oog als de lucht rustig is en de Maan afwezig is. Messier catalogiseerde M13 op 1 juni 1764: ik heb een nevel gevonden in de gordel van Hercules waarvan ik zeker ben dat die geen enkele ster bevat. De nevel wordt begeleid door twee zwakke sterren. Messier noemt in notities ook de beschrijving van Halley. In 1787 loste William Herschel de nevel op in afzonderlijke sterren. Herschel noemt ook de grote telescoop van Lord Rosse in Engeland waarmee die de bolhoop heeft bestudeerd.

In 1974 werd er met behulp van de Arecibo-radiotelescoop een boodschap richting M13 gestuurd over het bestaan van leven op aarde en de mogelijkheid tot het bestaan van buitenaards leven. Waarom M13? Waarschijnlijk omdat men dacht dat er in die grote massa een dicht op elkaar staande sterren vast wel eentje bij zou zijn met een bewoonde planeet. Echter tegen de tijd dat het bericht bij M13 arriveert bevindt de bolhoop zich niet meer op deze plaats en zal de boodschap missen.

Messier 92 – M92 – NGC 6341

Messier 92 in Hercules
Messier 92 in Hercules. Door Daniel Bramich (ING) and Nik Szymanek. – http://www.ing.iac.es/PR/science/high.html, Attribution, Koppeling

Andere namen: NGC 6341
Type: bolhoop, bolvormige sterrenhoop
Afstand: 26,700 lichtjaar
Visuele helderheid: 6,4
Schijnbare grootte: 14,0 boogminuten

Als je eenmaal Hercules hebt gevonden dan is het ook niet meer moeilijk om M92 te vinden. Trek een denkbeeldige lijn tussen de sterren π Herculi en η Herculi en vorm in gedachten een driehoek. Richt je zoeker op de apex van de driehoek en zoek naar een kleine smoezelige vlek net ten noorden. M92 is al zichtbaar in een verrekijker. In een grote verrekijker is de vlek zelfs al als een bolhoop herkenbaar. Vanwege de helderheid is M92 bij zeer donkere nachten ook zichtbaar met het blote oog.

M92 bevindt zich op ruim 26.000 lichtjaar van ons vandaan. De bolhoop heeft een leeftijd van ± 11,6 miljard jaar en bevat ongeveer 330.000 sterren in een diameter van 109 lichtjaar. Er zijn slechts 16 variabele sterren geteld waaronder enkele eclipserende dubbelsterren.

M13 is voor het eerst waargenomen door Johann Elert Bode op 27 december 1777. Hij schreef: een nevel, min of meer rond met een zwakke gloed. De nevel is onbekend voor mij.

Charles Messier nam M92 waar op 18 maart 1781. Hij noteerde dat de nevel goed waarneembaar is in een kleine telescoop. Messier omschreef de kern van de nevel als de kern van een komeet. Sir William Herschel was de eerste die de bolhoop in afzonderlijke sterren kon oplossen. Herschel schreef: een bolhoop bestaande uit kleine sterren, helder, groot en op te lossen in afzonderlijke sterren. De kern is helder met een verzwakking naar de buitenkant toe. De waarneming van Herschel stamt overigens uit 1783.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Hercules
IAU-kaart van het sterrenbeeld Hercules
IAU-kaart van het sterrenbeeld Hercules

Download van het sterrenbeeld Hercules.

De Hercules cluster – Abell 2151

Abell 2151 in Hercules
Abell 2151 in Hercules. By ESO/INAF-VST/OmegaCAM. Acknowledgement: OmegaCen/Astro-WISE/Kapteyn Institute – http://www.eso.org/public/images/eso1211a/, CC BY 3.0, Link

 

De Hercules cluster is een cluster van sterrenstelsels op een afstand van ongeveer 500 miljoen lichtjaar. De cluster bevat ongeveer 200 sterrenstelsels en is speciaal rijk aan spiraalvormige sterrenstelsels. Abell 2151 maakt deel uit van de grote Hercules Supercluster (SCI 160).

Abell 39

Abell 39 in Hercules
Abell 39 in Hercules. By Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona – http://www.caelumobservatory.com/gallery/abell39.shtml, CC BY-SA 3.0, Link

 

Abell 39 is een planetaire nevel op een afstand van ongeveer 6800 lichtjaar. De nevel heeft een straal van ongeveer 2,5 lichtjaar en is nagenoeg cirkelvormig. Het is een van de grootste cirkelvormige planetaire nevels die we kennen. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 13,7 en de centrale ster is van magnitude 15,5.

Abell 2199

Abell 2199 is een cluster van sterrenstelsels. Er bevinden zich meer dan 290 sterrenstelsels in de cluster waarvan het elliptische sterrenstelsel NGC 6166 het helderste lid is.

Arp 272 – NGC 6050 – IC 1179

NGC 6050 in Hercules
NGC 6050 in Hercules. By NASA, ESA, the Hubble Heritage (STScI/AURA)-ESA/Hubble Collaboration, and K. Noll (STScI) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/16/image/al/ (direct link), Public Domain, Link

 

Arp 272 is de naam voor twee botsende spiraalvormige sterrenstelsels – NGC 6050 en IC 1179 die zich op een afstand van 450 miljoen lichtjaar van de Aarde bevinden. De beide sterrenstelsels maken deel uit van de Hercules Cluster.

NGC 6050 werd op 27 juni 1886 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Lewis A. Swift.

NGC 6166

NGC 6166 in Hercules
NGC 6166 in Hercules. Door NASA/JPL-Caltech/SDSS/NOAO – http://www.nasa.gov/mission_pages/spitzer/news/monster-galaxies-lose-appetite-with-age/index.html, Publiek domein, Koppeling

 

NGC 6166 is een elliptisch sterrenstelsel op een afstand van ongeveer 490 miljoen lichtjaar. Het sterrenstelsel maakt deel uit van de Abell 2199 supercluster. Om het sterrenstelsel draaien veel bolhopen waarvan men vermoedt dat die zijn ontstaan tijdens eerdere botsingen. In het centrum van NGC 6166 bevindt zich een supermassief zwart gat. NGC 6166 heeft een visuele helderheid van magnitude 12,8.

NGC 6166 werd op 30 mei 1791 ontdekt door William Herschel.

 Hercules A

Hercules A in Hercules
Hercules A in Hercules. By NASA, ESA, S. Baum and C. O’Dea (RIT), R. Perley and W. Cotton (NRAO/AUI/NSF), and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA) – http://www.spacetelescope.org/images/opo1247a/, CC BY 3.0, Link

 

Hercules A is een actief sterrenstelsel dat er in zichtbaar licht als een normaal elliptisch stelsel uit ziet. Maar op radiogolflengtes zijn er plasma jets zichtbaar die zich tot een miljoen lichtjaar uitstrekken. Hercules A bevindt zich op een afstand van 2100 miljoen lichtjaar van de Zon.

NGC 6210

NGC 6210 in Hercules
NGC 6210 in Hercules. Door ESA/Hubble and NASA – http://www.spacetelescope.org/images/potw1026a/, Publiek domein, Koppeling

 

NGC 6210 is een planetaire nevel die in 1825 werd ontdekt door de Duitse astronoom Friedrich Georg Wilhelm Struve. NGC 6210 bevindt zich op een afstand van ongeveer 6500 lichtjaar van de Zon.

De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 8,8 en een schijnbare grootte van 0,4′. De planetaire nevel heeft een diameter van 0,5 lichtjaar.

 

Eerste publicatie: 20 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 7 augustus 2020