Alnilam – Epsilon Orionis

20 december 202121 november 2023 kuuke 1470 weergaves alnilam, betelgeuze, epsilon orionis, gordel van orion, orion, rigel, sterrenbeeld

Inhoudsopgave Laat zien

Alnilam is de middelste ster van de Gordel van Orion, een van de bekendste asterismes aan de nachtelijke hemel. Het bestaat verder uit de sterren Alnitak en Mintaka.

Orion - Alnilam — *Alnilam in het sterrenbeeld Orion. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden/Cartes du Ciel.*

Alnilam, Epsilon Orionis (ε Ori), is een helderblauwe superreus die ongeveer 1975,8 lichtjaar van de Aarde is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Orion. Met een gemiddelde schijnbare helderheid van magnitude 1,69 is het de 29^ste helderste ster aan de hemel en de 4^de helderste in Orion, na Rigel, Betelgeuze en Bellatrix. Hij is slechts iets zwakker dan Elnath in het sterrenbeeld Stier – Taurus en Miapladicus in het sterrenbeeld Carina – Kiel, en overtreft net Alnair in Grus – Kraanvogel, zijn buurman Alnitak in Orion en Alioth, de helderste ster in de Grote Beer – Ursa Major.

Type ster

Alnilam is een superreus van spectraalklasse B0 Ia en heeft een blauwwitte kleur. De ster heeft een massa van ongeveer 40 zonsmassa en een straal van 32,4 keer de Zon. De ster heeft een geschatte lichtkracht van 275.000 tot 832.000 keer de Zon.

De ster is als een Alpha Cygni-veranderlijke geclassificeerd. De helderheid varieert tussen magnitude 1,64 en 1,74. Alpha Cygni-sterren zijn superreuzen van spectraalklasse A of B die veranderingen in helderheid vertonen als gevolg van niet-radiale pulsaties, waarbij sommige delen van hun oppervlak samentrekken terwijl andere tegelijkertijd uitzetten.

De fysische eigenschappen van Alnilam zijn nog grotendeels onbekend. Dit komt omdat verschillende onderzoeken door de jaren heen verschillende resultaten hebben opgeleverd. In 2006 gebruikte een team van wetenschappers atmosferische modellen en ontdekte dat de ster een straal van 24 keer de zon had, een helderheid van 275.000 keer de zon en een temperatuur van 27.000 Kelvin. Twee jaar later analyseerde een ander team het spectrum van Alnilam en berekende een straal van 32,4 keer de zon, een lichtkracht van 537.000 keer de Zon en een temperatuur van 27.500 Kelvin.

Een recent onderzoek van de ster over verschillende golflengtes, uitgaande van een afstand van 2000 lichtjaar leverde een helderheid van 832.000 keer de zon op, de hoogste waarde tot nu toe voor de ster.

De stellaire winden van Alnilam kunnen snelheden bereiken van wel 2000 km/sec en als gevolg daarvan verliest de ster massa met een snelheid die 20 miljoen keer groter is dan die van de Zon. Hoewel d ester slechts een paar miljoen jaar oud is smelt Alnilam al zware elementen samen in zijn kern. De ster zou in het komende miljoen jaar kunnen evolueren naar een rode superreus die aanzienlijk helderder is dan Betelgeuze, voordat de ster als een supernova ontploft.

De Gordel van Orion

Alnilam is de centrale ster in de Gordel van Orion, een asterisme dat al sinds de Oudheid bekend is en verder bestaat uit de heldere sterren Alnitak en Mintaka. Alnilam is de helderste van de drie ondanks zijn grotere afstand. Het is ook de enige enkelvoudige ster va de drie. Alnitak en Mintaka zijn beide meervoudige stersystemen.

Alhoewel Alnilam dichter bij de sterren rechts en links lijkt te staan zijn Alnitak en Mintaka in feite dichter bij elkaar omdat ze op vergelijkbare afstanden tot de Aarde staan (Alnitak is ongeveer 1260 lichtjaar van ons verwijderd en Mintaka 1200 lichtjaar).

De drie sterren hebben een gemeenschappelijke oorsprong en delen dezelfde eigenbeweging. Daarom heeft de Gordel van Orion sinds de prehistorie een vrijwel identieke vorm behouden.

De Gordel van Orion is sinds de Oudheid in veel verschillende culturen bekend. De drie sterren zijn o.a. bekend als de Jacob’s Staf, de Drie Koningen (De Drie Wijzen) en de Drie Maria’s.

In Zuid-Amerika en Portugal staan de sterren bekend als “Las Tres Marías” (Spaans) en “As Três Marias” (Portugees). In Puerto Rico en de Filippijnen worden ze geassocieerd met de Bijbelse Drie Wijzen en worden ze “Los Tres Reyes Magos” genoemd.

Arabische namen voor de sterren zijn Al Nijād (de gordel), Al Alkāt (de gouden noten) en de moderne Arabische naam Al Mīzān al Ḥaqq (de nauwkeurige weegschaal). De Chinezen kenden de drie sterren als Drie Sterren (參宿), verwijzend naar eena sterisme dat oorspronkelijk werd gevormd door de drie Gordelsterren. Andere heldere sterren van Orion – Betelgeuze, Rigel, Bellatrix en Saiph – werden later aan het asterisme toegevoegd. De Chinese naam van Alnilam is de Tweede van Drie Sterren (參宿二).

De oude Egyptenaren associeerden Orion en Sirius met Osiris en zijn vrouw en geloofden dat goden uit de Gordel van Orion en Sirius kwamen om het menselijke ras te starten. De luchtschachten in de piramides, vermoedelijk daar om de ziel van de farao naar Orion te sturen, wijzen naar het sterrenbeeld. Sommigen geloven dat de uitlijning van de drie piramides van Gizeh de Gordel van Orion vertegenwoordigt, maar deze Orion-correlatietheorie is zwaar omstreden.

Feitjes

Alnilam is een van de vier sterren in Orion die worden gebruikt bij de hemelnavigatie, samen met Rigel, Betelgeuze en Bellatrix, de sterren die de zandlopervorm van Orion vormen, samen met Saiph, de 6^de heldere ster van het sterrenbeeld. Navigatiesterren worden geselecteerd omdat ze erg helder zijn en omdat ze gemakkelijk te identificeren zijn. Velen van hen makend eel uit van een prominent asterisme of bevinden zich in de buurt van een herkenbaar patroon.

Er werd gemeld dat Alnilam was omringd door een reflectienevel, NGC 1990, maar het is onduidelijk of dit object werkelijk bestaat. Het kan met moderne instrumenten niet worden gevonden. De nevel werd voor het eerst in 1786 gerapporteerd door de Duits-Britse astronoom William Herschel.

Naam

De naam Alnilam werd op 20 juli 2016 door de Working Group on Star Names (WGST) van de Internationale Astronomische Unie officieel toegekend. De naam is afgeleid van het Arabische al-niẓām wat “parelsnoer” betekent.

Locatie

Alnilam en de andere heldere sterren van Orion zijn heel gemakkelijk te vinden omdat de zandlopervorm van het sterrenbeeld de avondhemel domineert tijdens de winter op het noordelijk halfrond. Met de heldere Betelgeuze en Bellatrix die de schouders van de Jager markeren en Saiph en Rigel die de voeten zijn, zijn de sterren van de Gordel van Orion, die in het midden staan, gemakkelijk te vinden. Alnilam ligt tussen Alnitak aan de linkerkant en Mintaka aan de rechterkant.

De Gordel van Orion kan gebruikt worden om andere heldere sterren in de buurt te vinden. Oostwaarts wijzen ze in de richting van Sirius in Canis Major – Grote Hond, de helderste ster aan de hemel en westwaarts wijzen ze naar Aldebaan, de helderste ster van Taurus – Stier.

De beste tijd om de Gordel van Orion te bestuderen is half december wanneer de sterren op hun hoogste punt aan de hemel staan.

Sterrenbeeld

Alnilam bevindt zich in het sterrenbeeld Orion, een van de meest herkenbare sterrenbeelden aan de hemel. Orion staat bekend om zijn uitzonderlijk heldere sterren – voornamelijk de superreuzen Rigel en Betelgeuze van de eerste orde – en verschillende heldere deep sky-objecten. Deze omvatten de Orionnevel (Messier 42) met de Trapezium-sterren, de naburige De Mairan-nevel (Messier 43), de emissienevel Barnard’s Loop (Sharpless 276) en de Vlamnevel (NGC 2024), de reflectienevel Messsier 78 en de donkere nevel Barnard 33, beter bekend als de Paardenkopnevel.

Orion - IAU-kaart — IAU-kaart van het sterrenbeeld Orion

Op het noordelijk halfrond is Orion van november tot mei een prominent sterrenbeeld aan de avondhemel en van eind juli tot begin november ook aan de ochtendhemel.

De tien helderste sterren in Orion zijn Rigel (Beta Ori, mag. 0,05 – 0,18), Betelgeuze (Alpha Ori, mag. 0,0 – 1,3), Bellatrix (Gamma Ori, mag. 1,59 tot 1,64), Alnilam (Epsilon Ori, mag. 1,64 – 1,74), Alnitak A (Zeta Ori A, mag. 2,00), Saiph (Kappa Ori, mag. 2,9), Mintaka AB (Delta Ori AB, mag. 2,23), Hatysa (Iota Ori, mag. 2,77), Tabit (Pi³ Ori, mag. 3,16), en Eta Orionis (mag. 3,31 – 3,6).