Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Andromeda

Het sterrenbeeld Andromeda maakt deel uit van de noordelijke sterrenhemel. Het sterrenbeeld is vernoemd naar de mythologische prinses Andromeda. Zij was de vrouw van de Griekse held Perseus. Soms wordt ze de geketende maagd genoemd maar ze is ook bekend als Persea (vrouw van Perseus) en Cepheis (dochter van Cepheus). Het sterrenbeeld behoort tot de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.

De helderste ster, Alpheratz (ook wel Sirrah genoemd) stelt het hoofd van Andromeda voor. De andere heldere sterren vormen haar lichaam. Het sterrenbeeld bevat geen echt heldere sterren: de meeste sterren zijn van magnitude drie en vier. Er zijn enkele mooie dubbelsterren en veranderlijke sterren te zien.

Andromeda bevat drie Messier objecten: Messier 31 aka het Andromeda stelsel, Messier 32 en Messier 110 en er komen tenminste zeven sterren met planeten in voor.

Midden november is de meteorenzwerm de Andromediden actief. Deze meteorenzwerm is ook bekend onder de naam Bieliden.

Andromeda behoort samen met Auriga, Cassiopeia, Cepheus, Cetus, Lacerta, Pegasus, Perseus en Triangulum tot de Perseus familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Andromeda Andromeda And Andromedae
Zichtbaarheid Juli – Februari (aangegeven is de periode waarin het sterrenbeeld om 22 uur ’s avonds zichtbaar is voor waarnemers tussen de 90-ste en -40-ste breedtegraad)
Volledig zichtbaar: 90°N – 37°Z
Gedeeltelijk zichtbaar: 37°Z – 68°Z
Grootte Nummer: 19
Oppervlakte( (°)2): 772,3
Oppervlakte (% sterrenhemel): 1,751
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Perseus, Cassiopeia, Lacerta, Pegasus, Pisces en Triangulum
Aantal sterren (≤6,5)* 152
Meteorenzwermen De Andromediden (ook bekend als de Bieliden)

* Het aantal sterren met een visuele helderheid van magnitude ≤ 6,5 is gebaseerd op de Hipparcos Catalogus

Gegevens sterren

(Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen)
1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie

Ster

Naam

Betekenis

Helderheid
(magnitude)

Afstand
(lichtjaar)

α And Alpheratz 1), ook wel Sirrah de navel van het paard 2,06 97,4
β And Mirach 1) gordel of lendedoek 2,06 199
γ And Almach 1), ook wel Alamak Arabische naam voor woestijn lynx 2,09 356
ξ And Adhil 1) sleep van een jurk 4,84 195,9
ν And Titawin 1) bij deze ster zijn minimaal 3 planeten aangetoond: 0.71, 2.11 en 4.61 zo zwaar als Jupiter  Nederzetting in Marokko  4,09  44,3
14 And Veritate 1)  Naar de Romeinse godin van de waarheid Veritas 5,22  258
51 And Nembus 1) 3,59 177
HAT-6-P Sterrennacht 1) Vernoemd naar het schilderij Sterrennacht van Vincent van Gogh 10,4 910
HD 16175 Buna 1) Vernoemd naar het Ethiopische woord voor koffie 7,3 196
Andromeda met de namen van de sterren
Het sterrenbeeld Andromeda met de namen van de sterren Credit: Kuuke’s Sterrennbeelden

Mythologie

Andromeda was de dochter van Cassiopeia en Cepheus. Moeder Cassiopeia was van mening dat zij en haar dochter veel knapper waren dan de vele nimfen van Poseidon en ze daagde de god van de zee net zo lang uit tot hij er genoeg van had.

Poseidon strafte de ijdele moeder door haar dochter naakt aan een rots te ketenen en haar op te offeren aan een monster uit de zee. Laat nu net Perseus langskomen (Perseus had net Medusa verslagen); hij werd aangetrokken door de schoonheid van Andromeda en hij maakte meteen gebruik van de gelegenheid en bevrijdde haar op de voorwaarde dat ze met hem zou trouwen.

Cassiopeia en Cepheus waren niet echt gelukkig met hun aanstaande schoonzoon maar er zat helaas niets anders op dan in te stemmen. Perseus versloeg eenvoudig het zeemonster. Kort erna werd het huwelijk voltrokken. Helaas ging dit niet van een leien dakje want de plechtigheid werd ernstig verstoord door familieleden van Cassiopeia en Cepheus. Beiden verloren daarbij het leven en ze werden door Poseidon aan de hemel gezet. Vele jaren later werd Andromeda door Athene tussen vader en moeder aan de sterrenhemel gezet.

De hemelkaart die wij voor Andromeda gebruiken is afkomstig uit de Griekse traditie maar al veel eerder bevond zich in de Babylonische astronomie op deze plek aan de sterrenhemel ook een vrouwelijke figuur. De sterren die Pisces – Vissen vormen en het middelste deel van het moderne Andromeda vormden voor de Babyloniërs de vruchtbaarheidsgodin “Anunitum” (De vouw van de hemel), zij was ook de beschermheilige van de stad Akkad.

Mesopotamië

Andromeda wordt ook geassocieerd met het scheppingsverhaal van Tiamat, de godin van de chaos uit Mesopotamië. Volgens de legende baarde Tiamat verschillende demonen voor haar man Apsu. Apsu was de god van het zoete water. Uiteindelijk besloot ze de demonen, als deel van een oorlog tussen oudere en jongere goden, te vernietigen. Uiteindelijk was het Marduk, een god van de jongere generatie en patroonheilige van de stad Babylon, die haar doodde. Hij gebruikte haar lichaam om er sterrenbeelden mee te maken die voor de mens als markeringen van de tijd dienden.

In het Latijn was Andromeda bekend als Mulier Catena (de geketende vrouw) en in het Arabisch als al-Mar’at al Musalsalah. Andere namen die in de klassieke mythologie voorbijkomen zijn Persea (de vrouw van Perseus) en Cepheis (de dochter van Cepheus). De omringende sterrenbeelden Pereus, Cassiopeia, Cepheus en Cetus maken deel uit van de mythe rond de Griekse held Perseus.

China

In de traditionele Chinese astronomie vormen 9 sterren van Andromeda en 7 sterren van Pisces – Vissen het elliptische sterrenbeelden “Benen of poten”. Dit sterrenbeeld stelt de benen of poten van een wandelende mens of beer voor. De sterren 51 Andromedae, γ Andromedae, φ Persei, 49 Andromedae, χ Andromedae, υ Andromedae, τ Andromedae, 56 Andromedae, β Trianguli, γ Trianguli and δ Trianguli verwijzen naar het oude Chinese sterrenbeeld  天大將軍 (Tiān Dà Jiāng Jūn), De Grote Generaal van de Hemel .

Alpha Andromedae en Gamma Pegasi werden “de Muur” genoemd. Deze muur was de oostelijke muur van het keizerlijke paleis en/of de persoonlijke bibliotheek van de keizer. Het noordelijke deel van Andromeda werd ook gezien als een paardenstal (Tianjiu, stal aan de hemel) en het westelijke deel van Andromeda, samen met het sterrenbeeld hagedis – Lacerta was bekend als Tengshe – de vliegende slang.

Hindoe

De Hindoe legendes over Andromeda vertonen grote gelijkenis met de Griekse mythes. Er zijn oude teksten in het Sanskriet bekend over Antarmada geketend aan een rots. Dit, gecombineerd met het feit dat de namen veel op elkaar lijken heeft er toe geleid dat veel wetenschappers denken dat de astronomische systemen met elkaar zijn verbonden.

Marshall Eilanden

Op de Marshall Eilanden vormen de sterrenbeelden Andromeda, Cassiopeia, Driehoek – Triangulum en Ram – Aries een groot sterrenbeeld dat een schildpad voorstelt. De heldere sterren van Andromeda vormen grotendeels het lichaam van de schildpad. Cassiopeia is de staart en Ram de kop van de schildpad.

Afbeeldingen van Andromeda uit oude steratlassen

Andromeda – uit de Uranometria van Johan Bayer (1603)

Andromeda uit de Atlas Celeste van John Bevis (± 1750)

Andromeda uit de Uranographia van Johannes Hevelius (± 1690)

Andromeda in Urania’s Mirror. Een set kaarten uit ± 1825. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10054.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Andromeda

Alpha Andromedae – α Andromedae – Alpheratz
Alpha Andromedae is de helderste ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een helderheid van magnitude 2,1 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 97 lichtjaar van de Zon.

Alpheratz (soms ook wel Sirrah genoemd) is een dubbelster. De helderste van de twee heeft een ongebruikelijke chemische samenstelling. Er komen relatief hoge concentraties van de elementen kwik, mangaan en andere elementen voor. Alpheratz heeft een massa van ongeveer 3,6 zonsmassa en een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 13.800 Kelvin. De ster heeft een lichtsterkte van 200 * de lichtsterkte van de Zon. Het is daarmee de helderste kwik-mangaan ster die we kennen.

Ook de begeleider is zwaarder dan de Zon. Deze begeleider heeft een lichtsterke van 10 * de lichtsterkte van Zon. Beide sterren draaien met een periode van 96,7 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt.

Alpheratz maakte als δ Pegasi ooit deel uit van het sterrenbeeld Pegasus. Alpheratz is de noordoostelijke ster van het Grote Vierkant van Pegasus.

De beide namen Alpheratz en Sirrah komen van het Arabische “al surrat al-faras”. Vertaald betekent dit “de navel van het paard”. Met het paard wordt Pegasus bedoeld.

Arabische astronomen noemden de ster vroeger ook “al ras al mar’ah al musalsalah”, het hoofd van de geketende vrouw.

Alheratz verbindt Andromeda met het sterrenbeeld Pegasus, het paard waarop Perseus reed toen hij Andromeda redde.

Bèta Andromedae – β Andromedae – Mirach
Mirach is een semi-regelmatige veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 2,01 en 2,10. Mirach bevindt zich op een afstand van ongeveer 200 lichtjaar. De ster heeft een massa van 3-4 zonsmassa en een lichtsterkte van 1900 * de lichtsterkte van de Zon.

Mirach is tevens een dubbelster. De begeleider is van de 14-de magnitude.

De naam Mirach komt van het Arabische woord Mizar, dit betekent “gordel”. De naam verwijst naar de plaats van de ster op de heup van Andromeda.

Mirach is slechts 7 boogminuten verwijderd van NGC 404. Dit sterrenstelsel wordt soms wel de Geest van Mirach genoemd omdat de nabijheid van de ster het lastig maakt om het stelsel waar te nemen en te fotograferen. NGC 404 is een lensvormig sterrenstelsel op een afstand van meer dan 10 miljoen lichtjaar.

Gamma Andromedae – γ Andromedae – Almach
Almach is een dubbelster. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 2,3 en bevindt zich op en afstand van ongeveer 355 lichtjaar. De ster heeft een lichtsterkte van 200 * de lichtsterkte van de Zon. De zwakkere begeleider is zelf ook weer een dubbelster bestaande uit twee sterren van magnitude 5 en 6. De helderste van deze twee is dan ook nog eens een spectroscopische dubbelster.

De naam Almach stamt van het Arabische “al-’anaq al-’ard, hetgeen woestijnlynx of karakal betekent.

De ster γ Andromedae is de op drie na helderste ster van het sterrenbeeld. Ze is één van de mooiste dubbelsterren aan de hemel. Almach is gemakkelijk te vinden, mooi om te zien en je hebt er geen grote telescoop voor nodig.

De ster is van de 2-de magnitude en dus best wel helder. Gebruik het zoekkaartje: begin bij de noordelijke hoek het grote vierkant van Pegasus bij de ster Alpheratz, ga dan naar de ster Mirach en dan naar Almach. Als je deze lijn doortrekt kom je uit bij de ster Mirphak van het sterrenbeeld Perseus.

Je hebt een kleine telescoop nodig om de beide sterren van elkaar te kunnen scheiden. De sterren staan ongeveer 10″ van elkaar verwijderd. Begin met een vergroting van 50x tot 75x en vergroot daarna verder.

De meeste dubbelsterren vertonen weinig kleur maar Almach is anders. Net zoals de ster Albireo van het sterrenbeeld Cygnus (Zwaan) vertonen de beide sterren een heel mooi kleurverschil. De helderste ster is een reuzenster van spectraalklasse K die een goudgele kleur heeft. De begeleider is een hete blauwe hoofdreeksster. Afhankelijk van je optiek, je ogen en de waarneemomstandigheden kan het zijn dat je verschillende kleuren ziet. Admiraal Smyth, een beroemde Amerikaanse astronoom uit de 19-de eeuw omschreef de kleuren als oranje en smaragd-groen.

In een amateurtelescoop is het niet zichtbaar maar de zwakkere blauwe ster, die de naam γ-2 Andromedae draagt, behoort zelf tot een drievoudig stersysteem. Er staan dus in totaal vier sterren.

Delta Andromedae – δ Andromedae
Delta Andromedae is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 3,3. De ster is ongeveer 101 lichtjaar verwijderd van de Zon.

Iota Andromedae – ι Andromedae
Iota Andromedae is ongeveer 503 lichtjaar van ons verwijderd. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,3.

Upsilon Andromedae – υ Andromedae – Titawin
Upsilon Andromedae is een dubbelster systeem. De hoofdster heeft tenminste vier planeten om zich heen draaien. Men gaat er van uit dat dit planeten zijn die vergelijkbaar zijn met Jupiter. De ster is ongeveer 3,1 miljard jaar oud en zwaarder en helderder dan de Zon. De begeleider is een rode dwerg die op een afstand van 750 Astronomische Eenheden om de hoofdster draait. Upsilon Andromedae bevindt zich op een afstand van 44 lichtjaar van de Zon.

In 2015 heeft de Internationale Unie namen toegekend aan de 3 planeten: Saffar, Samh en Majriti voor de planeten b,c en d. De winnende namen werden voorgesteld door de Vega Astronomy Club uit Marokko. De naam Titawin komt van een nederzetting en werelderfgoed van de UNESCO Tétouan in het noorden van Marokko. De planeten zijn vernoemd naar astronomen uit de 10de en 11de eeuw: Ibn al-Saffar, Ibn al-Samh en Maslama al-Majriti uit het destijds door Moslims bezette deel van Spanje.

Upsilon Andromedae maakt ook deel van het het oude Chinese sterrenbeeld “De Grote Generaal van de Hemel” en wordt 天大將軍六 (Tiān Dà Jiāng Jūn liù) genoemd: de Zesde Ster van de Grote Generaal van de Hemel.

Xi Andromedae – ξ Andromedae – Adhil
Ook Xi Andromedae is een dubbelster. De ster bevindt zich op een afstand van 196 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 4,9. De naam Adhil komt van het Arabische “al-dhayal”, dit betekent letterlijk “staart”. De naam verwijst ook naar de sleep van een jurk.

51 Andromedae – Nembus
51 Andromedae heeft een visuele helderheid van magnitude 3,6. De ster bevindt zich op een afstand van 177 lichtjaar. De ster werd door Ptolemeus aan Andromeda toegekend. Johann Bayer verplaatste de ster als Upsilon Persei naar het sterrenbeeld Perseus maar John Flamsteed plaatste de ster weer terug naar Andromeda. De naam Nembus komt voor in de Uranometria uit 1603 van Johann Bayer en de Uranographica van Johann Bode uit 1801. op 5 september 2017 werd de naam Nembus officieel door de Internationale Unie toegekend aan de ster. In het Chinees wordt de ster ook wel “De Derde Ster van de Grote Generaal van de Hemel” genoemd. (天大將軍三 (Tiān Dà Jiāng Jūn sān)

Mu Andromedae – μ Andromedae
Mu Andromedae bevindt zich op een afstand van 136 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een helderheid van magnitude 3,9.

Pi Andromedae – π Andromedae
Pi Andromedae is een dubbelster die zich op een afstand van ongeveer 660 lichtjaar bevindt. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 4,3. De begeleider is van de 9de magnitude.

R Andromedae
R Andromedae is een Mira-veranderlijke ster met een periode van 409 dagen. De helderheid varieert van magnitude 5,8 tot 14,9.

RX Andromedae
RX Andromedae is een Z Camelopardalis-veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 10,3 en 14. De periode bedraagt 14 dagen.

Groombridge 34 is een dubbelster bestaande uit twee rode dwergen. Groombridge 34 bevindt zich op slechts 11,7 lichtjaar afstand van de Zon en is daarmee een van de meest nabije dubbelsterren.

Kappa Andromedae – κ Andromedae
κ Andromedae is een wijde dubbelster met een zwakke begeleider van magnitude 11. De hoofdster is van magnitude 4.

Tau Andromedae – τ Andromedae
τ Andromedae heeft een helderheid van magnitude 5. De begeleider is van magnitude 10.

t Andromedae maakt deel uit van het oude Chinese sterrenbeeld “De Grote Generaal van de Hemel” en is bekend als “De Zevende Ster van de Grote Generaal van de Hemel” (天大將軍七 (Tiān Dà Jiāng Jūn qī).

Phi Andromedae – φ Andromedae
φ Andromedae heeft een helderheid van magnitude 5. De begeleider is van magnitude 6,5. De omlooptijd bedraagt 370 jaar.

Omega Andromedae – ω Andromedae
ω Andromedae heeft een helderheid van magnitude 5 terwijl de begeleider van magnitude 12 is. De sterren staan 1,9° van elkaar.

14 Andromedae – Veritate
14 Andromedae is een ster van spectraalklasse K die ongeveer 258 lichtjaar van ons is verwijderd. 14 Andromedae heeft een visuele helderheid van magnitude 5.22 en het is vermoedelijk een veranderlijke ster. In 2008 werd er een planeet ontdekt bij de ster; 14 Andromedae b. Deze planeet heeft een massa van minstens 4,8 * de massa van Jupiter en heeft 186 dagen nodig voor een ronde om de ster.

In december 2015 gaf de Internationale Astronomische Unie de ster de naam “Veritate”, 14 Andromedae b, de planeet, werd “Spe” genoemd. Deze winnende namen werden voorgesteld door het Thunder Bay Centre van de Royal Astronomical Society van Canada. Zij stelden de namen “Veritas” en “Spes” hetgeen Latijns is voor “waarheid” en “hoop”. Veritas was de Romeinse godin van de waarheid en Spes was de Romeinse godin van de hoop. De IAU zette dit om naar de zesde naamvallen Veritate en Spe hetgeen betekent “waar waarheid is” en “waar hoop is”. Dit werd gedaan omdat Veritas ook de naam is van een asteroïde (490 Veritas, in 1902 ontdekt door de Duitse astronoom Max Wolf).

HAT-6-P – Sterrennacht
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Nederland kreeg de ster HAT-6-P toegewezen. HAT-6-P is een ster van spectraalklasse F. De ster heeft een massa van 1,3 zonsmassa en een straal van 1,46 * de straal van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 10,4 en is dus niet met het blote oog zichtbaar.

Rond HAT-P-6 draait exoplaneet HAT-P-6b die op 15 oktober 2007 door het Hongaarse HatNet is ontdekt. De massa van de planeet bedraagt net iets meer dan die van Jupiter met 5,7%, maar de straal is daarentegen wel 33% groter, waardoor de dichtheid van de planeet 0,45 g/cm3 bedraagt. Het grote formaat in tegenstelling tot de massa van de planeet is te verklaren door de grote hoeveelheid warmte die de planeet ontvangt van zijn naburige ster. Door de warmte dijt de atmosfeer uit. De omloopsnelheid van HAT-P-6b rond zijn ster bedraagt 3,852985 dagen. De afstand tot zijn zon bedraagt 0,05235 AU. De planeet heeft de naam Nachtwacht gekregen naar het schilderij De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn.

De Nederlanders konden kiezen uit de volgende combinaties van ster en exoplaneet:

planeet ster
Brandaris Vuurduin
Cruquius Leeghwater
Exomna Hurstrga
Nachtwacht Sterrenwacht
Nijntje Moederpluis
De meeste stemmen vielen op de combinatie Nijntje en Moederpluis maar deze combinatie voldeed, in verband met actief auteursrecht, niet aan de voorwaarden die de IAU aan de naamgeving had gesteld. Deze combinatie had dus eigenlijk niet tot de uiteindelijke wedstrijd toegelaten mogen worden. De combinatie Nachtwacht en Sterrennacht was de nummer 2 en werd dus als backup aangewezen.
HD 16175 – Buna
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Ethiopië kreeg de ster HD 16175 toegewezen. HD 16175 is een ster van magnitude 7,3 die 196 lichtjaar van ons is verwijderd. De ster is van spectraalklasse F, heeft een massa van 1,34 zonsmassa en en straal van 1,66 * de straal van de Zon.
De planeet HD 16175 b  werd met behulp van de radiale snelheidsmethode tussen november 2004 en maart 2009 ontdekt vanaf de Lick sterrenwacht. De planeet heeft een massa van 4,8 * de massa van Jupiter. de planeet bevindt zich op een gemiddelde afstand van 2,2 Astronomische Eenheden van zijn ster en heeft 2,73 jaar nodig voor een ronde om de ster. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,64.
De Ethiopiërs hebben de planeet de naam “Abol” gegeven. Abol is de naam van de eerste van de drie rondes in de Ethiopische koffieceremonie.
Andromeda op de IAU-kaart
IAU-kaart van het sterrenbeeld Andromeda
IAU-kaart van het sterrenbeeld Andromeda

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Adromeda.

Zeta Andromedae – ζ Andromedae
ζ Andromedae is een EB-veranderlijke. De periode bedraagt 17,8 dagen. Gedurende deze periode verandert de helderheid van 3,7 naar 4,0.

Lambda Andromedae – λ Andromedae
λ Andromedae is een RS CVn-variabele met een helderheidsverandering van magnitude 3,7 tot 4,0. De periode bedraagt 54 dagen.

Omicron Andromedae – ο Andromedae
ο Andromedae is een γ-Cas-veranderlijke waarvan de helderheid wisselt tussen magnitude 3,6 en 3,8.

De deep sky objecten in Andromeda

Eén van de meest attractieve deepsky objecten aan de noordelijke sterrenhemel vinden we in Andromeda. Het is het spiraalvormige melkwegstelsel M31. Daarnaast heeft Andromeda nog enkele andere objecten die zeer de moeite van het bekijken waard zijn.

Messier 31

Messier 31 in Andromeda
Messier 31 in Andromeda. Andromedanevel in H-alpha licht met M32 links boven het centrum en M110 er onder. Door Adam EvansM31, the Andromeda Galaxy (now with h-alpha)Uploaded by NotFromUtrecht, CC BY 2.0, Koppeling

Andere benamingen: M31, NGC 224, Andromeda-nevel
Type Object: Spiraalvormig melkwegstelsel
Afstand: 2.900.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 3.4
Schijnbare grootte: 178*63 boogminuten

M31 is een melkwegstelsel dat ons nadert met een snelheid van 300 kilometer per seconde. Het maakt deel uit van de Lokale Groep van melkwegstelsels. Het heeft twee zichtbare begeleiders. In totaal wordt het door 11 andere melkwegstelsels begeleid. Ooit komt er een dag dat M31 samensmelt met ons eigen melkwegstelsel, net zoals nu M32 wordt opgeslokt door M31.

Zijn er al meer melkwegstelsels door de Andromeda-nevel opgeslokt? Zeker wel! In 1993 toonde de Hubble Space Telescope aan dat M31 twee kernen heeft die ongeveer 5 lichtjaar van elkaar vandaan liggen. Met behulp van de Chandra Röntgen Telescoop is een super-massief zwart gat aangetroffen in de kern van Andromeda. Verder is het opvallend te noemen dat sterren in de halo van Andromeda metaal-arm zijn, hetgeen inhoudt dat ze voornamelijk uit waterstof bestaan. Dit is een opmerkelijk verschil met onze eigen sterrenstelsel waar de sterren in de halo juist rijk aan metalen zijn.

De Andromeda-nevel is zichtbaar met het blote oog, als je tenminste weet waar je moet kijken. Zoek het Grote Vierkant van Pegasus op. We beginnen bij de meest noordelijke ster Alpha. Blijf bij de noordelijke rij sterren en ga vier vingerbreedtes van Alpha weg naar de volgende heldere ster. Ga van deze ster uit drie vingerbreedtes weg, ga twee vingerbreedtes naar het noorden en je komt bij een zwakke ster waar een wolkje naast lijkt te staan. Richt je verrekijker op dit gebied en je zal zien dat het geen wolkje is maar de Andromeda-nevel. De Andromeda-nevel is meerdere beeldvelden groot in je telescoop, gebruik daarom een kleine vergroting. Heb je de beschikking over een middelgrote telescoop dan kan je de twee begeleiders M32 en M110 ook zien.

De Perzische astronoom Abd-al-Rahman Al-Sufi noemde in 946 voor Christus de Andromeda-nevel als Kleine Wolk in zijn Boek van de Sterren. Ook Giovanni Batista Hodierna noemde in 1654 de Andromeda-nevel, evenals Edmund Halley in 1716, Bullialdus in 1664 en natuurlijk ook Messier die de Andromeda-nevel in de nacht van 3 op 4 augustus 1764 als M31 op nam in zijn catalogus. Messier noteerde: de lucht was erg goed in de nacht van 3 op 4 augustus, ik heb een mooie nevel onderzocht in de gordel van Andromeda, deze is in 1612 ontdekt door Simon Marius maar de nevel is door verschillende astronomen genoemd waaronder M. le Gentil in 1759. Ik heb de nevel bekeken door een telescoop van goede kwaliteit bij een vergroting van 104 maal en het lijkt erop dat de nevel geen sterren bevat.

Het was William Herschel die aangaf dat een dergelijk object tot een andere klasse dan sterren en nevels moest behoren. Hij omschreef M31 als volgt: een kern met nevelachtige aftakkingen. Het lijkt erop dat het achter de sterren staat die zich in dit deel van de hemel bevinden. Ik heb het bekeken met een reflector van 60 cm doorsnede en het in al zijn perfectie kunnen zien. De herkomst blijft mysterieus, het licht dat normaliter met een dergelijke telescoop oplosbaar is in sterren, blijft melkachtig.

Messier 32

Messier 32 in Andromeda
Messier 32 in Andromeda. Publiek domein, Koppeling

Andere benamingen: M32, NGC 221
Type Object: Elliptisch melkwegstelsel
Afstand: 2.900.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 8.1
Schijnbare grootte: 8*6 boogminuten

M32 is een elliptisch dwerg sterrenstelsel met een massa van ongeveer 3 miljard zonsmassa’s. Vergeleken met zijn grote buur M31 lijkt het klein maar het heeft toch nog een doorsnede van 8000 lichtjaar. Het heeft van zich eigen een vrij heldere kern, bijna net zo helder als die van M31 en dat is niet vreemd want ook in de kern van dit melkwegstelsel bevindt zich naar alle waarschijnlijkheid een super massief zwart gat. M32 bevat vele volwassen rode en gele sterren, er is weinig tot geen stof meer aanwezig wat er op duidt dat er niet veel stervorming meer voorkomt in dit stelsel. Naar alle waarschijnlijkheid is er heel veel stof en gas opgeslokt dor grote buur M31. Mogelijk is M32 vroeger een spiraalvormig melkwegstelsel geweest maar is het door toedoen van M31 ontdaan van zijn spiraalarmen.

Als je M31 weet te vinden dan heb je M32 ook gevonden. M32 bevindt zich ten zuiden van M31.

M32 werd op 29 oktober 1749 door Guillaume Le Gentil ontdekt. Messier nam het op 3 augustus 1764 op in zijn catalogus maar we weten dat hij M32 al zeven jaar eerder, toen hij nog werkzaam was aan het observatorium van Parijs, ook al had waargenomen. Halton Arp nam M32 als nummer 168 op in zijn Catalogue of Peculiar Galaxies.

Stock 2

Stock 2 in het sterrenbeeld Andromeda

Net ten noorden van de beroemde dubbele sterrenhoop in Perseus bevindt zich een relatief onbekende open sterrenhoop die de naam Stock 2 draagt. De kleine groep sterren lijkt op een onthoofd poppetje die een sliert blauw-witte sterren wegtrekt uit de dubbele sterrenhoop.

Stock 2 is te vinden door eerst de meest oostelijke van de twee open sterrenhopen van de Dubbele Sterrenhoop op te zoeken. Ga van hieruit ongeveer 2 graden naar het noorden tot je een x-vormige groep sterren ziet staan van gelijke helderheid. Dit is Stock 2. Kijk nog eens een 2 minuten naar deze structuur en je herkent het onthoofde poppetje.

Ofschoon Stock 2 dicht in de buurt ligt van de dubbele sterrenhoop in Perseus behoren de sterren officieel tot Cassiopeia. De sterren bevinden zich op een afstand van ongeveer 1000 lichtjaar. In een verrekijker zijn 10-20 sterren zichtbaar, in een 10 cm telescoop ongeveer 50 sterren. De sterren zijn allemaal uniform wit van kleur hetgeen er op duidt dat we te maken hebben met een al wat oudere open sterrenhoop.

De naam krachtpatser sterrenhoop (in het Engels muscleman cluster) is afkomstig van de astronoom Phil Harrington die in de open sterrenhoop een poppetje zag dat zijn spierballen spant.

NGC 404 – het spook van Mirach

NGC 404 in Andromeda.
NGC 404 in Andromeda. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling
Vlak bij de ster β Andromedae (Mirach) kunnen we onder zeer goede omstandigheden een sterrenstelsel zien van magnitude 11. Dit sterrenstelsel is NGC 404 dat zich op een afstand van 6 boogseconden te noordwesten van Mirach bevindt. De ster heeft een helderheid van magnitude 2. Het grote verschil in helderheid maakt het dat NGC 404 moeilijk is te zien.

In eerste instantie denken veel waarnemers dat het sterrenstelsel een spookbeeld of een reflectie in de optiek is van de gloed van Mirach is. Aan dat spookbeeld heeft NGC 404 dan ook zijn bijnaam te danken.

Als je het sterrenstelsel wil zien dan moet je niet direct naar Mirach kijken want het licht van de ster zal het gevoelige deel van je oog verzadigen. In plaats daarvan draai je de ster bijna uit beeld van je oculair en probeer je met perifeer waarnemen het sterrenstelsel te zien. Het zal zichtbaar worden als een wollige “ster” badend in de gloed van de heldere Mirach.

NGC 404 is een lensvormig sterrenstelsel: het heeft de vorm van een lens en er zijn weinig tot geen aanwijzingen dat er spiraalarmen zijn. NGC 404 bevindt zich op een afstand van 10 miljoen lichtjaar. Het ligt aan de rand van de Lokale Groep en het maakt vermoedelijk deel uit van de Coma-Sculptor cluster. Het is een dwerg sterrenstelsel met ongeveer de grootte van de Kleine Magelhaanse Wolk. De intrinsieke helderheid is echter groter.

Lensvormige stelsels vertonen normaliter weinig stervorming maar astronomen hebben ontdekt dat NGC 404 wordt omringd door jonge sterren en aangeslagen waterstofgas. Studies duiden er op dat het stelsel waarschijnlijk een miljard jaar geleden een duw heeft gekregen van een ander sterrenstelsel waardoor er met behulp van de laatste resten waterstofgas een schokgolf van stervorming op gang is gekomen.

NGC 752

NGC 752 in Andromeda.
NGC 752 in Andromeda. Door Donald PelletierEigen werk, CC BY-SA 4.0, Koppeling

NGC 752 (Caldwell 28) is een niet heel erg bekende open sterrenhoop die al met een verrekijker goed te bestuderen is. De sterrenhoop bevindt zich tussen de heldere sterren van het sterrenbeeld Andromeda en het heldere vierkant van Pegasus. Kijk ongeveer 5 graden ten zuidwesten van de ster Almach (γ Andromedae). Onder goede waarneemomstandigheden is de open sterrenhoop zelfs zichtbaar met het blote oog.

Zonder optische instrumenten wordt NGC 752 soms verward met het Triangulum stelsel dat ook soms met het blote oog zichtbaar is. Maar met de verrekijker erbij is het verschil duidelijk zien: het melkwegstelsel blijft een wazige vlek terwijl de open sterrenhoop oplost in een twaalftal sterren die over een gebied van ongeveer het dubbele van de Volle Maan verspreid liggen.

Met behulp van een telescoop zijn vele tientallen sterren zichtbaar die vooral wit van kleur zijn. Zelfs al bij kleine vergrotingen is de sterrenhoop groter dan het beeldveld en dit is waarschijnlijk de reden dat hij aan de aandacht van Charles Messier is ontsnapt. De sterrenhoop was gewoonweg te groot voor zijn telescopen.

NGC 752 is een opmerkelijke open sterrenhoop. Met zijn leeftijd van meer dan 2 miljard jaar is hij vele malen ouder dan bijvoorbeeld de Pleiaden in het sterrenbeeld Taurus (Stier). De leeftijd van de open sterrenhoop is ook af te leiden uit de kleuren van de sterren. Jonge open sterrenhopen bevatten voornamelijk jonge wit-blauwe sterren maar de sterren in NGC 752 zijn al via de hoofdreeks geëvolueerd tot rode reuzen. De zwaarste sterren zijn hun leven al geëindigd als witte dwerg of neutronenster.

De uitgestrektheid van de open sterrenhoop is een tweede aanwijzing voor de hoge leeftijd. Tijdens zijn lange reis voor het melkwegstelsel heeft de aantrekkingskracht van andere sterren en van donkere gaswolken er voor gezorgd dat de sterrenhoop uit elkaar wordt getrokken. De eigen zwaartekracht is niet sterk genoeg meer om de sterrenhoop bij elkaar te houden. Eén miljard jaar geleden bevatte NGC 752 vermoedelijk veel meer sterren en was hij compacter van vorm.

Messier 110

Messier 110 in Andromeda
Messier 110 in Andromeda. Door Donald PelletierEigen werk, CC BY-SA 4.0, Koppeling

Andere benamingen: M110, NGC 205
Type object: elliptisch sterrenstelsel
Afstand: 2.900.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 8,5
Schijnbare grootte: 17*10

M110 is met behulp van een kleine telescoop eenvoudig te vinden als de noordoostelijke begeleider van M31 – de Andromedanevel. Onder goede omstandigheden is M110 als een wazige vlek zichtbaar in grote verrekijkers. Het stelsel is ook zichtbaar bij geringe lichtvervuiling.

M110 wordt geclassificeerd als een dwerg sterrenstelsel en het bevindt zich op een afstand van 2.9 miljoen lichtjaar van de Aarde. In de halo om M110 zijn 8 bolvormige sterrenhopen ontdekt. In de kern van M110 komen jonge hete sterren voor wat er op duidt dat er nog steeds op grote schaal stervorming plaatsvindt.

Waarnemingen duiden er op dat M110 uit elkaar wordt getrokken door grote buur M31. Met behulp van de Isaac Newton Telescope is aangetoond dat de beide melkwegstelsels elkaar beïnvloeden, mogelijk is M110 zelfs ontstaan uit M31.

M110 werd op 10 augustus 1773 ontdekt door Charles Messier. Hij gebruikte een vergroting van 68 maal en nam M110 waar onder goede omstandigheden. Messier verbaasde zich er over dat de nevel niet eerder was ontdekt omdat hij dicht in de buurt staat van de welbekende Andromedanevel

M110 werd op 27 augustus 1783 door Caroline Herschel waargenomen, ongeveer 10 jaar na de ontdekking door Messier. William Herschel nam M110 waar op 5 oktober 1784. Hij noteerde dat M110 zeer zeker een buur is van M31 en niet is verward met M32 omdat deze zich op een andere positie bevindt.

NGC 7662

NGC 7662 in Andromeda
NGC 7662 in Anndromeda. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling
NGC 7662 (Caldwell 22) is een planetaire nevel die blauwgroen van kleur is. Met grote telescopen is zwak de veranderlijke centrale ster zichtbaar. (de helderheid varieert tussen magnitude 12 en 16). De nevel ligt ongeveer 2.5° westzuidwest van ι Andromedae en 1° ten westen van κ Andromedae. NGC 7662 bevindt zich op een afstand van ongeveer 1800 lichtjaar. De nevel wordt ook wel de Blauwe Sneeuwbal-nevel genoemd naar de blauwe kleur.

NGC 891

NGC 89a in Andromeda
NGC 891 in Andromeda. Door Credit Line and Copyright Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona – http://www.caelumobservatory.com/gallery/n891.shtml, CC BY-SA 3.0 us, Koppeling

NGC 891 (Caldwell 23) is een sterrenstelsel dat zich ± 3,5° ten oosten van de dubbelster Almach (γ Andromedae) bevindt. NGC 891 is een fotogeniek sterrenstelsel dat hoog op de lijst staat bij amateurastronomen en dat inmiddels ook meermalen door de Hubble Space Telescope is gefotografeerd.

NGC891 is het grootste lid van een kleine groep sterrenstelsels waar o.a. het lensvormige sterrenstelsel NGC 1023 in Perseus deel van uitmaakt. NGC 891 bevindt zich op een afstand van 31 miljoen lichtjaar. Het heeft een doorsnede van 110.000 lichtjaar en bevat een massa van 150 – 200 miljard sterren. Helaas zorgen dikke stofbanen er voor dat we de spiraalarmen en de kern moeilijk kunnen zien. Het stelsel is daarom niet geschikt voor kleine telescopen.

NGC 891 bevindt zich ongeveer halverwege Almach (γ Andromedae) en de open sterrenhoop M34 in Perseus. Begin met een kleine vergroting en zoek naar een zilverkleurige naald. Je hebt een hele donkere omgeving nodig en minimaal een telescoop met een doorsnede van 10 cm. Als je niet zeker weet of je het sterrenstelsel in je beeldveld hebt tik dan heel voorzichtig even tegen je oculair. De trilling die je van veroorzaakt zorgt er voor dat je oog eventuele zwakke objecten beter kan zien bewegen.

Als je het stelsel eenmaal hebt gevonden moet je met perifeer waarnemen proberen er het maximale uit te halen. Je kan de centrale kern zien en een beetje van de uitlopers van de spiraalarmen. Vergroot ongeveer 80x. Op de voorgrond bevindt zich een ster van magnitude 12, die maakt dus geen deel uit van het sterrenstelsel. Een grotere telescoop die meer licht vangt laat natuurlijk ook meer details zien van dit stelsel.

We kijken vanaf de zijkant tegen NGC 891 aan. Het lijkt daarmee erg op NGC 4564 in het sterrenbeeld Coma Berenice.

In Amerika wordt NGC 891 soms ook het het “Outer Limits”-stelsel genoemd naar de daar populaire tv-serie waarin dit stelsel werd gebruikt bij de aftiteling.

NGC 7686
NGC 7686 is een open sterrenhoop met een visuele helderheid van magnitude 5.6. De sterrenhoop bevindt zich op een afstand van ongeveer 900 lichtjaar.

Eerste publicatie: 15 juli 2009
Laatste keer bewerkt op: 25 december 2021