ster van de week

Bellatrix – de op twee na helderste ster in Orion

De blauwwitte ster Bellatrix – Gamma Orionis – is de op twee na helderste ster in het wintersterrenbeeld Orion. De ster markeert de linkerschouder van Orion. Betelgeuze, een heldere oranjerode ster markeert de rechterschouder van Orion. De heldere ster Rigel vinden we terug op de linkervoet van de jager.

Deze maand staat het sterrenbeeld bij het aanbreken van de duisternis al hoog boven de zuidoostelijke horizon en is het een groot deel van de nacht zichtbaar.

Orion - uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603
Orion – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603

Bellatrix in de overlevering en cultuur

In de hedendaagse populaire cultuur is de naam Bellatrix wellicht wel bekend als de donkere heks Bellatrix Lestrange uit de Harry Potter boeken van J.K. Rowling. Rowling gebruikte regelmatig namen uit de astronomie voor belangrijke karakters in haar boeken: Sirius, Andromeda, Cygnus, Draco, Luna, etc.

In de geschiedenis van de sterrenhemel komt de naam Bellatrix uit het Latijn en betekent vrouwelijke krijger. Bellatrix wordt soms wel de Amazone ster genoemd. Gamma Orionis heeft overigens niet altijd Bellatrix geheten. In de middeleeuwen werd de ster Capella in het sterrenbeeld Auriga – Voerman aangeduid als Bellatrix.

Orion - IAU-kaart
IAU-kaart van het sterrenbeeld Orion

De helderheid van Bellatrix en de omliggende nevels

In het algemeen worden Rigel en Betelgeuze als de 8ste en 11de helderste sterren aan de nachtelijke sterrenhemel beschouwd. Ze hebben visuele helderheden van magnitude 0,13 en 0,50. Bellatrix is de 26ste helderste ster. Schattingen van de helderheid variëren tussen magnitude 1,59 en 1,64.

Bellatrix heeft een visuele helderheid van magnitude 1,64 maar een absolute helderheid van magnitude -3,3. De visuele of de schijnbare helderheid is hoe helder de ster is voor een waarnemer of hoe helder de ster lijkt”. De absolute magnitude van een ster is de intrinsieke helderheid. De absolute helderheid van een ster wordt gemeten alsof de ster zich op een afstand van 10 parsec (32 lichtjaar) van de Aarde bevindt.

De absolute helderheid wordt door waarnemers weinig gebruikt maar des te meer in de wetenschappelijke gemeenschap omdat ze hiermee sterren met elkaar kunnen vergelijken. Neem de ster Saiph die de knie tegen over de schouder van Bellatrix voorstelt. Saiph lijkt zwakker dan Bellatrix en zijn visuele helderheid bedraagt 2,05. Maar de absolute helderheid van Saiph is magnitude -6,8. Saiph bevindt zich veel verder van ons vandaan dan Bellatrix. Saiph is ongeveer 720 lichtjaar van ons verwijderd en Saiph slechts 240 lichtjaar.

Bellatrix is een witte of blauwwitte ster

Bellatrix lijkt een witte of blauwwitte tint te hebben. Als je de ster door een verrekijker of een telescoop bekijkt kun je er een gasachtige gloed omheen zien.

Die gloed is niet afkomstig van Bellatrix zelf maar van haar locatie binnen het grote Orion Moleculaire Wolk-complex. Dit is een stervormingsgebied in dezelfde richting in de ruimte als het sterrenbeeld Orion.

De wetenschap van Bellatrix

Bellatrix is een ster van spectraalklasse B2 III. B-sterren bevinden zich aan het heldere, hetere en wittere einde van het spectrum. De 2 betekent dat het een hetere B-ster is dan bijvoorbeeld een B6-ster. De III betekent dat het een reuzenster is. In dit geval is Bellatrix geen enorm grote ster maar heeft de ster wel de spectrale kenmerken van een reus. Bellatrix is vermoedelijk zelfs een waterstof fuserende dwerg die nog op weg is naar het reuzenstadium.

Bellatrix heeft een massa van 9 zonsmassa en kan daarmee potentieel als een supernova eindigen. Als dat niet gebeurt dan eindigt Bellatrix als een witte dwerg. Bellatrix heeft een begeleider, Gamma Orionis B. dit is een rode dwerg die de afgelopen 100 jaar of meer op een constante scheiding van 178 boogseconden is te vinden. Deze mogelijke begeleider bevindt zich niet dicht genoeg bij Bellatrix om massa af te staan aan de grotere ster en zo een supernova te veroorzaken.

Bellatrix is een van de heetste sterren die we zonder optische hulpmiddelen kunnen zien. De ster heeft een temperatuur van 21.750 Kelvin. Onze Zon is slechts 5800 Kelvin heet aan zijn oppervlak. Bellatrix heeft een grootte van 6 keer de Zon.

Orion is zichtbaar vanaf beide halfronden

Amateurastronomen kennen Orion als het wintersterrenbeeld bij uitstek, dat wil zeggen op het noordelijk halfrond. De hemelevenaar snijdt over de taille van de jager met Bellatrix en het bovenlichaam van de jager aan de ene kant en zijn knieën/voeten aan de andere kant. Daarom kunnen waarnemers Orion van ongeveer oktober tot opril op zowel het noordelijk als het zuidelijk halfrond zien. Natuurlijk zou het beeld van Orion waarmee de inwoners van het noordelijk halfrond bekend zijn ondersteboven lijken als ze het sterrenbeeld zouden bekijken vanuit het zuiden van de evenaar. Op het zuidelijk halfrond staat Orion op zijn hoofd.

Samengevat: Bellatrix is de op twee na helderste ster in Orion en het is een van de heetste sterren die je met het blote oog kan zien.

Eerste publicatie: 8 januari 2023
Bron: Earthsky