ster van de week

Alpheratz – de navel van het paard

Alpheratz in het sterrenbeeld Andromeda
De sterrenbeelden Andromeda en Pegasus met in het centrum de verbindende ster Alpheratz – alpha Andromedae

Alpheratz is één van de vier heldere sterren die de hoeken van een asterisme vormen. Dit asterisme kennen we als het Herfstvierkant van Pegasus. Anders dan de andere sterren van het Herfstvierkant behoort Alpheratz niet tot het sterrenbeeld Pegasus. Alpheratz behoort officieel tot het sterrenbeeld Andromeda en heeft de aanduiding Alpha Andromedae. De ster verbindt Pegasus met Andromeda.

Alpheratz kan gebruikt worden om op zoek te gaan naar de Andromeda-nevel, M31, het meest nabije grote sterrenstelsel. Mensen vinden de Andromedanevel vaak door vanuit Alpheratz naar de sterren Mirach en Mu Andromedae te springen. Mirach en Mu Andromedae wissen naar het sterrenstelsel.

Wanneer kan je Alpheratz zien?

De ster bereikt zijn middernachtelijke culminatie – het hoogste punt aan de hemel om middernacht – op 9 oktober. Voor waarnemer op het noordelijk halfrond is het dus een herfstster. Alpheratz is ook in de zomer te zien; dan komt de ster laat op. Aan het eind van de winter gaat Alpheratz ongeveer gelijk met de Zon onder.

Alpheratz heeft een helderheid van magnitude 2,1. De ster behoort dus niet tot de allerhelderste sterren maar de ster is in een donkere omgeving goed zichtbaar.

Alpheratz gebruiken om de Andromedanevel te vinden

De Andromedanevel, ook bekend als M31, i het meest nabije sterrenstelsel. Het is het meest verre object dat we met het blote oog, onder goede waarneemomstandigheden, kunnen zien. De herfst is een goede tijd om M31 op te zoeken.

Je kan Alpheratz gebruiken om naar twee andere sterren te springen in het sterrenbeeld Andromeda: Mirach en Mu Andromedae. Als je deze twee sterren hebt gevonden trek je een lijn tussen deze sterren en verleng je de lijn om bij de Andromedanevel uit te komen.

gebruik Alpheratz om de Andromedanevel te vinden
Zoekkaart om uitgaandevan Alpheratz,Mirach n mu Andromedae op zoek te gaan naar de Andromedanevel

De wetenschap van Alpheratz

Alpheratz is ongeveer 97 lichtjaar van ons verwijderd en is daarmee een relatief nabije ster. Alpheratz heeft een hoge oppervlaktetemperatuur van ongeveer 13.000 Kelvin. Dat is meer dan twee keer zo hoog als de oppervlaktetemperatuur van de Zon. Dit resulteert in een blauwe kleur. Deze blauwe kleur betekent ook dat de ster veel energie uitstraalt, ongeveer 200 keer meer dan de Zon.

Alpheratz lijkt een enkelvoudige ster te zijn maar in werkelijkheid zijn het twee sterren die met een periode van 97 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. Dat het om een dubbelster gaat is te zien aan het spectrum van het licht van de ster waarin twee afzonderlijke sets spectroscopische lijnen zichtbaar zijn. Alpheratz behoort tot spectraalklasse B9p. B9 betekent dat het een ster is die veel zwaarder en heter is dan onze Zon. De p betekent dat het een afwijkende ster is. De ster wijkt af in die zin dat in het spectrum van de ster een onverwachte hoeveelheid mangaan voorkomt. De ster wijkt ook af als gevolg van de effecten veroorzaakt door de nabije begeleider.

De kleinere begeleider heeft een massa van bijna twee keer de Zon en is ongeveer 1,5 keer zo groot. de oppervlaktetemperatuur van deze kleinere ster bedraagt ongeveer 8500 Kelvin en de totale helderheid is een factor 10 groter dan die van de Zon.

De mythologie en geschiedenis van Alpheratz

Bij de indeling van de sterrenbeelden door de Internationale Astronomische Unie in de jaren ‘30 van de vorige eeuw werd Alpheratz toegekend aan het sterrenbeeld Andromeda. Voor die tijd was de ster bekend als Delta Pegasi, de op drie na helderste ster van het sterrenbeeld Pegasus. De ster werd wisselend toebedeeld aan Pegasus en Andromeda, dit is terug te zien op oude sterrenkaarten. Tegenwoordig is Alpheratz officieel Alpha Andromedae, de helderste ster van Andromeda.

De oude Arabische astronomen zagen de ster als onderdeel van Pegasus en niet van Andromeda. Dit weten we vanwege de naam van de ster die, vrij vertaald uit het Arabisch “de navel van het paard” betekent. Een duidelijke verwijzing naar het vliegende paard Pegasus. Alpheratz stamt van het Arabische “Al Surrat al Faras” ( de navel van het paard). De ster is ook bekend onder de naam “Sirrah”.

Eerste publicatie: 4 oktober 2017
Laatste revisie: 9 oktober 2022