donderdag, februari 13, 2025
ster van de week

Alnitak – Zèta Orionis

Alnitak, Zèta Orionis (Zeta Orionis) is een drievoudig stersysteem met een gecombineerde visuele helderheid van magnitude 1,77. Het stersysteem bevindt zich op een afstand van ongeveer 1260 lichtjaar van de Aarde in de richting van het sterrenbeeld Orion. Alnitak is de 5de helderste ster in Orion en de 31ste heldere ster aan de hemel. De ster deelt de 31ste plaats met Alioth, de helderste ster van Ursa Major – Grote Beer. De twee sterren zijn slechts iets zwakker dan Miaplacidus in het sterrenbeeld Carina – Kiel, Alnilam in Orion en Alnair in Grus – Kraanvogel, en ze overtreffen net Mirfak in Perseus, Dubhe in de Grote Beer – Ursa Major en Regor in Vela – Zeilen.

Alnilam is de meest oostelijke ster van de Gordel van Orion, een van de bekendste asterismes aan de nachtelijke hemel. Ook Alnilam en Mintaka maken er deel van uit.

Stersysteem

Zèta Orionis is een meervoudig stersysteem met minstens drie componenten. Alnitak A is een nauwe dubbelster bestaande uit de componenten Alnitak Aa en Alnitak Ab. Alnitak Aa, de primaire ster in het Zeta Orionis-systeem, is een hete blauwe superreus van spectraalklasse O9.5 lab. Het is de helderste O-ster aan de hemel. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,0 en een absolute helderheid van magnitude -6,0. De ster heeft een massa van 33 zonsmassa en een straal van 20 keer de Zon.

Alnitak Ab heeft een spectrale aanduiding van B1IV, dit duidt op een blauwe subreus. De ster geeft een schijnbare helderheid van magnitude 4,28 en een absolute helderheid van magnitude -3,9. De ster bevindt zich op 11 Astronomische Eenheden van de hoofdcomponent. Ter vergelijking: de gemiddelde afstand tussen de Zon en Saturnus is 9,6 Astronomische Eenheden.

Alnitak B is een reuzenster van spectraalklasse B met een visuele helderheid van magnitude 4,0. De ster draait met een periode van 1508,6 jaar om Alnitak B heen. In tegenstelling tot Alnitak Ab, die alleen spectroscopisch en interferometrisch kan worden gezien, kan Alnitak B met telescopen worden gezien.

De sterren van het Zèta Orionis-systeem behoren tot de Orion OB1-associatie (subgroep OB1b) van sterren en zijn ook lid van de open sterrenhoop Collinder 70.

In de buurt van het systeem is een vierde ster te zien, Alnitak C, maar het is onzeker of deze ster bij het systeem hoort of slechts in dezelfde gezichtslijn ligt.

De Gordel van Orion

Alnitak vormt samen met zijn heldere buren Alnilam en Mintaka de Gordel van Orion, een van de meest opvallende asterismes aan de hemel.

In Zuid-Amerika en Portugal staan de sterren bekend als “Las Tres Marías” (Spaans) en “As Três Marias” (Portugees). In Puerto Rico en de Filippijnen worden ze geassocieerd met de Bijbelse Drie Wijzen en worden ze “Los Tres Reyes Magos” genoemd.

Arabische namen voor de sterren zijn Al Nijād (de gordel), Al Alkāt (de gouden noten) en de moderne Arabische naam Al Mīzān al Ḥaqq (de nauwkeurige weegschaal). De Chinezen kenden de drie sterren als Drie Sterren (參宿), verwijzend naar een asterisme dat oorspronkelijk werd gevormd door de drie Gordelsterren. Andere heldere sterren van Orion – Betelgeuze, Rigel, Bellatrix en Saiph – werden later aan het asterisme toegevoegd. De Chinese naam van Alnilam is de Tweede van Drie Sterren (參宿二).

De oude Egyptenaren associeerden Orion en Sirius met Osiris en zijn vrouw en geloofden dat goden uit de Gordel van Orion en Sirius kwamen om het menselijke ras te starten. De luchtschachten in de piramides, vermoedelijk daar om de ziel van de farao naar Orion te sturen, wijzen naar het sterrenbeeld. Sommigen geloven dat de uitlijning van de drie piramides van Gizeh de Gordel van Orion vertegenwoordigt, maar deze Orion-correlatietheorie is zwaar omstreden.

De Gordel van Orion is het best te zien midden december, wanneer hij op zijn hoogst aan de hemel staat, en in januari om 21.00 uur.

Feitjes

De Duitse astronoom George Hunowsky meldde in 1819 dat Alnitak een dubbelster was. Pas onlangs werd echter ontdekt dat de blauwe superreus een andere metgezel had. Wetenschappers hadden de aanwezigheid van een naaste metgezel al sinds de jaren ’70 vermoed toen de ster werd waargenomen met de Narrabri Intensity Stellar Interferometer. De begeleider Alnitak Ab werd echter pas in 1998 bevestigd.

Altinak wordt omringd door de helder emissienevel IC 434. Afgetekend tegen IC 434 bevindt zich de Paardenkopnevel die net ten zuiden van Alnitak ligt.

De nabijgelegen Vlamnevel (NGC 2024) wordt door het sterke ultraviolette licht van Alnitak verlicht. De vlamnevel bevindt zich net ten zuiden van Alnitak.

Ondanks dat Alnitak Aa met ene leeftijd van ± 6,4 miljoen jaar relatief jong is, is de waterstoffusie in zijn kern al gestopt en begint de ster te evolueren tot een rode superreus om daarna uiteindelijk als supernova te ontploffen

Naam

De naam Alnitak komt van het Arabische an-niṭāq, “de gordel”. Op 20 juli 2016 werd deze naam officieel door de Working Group on Starnames van de Internationale Astronomische Unie erkent maar dan wel alleen voor de component Zeta Orionis Aa. In de praktijk wordt de naam algemeen gebruikt voor het hele systeem.

Locatie

Alnitak is gemakkelijk te vinden omdat het zowel helder is als deel uitmaakt van een herkenbaar asterisme. Het is de oostelijke ster van Orions Gordel, die voor noordelijke waarnemers links van Alnilam en Mintaka verschijnt.

Alnitak en de andere twee gordelsterren Mintaka en Alnilam.
Alnitak en de andere twee gordelsterren Mintaka en Alnilam. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden / KStars

De Gordel van Orion en de grotere zandlopervorm van Orion, omlijnd door de heldere Betelgeuze, Bellatrix, Rigel en Saiph, zijn te zien van november tot mei in de vroege tot late avond en van eind juli tot november in de vroege ochtenduren. Het sterrenbeeld is vooral prominent aanwezig aan de hemel tijdens de winter op het noordelijk halfrond.

Sterrenbeeld

Alnitak bevindt zich in het sterrenbeeld Orion. Orion is de hemelse jager uit de Griekse mythologie. Het is in grootte het 26ste sterrenbeeld en beslaat 594° aan de hemel. Orion is vooral bekend vanwege de Gordel van Orion en de heldere sterren Rigel en Betelgeuze en het sterrenbeeld is een populair doelwit voor amateurastronomen. In het sterrenbeeld bevindt zich de Orionnevel (Messier 42)  het meest nabije massieve stervormingsgebied tot de Aarde en een aantal interessante deep sky-objecten. Dit zijn o.a. de reflectienevel Messier 78, de Paardenkopnevel (Barnard 33), Messier 43 en de reflectienevel Sharpless 279 (ook bekend als de Running Man-nevel).

Orion - IAU-kaart
IAU-kaart van het sterrenbeeld Orion

De tien helderste sterren in Orion zijn Rigel (Beta Ori, mag. 0,05 – 0,18), Betelgeuze (Alpha Ori, mag. 0,0 – 1,3), Bellatrix (Gamma Ori, mag. 1,59 tot 1,64), Alnilam (Epsilon Ori, mag. 1,64 – 1,74), Alnitak A (Zeta Ori A, mag. 2,00), Saiph (Kappa Ori, mag. 2,9), Mintaka AB (Delta Ori AB, mag. 2,23), Hatysa (Iota Ori, mag. 2,77), Tabit (Pi3 Ori, mag. 3,16), en Eta Orionis (mag. 3,31 – 3,6).

Alnitak – Zeta Orionis

SpectraalklasseO9.5 + B1IV + B0iii
Schijnbare helderheid (magnitude)1,77 (2,08 + 4,28 + 4,01)
Absolute helderheid (magnitude)-6,0
Afstand (lichtjaar)1260
Radiale snelheid (km/s)18,50
Massa (Alnitak Aa, Ab) (zinsmassa)33, 14
Lichtkracht (Alnitak Aa, Ab) (zon)250.000, 32.000
Straal (Alnitak Aa, Ab) (zon)20, 7,3
Temperatuur (Alnitak Aa, Ab) (Kelvin)29.500, 29.000
Leeftijd (Alnitak Aa, Ab, B) (miljoen jaar)6,4, 7,2, 7
SterrenbeeldOrion
Namen en aanduidingenAlnitak
Zeta Orionis
50 Orionis
SAO 132444  
Alnitak AHR 1948, HD 37742
Alnitak BHR 1949, HD 37743

Eerste publicatie: 4 januari 2025