Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Antlia – Luchtpomp

Antlia is een sterrenbeeld aan de zuidelijke sterrenhemel. De originele naam van het sterrenbeeld was Antlia Pneumatica, de luchtpomp die door de Franse natuurkundige Denis Papin werd uitgevonden. Papin is ook bekend als uitvinder van een voorloper van de stoommachine.

 Gegevens sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Luchtpomp Antlia Ant Antliae
       
Zichtbaarheid Volledig zichtbaar: 49°N – 90°Z
Gedeeltelijk zichtbaar: 49°N – 65°Z
Grootte Nummer: 62
Oppervlak ((°)2): 238,9
Oppervlak (% sterrenhemel): 0,579
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Hydra, Pyxis, Vela en Centaurus
Aantal sterren (≤6,5)* 42
Meteorenzwermen Er zijn geen meteorenzwermen bekend

* Het aantal sterren met een visuele helderheid van magnitude ≤ 6,5 is gebaseerd op de Hipparcos Catalogus

Gegevens sterren

Ster Naam Betekenis Helderheid (magnitude) Afstand (lichtjaar)
HD 93083 Macondo 1)   8,3 91

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Beschrijving

Antlia is een sterrenbeeld aan de zuidelijke sterrenhemel. De originele naam van het sterrenbeeld was Antlia Pneumatica, de luchtpomp die door de Franse natuurkundige Denis Papin werd uitgevonden. Papin is ook bekend als uitvinder van een voorloper van de stoommachine.

Antlia werd in de achttiende eeuw door de Franse astronoom Lacaille gemaakt om de leegtes aan de zuidelijke sterrenhemel op te vullen. Lacaille gebruikte voornamelijk wetenschappelijke instrumenten. De sterrenbeelden van Lacaille zijn dus niet verbonden aan een mythe.

Antlia stelt de één-cilinder luchtpomp voor die Papin omstreeks 1670 gebruikte in zijn experimenten. Het sterrenbeeld bevat geen heldere sterren, één ster met een bekende planeet, geen Messier-objecten maar wel een paar deepsky objecten.

Antlia maakt deel uit van de sterrenbeelden van Lacaille. Samen met de sterrenbeelden Caelum, Circinus, Fornax, Horologium, Mensa, Microscopium, Norma, Octans, Pictor, Reticulum, Sculptor en Telescopium.

Antlia verscheen voor het eerst in de Lacaille’s steratlas Coelum Australe Stelliferum die in 1763, na het overlijden van Lacaille verscheen. De steratlas omvatte bijna 10.000 sterren aan de zuidelijke sterrenhemel, 42 nevelachtige objecten en 14 nieuwe sterrenbeelden.

De Griekse astronomen konden in de Oudheid de sterren van Antlia zien maar ze waren te zwak om aan een sterrenbeeld toe te voegen. Chinese astronomen daarentegen konden de sterren veel beter zien en ze voegden de sterren van Antlia aan twee verschillen de sterrenbeelden toe.

Verschillende sterren in het zuidelijke deel van Antlia werden aan het sterrenbeeld “Dong’ou” toegevoegd. Dit was vroeger de naam van een gebied in het zuiden van China. Daarnaast werden de sterren Epsilon, Antliae, Eta Antliae en Theta Antliae toegevoegd aan de hemelse tempel. Van dit sterrenbeeld maakten ook sterren deel uit die nu toebehoren aan Pyxis – Kompas.

Sterrenkaarten

IAU-kaart sterrenbeeld Antlia
IAU-kaart van het sterrenbeeld Antlia – Luchtpomp
IAU-kaart van het sterrenbeeld Antlia – Luchtpomp

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Antlia – Luchtpomp

Antlia volgens Johann Bode
Antlia Pneumatica uit de steratlas van Johann Bode. By Bode – Johann Bode Star Atlas, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3665041
Antlia - Urania's Mirror
Antlia – uit Urania’s Mirror (± 1825) samen met de sterrenbeelden Corvus, Crater, Sextans, Hydra, Lupus, Centaurus, Pyxis en de niet meer erkende sterrenbeelden Noctua, Felis en Argo Navis. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10053.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Antlia

alpha Antliae (Alpha Antliae)

Alpha Antlia is de helderste ster in het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van de vierde magnitude. Het is een variabele ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 4,22 en 4,29. De ster bevindt zich op een afstand van 365 lichtjaar.

Alpha Antlia is een K-type reuzenster met een leeftijd van ongeveer een miljard jaar. Voordat de ster verandert in een witte dwerg zal het eerst een tijdlang een variabele ster van het Mira-type worden.

ε Antliae (Epsilon Antliae)

Epsilon Antlia is een oranje K-type reus die zich op een afstand van 700 lichtjaar bevindt. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,51.

ι Antliae (Iota Antliae)

iota Antlia is een oranje K-type reus op een afstand van 199 lichtjaar en een visuele helderheid van magnitude 4,60.

θ Antliae (Theta Antliae)

Theta Antlia is een dubbelster op een afstand van ongeveer 384 lichtjaar. Theta Antlia A is een witte A-type dwerg op de hoofdreeks en Theta Antlia B is een geelwitte F-type heldere reus. Theta Antlia heeft een helderheid van magnitude 4,78.

η Antliae (Eta Antliae)

Eta Antlia is een dubbelster op een afstand van 106 lichtjaar. De helderste ster is een geelwitte F-type reus met een visuele helderheid van magnitude 5,2. De begeleider is een zwakke ster met een helderheid van magnitude 11,3. beide sterren zijn 31 boogseconden van elkaar verwijderd.

U Antliae

U Antlia is een rode C-type koolstofster op een afstand van ongeveer 900 lichtjaar. Het is een onregelmatige veranderlijke ster met een visuele helderheid van magnitude 5,5 en een helderheidsvariatie van 1,6 magnitude.

AG Antliae (HD 89353)

AG Antlia een post-asymptotische reuzentakster in het Herzsprung Russel diagram. In het Engels worden de sterren op deze reuzentak AGB-sterren genoemd. Post-asymptotische sterren zijn belangrijke bronnen van stof in hun omgeving. AG Antlia heeft een visuele helderheid van magnitude 5,53 en bevindt zich op een afstand van meer dan 2000 lichtjaar.

δ Antliae (Delta Antliae)

Delta Antlia is een dubbelster op een afstand van ongeveer 481 lichtjaar. De helderste ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5,57. Het is een blauw-witte hoofdreeksdwerg van het F-type. De visuele begeleider is veel zwakker. D sterren staan op een onderlinge afstand van 11 boogseconden van elkaar.

HD 93083 – Macondo

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Columbia kreeg de ster HD 93083 toegewezen.

De Columbiaanse bevolking gaf de ster de naam “Macondo”. Macondo is het mythische dorp van de roman Honderd jaar eenzaamheid (Cien años de soledad) de klassieke roman van Gabriel García Marquez. Macondo is een fictieve plaats waar magie en realiteit met elkaar vermengd zijn.

De planeet HD 93083 b kreeg de naam “Melquíades”. Melquíades is een fictief personage dat rond Macondo loopt, als een planeet die om een ster heen draait, en deze verbindt met de buitenwereld door nieuwe kennis te introduceren met behulp van zowel zijn uitvindingen als zijn verhalen.

Macondo heeft een visuele helderheid van magnitude 8,3. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 91 lichtjaar van de Zon, heeft een massa van 0,7 zonsmassa en een straal van 1,03 * de straal van de Zon. Het is een oranje dwerg van spectraalklasse K.

De planeet Melquíades werd op 14 februari 2005 met de HARPS spectrograaf van de La Silla Sterrenwacht van de ESO in Chili ontdekt. HARPS gebruikt de radiale snelheidsmethode om exoplaneten te vinden. De planeet heeft een massa van 0,7 * de massa van Jupiter. De baanexcentriciteit bedraagt 0,14 en de planeet draait in 143,6 dagen om zijn ster heen. De gemiddelde afstand van de planeet tot de ster bedraagt ongeveer 0,48 Astronomische Eenheden.

Deep sky objecten

In Antlia komen erg veel spiraalvormige melkwegstelsels voor maar de meeste liggen buiten het bereik van amateur-kijkers.

 NGC 3132 – caldwell 74 – de zuidelijke Ringnevel

NGC 3132 in Antlia
NGC 3132 – de Zuidelijke Ringnevel in Antlia. By Hubble Heritage Team (STScI/AURA/NASA/ESA) – http://www.spacetelescope.org/images/opo9839a/ (direct link), Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2097879

NGC 3132 – de zuidelijke Ringnevel in Antlia, opname gemaakt door de Hubble Space Telescope. NGC 3132 (Caldwell 74) is ook bekend als de Zuidelijke Ringnevel of in het Engels de “Eight-Burst”-nevel. Het is een planetaire nevel die zich op een afstand van ± 2000 lichtjaar bevindt. NGC 3132 heeft een schijnbare magnitude van 9,9 en een doorsnede van ± 0,4 lichtjaar.

In het centrum van de nevel zijn op fotografische afbeeldingen twee sterren zichtbaar die een binaire dubbelster vormen. Eentje met een helderheid van magnitude 10 en de andere met een helderheid van magnitude 16. De witte dwergster die de nova heeft veroorzaakt is echter veel zakker en nauwelijks zichtbaar. Deze witte dwerg is wel heel erg heet met een oppervlakte temperatuur van 100.000 Kelvin.

Het Antlia dwergsterrenstelsel (PGC 29194)

De Antlia Dwerg (PGC 29194) is een dwergsterrenstelsel dat bolvormig is. Het sterrenstelsel is ongeveer 4,3 miljoen lichtjaar van ons verwijderd. Het werd in 1977 ontdekt door Mike Irwin, Alan Whiting en George Hau. Het stelsel vertoont signalen van recente stervorming met een aantal jonge sterren in het centrale gebied.

De Antlia Dwerg is één van de meest verre leden van de Lokale Groep van sterrenstelsels. Mogelijk maakt het zelfs geen deel uit van de groep. De Antlia Dwerg heeft een visuele helderheid van magnitude 16,2. Het is een zwak sterrenstelsel en het is mede daarom pas recent ontdekt.

De Antlia Dwerg is mogelijk in interactie met het kleine spiraalvormige (of misschien onregelmatige) sterrenstelsel NGC 3109. Dit sterrenstelsel bevindt zich in het sterrenbeeld Hydra. Ook NGC 3109 bevindt zich in de buitenste delen van de Lokale Groep. De twee sterrenstelsels zijn 1,2° van elkaar verwijderd aan de sterrenhemel.

NGC 2997 (PGC 27978)

NGC 2997 is een spiraalvormig sterrenstelsel dat zich op een afstand van ongeveer 24,8 miljoen lichtjaar bevindt. De spiraalarmen van dit sterrenstelsel zijn duidelijk ontwikkeld. Dit komt bij slechts 10 procent van alle spiraalvormige sterrenstelsels voor.

Om de kern van het sterrenstelsel bevindt zich een keten van gigantische hete wolken geïoniseerd waterstof.

NGC 2779 is het helderste lid van de NGC 2997-groep van sterrenstelsels die zich allemaal ongeveer 24,8 miljoen lichtjaar van ons vandaan bevinden. De groep sterrenstelsels maakt deel uit van de Lokale Supercluster.

De Antlia Cluster (Abell 50636)

De Antlia Cluster is een cluster van sterrenstelsels die deel uitmaalt van de Hydra-Centaurus Supercluster. Dit is een naaste buur van de Virgo Supercluster waar ons eigen sterrenstelsel zich in bevindt.

De Antlia Cluster is de op twee na meest nabije cluster van de Lokale Groep (alleen de Fornax Cluster en de Virgo Cluster zijn dichterbij). De Antlia Cluster heeft geen sterrenstelsel dat het helderste is. Het wordt daarom als een Bautz-Morgan type III cluster geclassificeerd waarmee het een redelijk zeldzaam type cluster is.

De noordelijkste subgroep van sterrenstelsels binnen de cluster beweegt zich rond NGC 3268. De zuidelijke tak bevindt zich rond NGC 3258. Dit zijn twee grote elliptische sterrenstelsels die elk duizenden Bolvormige sterrenhopen bevatten.

De meeste sterrenstelsels binnen de Antlia Cluster zijn oude sterrenstelsels waarbij de dwergsterrenstelsels de overhand hebben. De cluster bevindt zich op een afstand van 32,6 tot 32,7 miljoen lichtjaar van de Aarde. Dit is relatief dichtbij maar toch weten we nog niet veel over deze cluster.

Eerste publicatie: 15 juli 2009
Laatste revisie: 26 december 2021