Caldwell 9 – de Grotnevel
De Grotnevel is een emissienevel die ongeveer 2400 lichtjaar van de Aarde is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Cepheus. De nevel heeft een schijnbare helderheid van magnitude 7,7 en een schijnbare grootte van 50 * 30 boogminuten en kan worden bekeken met middelgrote telescopen. De diffuse nevel is bekend als Sharpless 155 (Sh 2-155) in de tweede Sharpless catalogus en als Caldwell 9 in de Caldwell catalogus van deepsky objecten die met amateurtelescopen zichtbaar zijn.
De Grotnevel bevindt zich in een groter complex van emissie-, reflectie- en donkere nevels. Het is een H II-gebied, bestaande uit geïoniseerde waterstof, dat bewijs van recente stervorming vertoont. De Grotnevel heeft een straal van 35 lichtjaar en een absolute helderheid van magnitude 16.
De nevel maakt deel uit van de grotere Cepheus OB3-associatie en bevindt zich aan de rand van de Cepheus B-wolk, een wolk van moleculair waterstof binnen de grotere Cepheus moleculaire wolk. De jonge sterren in de Cepheus OB3-associatie zijn verantwoordelijk voor het ioniseren van de nevel.
De aanhoudende stervorming in het gebied van de Grotnevel is mogelijk veroorzaakt door de straling van de hete blauwe ster HD 217086, die het gebied comprimeert. HD 217086 is het helderste lid van de Cepheus OB3b-sterrenhoop. De straling van de jonge ster drijft een compressiegolf de wolk in en erodeert tegelijkertijd de buitenste lagen van de wolk.
Waarnemingen met de Spitzer Space Telescope en de Chandra Space Telescope in 2009 bevestigden dat massieve sterren zoals HD 217086 inderdaad vaak stervorming kunnen veroorzaken.
Chandra detecteerde sterke röntgenstraling van de jonge sterren in de Cepheus B-wolk terwijl Spitzer de protoplanetaire schijven rond de sterren liet zien die nog in het proces van vorming zijn.
De sterren in het binnenste deel van Cepheus B hebben een geschatte leeftijd van slechts 1 miljoen jaar. De meeste van hen (70 – 80%) hebben nog steeds protoplanetaire schijven. De sterren in de tussenlaag, net naast Cepheus B, zijn ongeveer 2 – 3 miljoen jaar oud en slechts 60% van hen heeft nog protoplanetaire schijven. De sterren in de buitenste laag zijn 3 – 5 miljoen jaar oud en slechts 30% van hen heeft protoplanetaire schijven. De leeftijdstoename van de jonge sterren in de regio komt overeen met het model van getriggerde stervorming.
Wetenswaardigheden
De naam “Grotnevel” was eerder toegekend aan de nevel Cederblad 201 die ook in het sterrenbeeld Cepheus ligt. Het was de Britse astronoom Sir Patrick Moore die Sh 2-155 Grotnevel noemde en opnam in zijn Caldwell catalogus. Patrick Moore noemde de nevel vermoedelijk de Grotnevel vanwege de opvallende gebogen boog die zichtbaar is op lang belichte opnames. De boog lijkt op de opening van een grot. De boog is een actieve stellaire kraamkamer.
De eerste bekende vermelding van de Grotnevel staat in de Sharpless-catalogus van H II-gebieden, gepubliceerd door de Amerikaanse astronoom Stewart Sharpless in 1959. Sharpless legde de nevel vast op fotografische platen en vermeldde hem als het 155ste object in zijn tweede catalogus (Sh 2-155).
Locatie
De Grotnevel bevindt zich in het gebied tussen twee opvallende asterismes: de W van Cassiopeia en het Huis van Cepheus.
Schedar en Caph, de twee meest rechtse sterren van de W van Cassiopeia, kunnen worden gebruikt om Alderamin, de helderste ster in Cepheus, te vinden. Alderamin is de helderste ster langs de denkbeeldige lijn verlengd van Schedar door Caph. De ster bevindt zich aan de basis van het huis-asterisme dart het sterrenbeeld Cepheus domineert.
De Grotnevel bevindt zich langs dezelfde denkbeeldige lijn, een beetje minder dan halfweg van Caph naar Alderamin.
De nevel bevindt zich in hetzelfde gebied van de sterrenhemel als de helderdere en bekendere Bubble-nevel – NGC 7635 en de open sterrenhoop Messier 52 in het sterrenbeeld Cassiopeia. Andere deepsky-objecten in hetzelfde gebied zijn de Dormouse-sterrenhoop – NGC 7510 en het stervormingsgebied NGC 7538 in Cepheus.
Vanwege de lage oppervlaktehelderheid is de Grotnevel een van de moeilijkste Caldwell-objecten om waar te nemen. Het is een object met een laag contrast en vereist uitzonderlijk goede waarneemomstandigheden en een middelgrote telescoop. Een nevelfilter kan helpen om het contrast te verbeteren.
De beste tijd van het jaar om de Grotnevel – Caldwell 9 en andere deepsky-objecten in Cepheus waar te nemen is gedurende de maand november als het sterrenbeeld ’s avonds hoger boven de horizon klimt. Cepheus is het grootste deel van het jaar zichtbaar voor waarnemers op het noordelijk halfrond. Voor waarnemers ten zuiden van -26ste breedtegraad is Caldwell 9 nooit zichtbaar.
Caldwell 9 – de Grotnevel
| Sterrenbeeld | Cepheus |
| Type object | H II-gebied |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 7,7 |
| Absolute helderheid (magnitude) | 16 |
| Schijnbare grootte (boogminuten) | 50,0 * 50,0 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 2400 – 725 |
| Straal (lichtjaar) | 35 |
| Namen en aanduidingen | Sh 2-155 Caldwell 9 Grotnevel LBN 529 |
Eerste publicatie: 1 november 2025
Bron: Wikipedia & anderen