Het sterrenbeeld Centaurus

Het sterrenbeeld Centaurus bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel. Het stelt de centaur voor uit de Griekse mythologie, een wezen half mens, half paard. Het is niet helemaal duidelijk welke centaur het sterrenbeeld voorstelt maar de meeste bronnen verwijzen naar Chiron, de mentor van Heracles. Het sterrenbeeld is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus en komt voor in teksten van de dichter Aratus en de astronoom Eudoxus.

Het sterrenbeeld bevat twee sterren uit de top 10 van helderste sterren: Alpha Centauri en Beta Centauri. Ook bevat het één van de helderste sterrenstelsels: Centaurus A en de grote bolhoop Omega Centauri. Omdat het sterrenbeeld zich aan de zuidelijke sterrenhemel bevindt bevat het geen Messier objecten.

Er zijn drie meteorenzwermen die hun radiant in het sterrenbeeld hebben: de Alpha Centauriden, de Omicron Centauriden en de Theta Centauriden.

Samen met Aquila, Ara, Corona Australis, Corvus, Crater, Crux, Cygnus, Hercules, Hydra, Lupus, Lyra, Ophiuchus, Sagitta, Scutum, Serpens, Sextans, Triangulum Australe en Vulpecula maakt het deel uit van de Hercules-familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam	Latijnse naam	Afkorting	Genitief
Centaurus	Centaurus	Cen	Centauri
Zichtbaarheid	Het sterrenbeeld is niet vanuit Nederland en België waarneembaar.
Grootte	In grootte is Centaurus het 9de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 1060 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving	Het sterrenbeeld wordt omringd door Antlia, Carina, Circinus, Crux, Hydra, Lupus, Musca en Vela.
Meteorenzwermen	α-Centauriden, β-Centauriden en de θ-Centauriden.

Gegevens sterren

¹⁾ Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Ster	Naam	Betekenis	Helderheid (magnitude)	Afstand (lichtjaar)
α Cen Centaurus A	Rigel Kentaurus 1) of Rigelkent	Voet van de Centaur	-0,04	4,395
α Cen Centaurus C	Proxima Centauri 1)		11,01
β Cen	Hadar 1) of Agena	Agena: knie van de Centaur	0,59	526,1
γ Cen	Muhlifain		2,18	130,5
θ Cen	Menkent 1)	Schouder van de Centaur	2,03	60,97
κ Cen	Ke Kwan	Chinees: was een belangrijke onderofficier van de cavalerie	3,12	539,1
HD 117618	Difida 1)		7,17	124
WASP-15	Nyamien 1)		11,3	900
HD 102117	Uklun 1)		7,5	129
HIP 65426	Matza 1)	“Een ster aan de hemel” in de Zoque-taal		335

Mythologie

De herkomst van Centaurus gaat terug naar het sterrenbeeld dat bij de Babyloniërs bekend was als MUL.GUD.ALIM, de stier-man. Ze beeldden het sterrenbeeld af als een stier met vier poten en de kop van een man of als een wezen met een menselijk hoofd en lijf met de achterpoten van een stier. De Babyloniërs associeerden het wezen met de zonnegod Utu-Shamash.

In de Griekse en de Romeinse tijd werd het sterrenbeeld geassocieerd met een centaur. Dit is een mythisch wezen dat half mens en half paard was. Het is echter niet helemaal duidelijk welke centaur het sterrenbeeld nu precies voorstelt. Volgens de Romeinse dichter Ovidius stelt het Chiron voor. Deze wijze centaur was de mentor van vele bekende Griekse helden zoals Achills, Jason, Theseus, Heracles en Asclepius (het sterrenbeeld Ophiuchus).

Veel andere bronnen zeggen dat Chiron het sterrenbeeld Sagittarius is en dat Centaurus één van de minder beschaafde centauren moet zijn.

Chiron was de zoon van Chronus, de koning van de Titanen, en de zeenimf Philyra. Chronus verleidde de nimf maar de twee werden verrast door Rhea, de vrouw van Chronus. Om niet op heterdaad betrapt te worden veranderde Chronus zich in een paard. Het resultaat was dat Philyra een kind baarde dat half mens, half paard was.

Chiron was bekend en een gerespecteerd leraar in de medicijnen, muziek en de jacht. Hij woonde in een grot op de berg Pelion en hij onderwees vele jonge prinsen en aankomende helden. Hij stierf op een tragische manier. Hij werd per ongeluk geraakt door een van de pijlen van Heracles die de held in het bloed van de Hydra had gedoopt. Voor dit gif bestond geen medicijn.

Omdat hij de zoon was van de onsterfelijke Chronus was Chiron zelf ook onsterfelijk. Toen de pijl hem raakte ging dit gepaard met helse pijnen maar hij kon niet doodgaan. Zeus maakte hem later sterfelijk en hiep hem daarmee uit zijn voortdurende lijden. Chiron stierf en werd door Zeus tussen de sterren geplaatst.

Centaurus wordt meestal afgebeeld als een centaur die een dier offert, dit dier is het sterrenbeeld Lupus – Wolf, op het Ara, altaar van de goden. Alpha en Beta Centauri vormen de twee voorpoten van de centaur. Deze twee sterren kunnen ook gebruikt worden als aanwijssterren naar het sterrenbeeld Crux – Zuiderkruis.

Centaurus is één van de vele sterrenbeelden die deel uitmaken van de opdrachten van Heracles.

In de Vierde Opdracht moest Heracles een uitzonderlijk wild zwijn vangen dat dood en verderf zaaide tussen de inwoners van het noordelijke deel van het Peloponnesische schiereiland. Op weg er naar toe bracht Heracles een bezoek aan zijn vriend de Centaur Pholus. Centaurs zijn wezens half man, half paard. Centauren komen in tal van Griekse mythen voor.

Na een overvloedig maal dat Pholus voor hem had gemaakt, had Heracles het lef om de privé wijnkelder van de Centauren te openen. De andere Centauren roken de wijn en kwamen woedend op Heracles en Pholus aanstormen. Ze trokken bomen uit de grond om mee te meppen en wapenden zich met bijlen.

Pholus werd bang en liet de strijd aan Heracles over. Heracles versloeg enkele Centauren met blote handen, de rest zette hij gevangen in een grot van hun koning Cheiron.

Heracles schoot een pijl af op een vluchtende Centaur (Elatus) maar de pijl vloog door zijn arm en raakte de knie van koning Cheiron. De pijlen van Heracles waren in een dodelijk gif gedompeld maar omdat Cheiron onsterfelijk was doodde het gif hem niet, hij hield er alleen een eeuwig durende pijn aan over. Terwijl hij maar bleef schreeuwen om zijn pijn daalde Cheiron af in de diepten van zijn grotten. Prometheus kreeg medelijden met de koning van de Centauren en hij bood aan Cheiron’s onsterfelijkheid over te nemen. Zeus stemde in en zo kwam er een eind aan Cheiron’s lijden. Zeus plaatste de koning van de Centauren aan de sterrenhemel.

Terug naar de vorige strijd. De centaur Pholus overzag al de doden en vroeg zich af hoe het kon dat Heracles’ pijlen zo giftig waren. Hij raapte er één op om hem nader te bestuderen maar liet hem per ongeluk uit zijn handen vallen. De vlijmscherpe pijl doorboorde zijn voet en hij stierf onmiddellijk. Heracles hoorde wat er met zijn vriend was gebeurd en hij kwam terug om zijn vriend te begraven aan de voet van de berg die zijn naam draagt: Pholoe. Dit hoge plateau ligt in de binnenlanden van het schiereiland aan de weg naar Olympia. De plaats heet nu Pholios.

Men zegt dat Zeus ook Pholus hoog achtte en dat het sterrenbeeld Centaurus ook aan hem wordt toe bedeeld.

Centaurus is één van de grotere sterrenbeelden, de vorm van de Centaur is gemakkelijk terug te herkennen: een grote structuur kijkt naar het oosten met een zwaard dat zwaait naar Lupus de Wolf in het westen.

De voorhoeven (sorry de voeten) worden gevormd door de sterren α en β Centaurus, ook bekend bij hun Arabische namen Wazn en Hadar. α Centauri wordt ook wel Rigil Kentaurus genoemd, de voet van de Centaur. Het is een drievoudige dubbelster die het dichtste bij de zon staat. α¹ en α² Centauri vormen een bekende dubbelster. Ze staan op een afstand van 4,39 lichtjaar en ze zijn elk ongeveer net zo groot als onze zon.

Centaurus op oude sterrenkaarten

De sterren van Centaurus

Alpha Centauri – α Centauri – Rigil Kentaurus
Alpha Centauri bevindt zich op een afstand van slechts 4,365 lichtjaar. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude -0,27. Het is een meervoudige ster. Alpha Centauri A is met een visuele helderheid van magnitude -0,01 de helderste component van het systeem en in helderheid de vierde ster aan de sterrenhemel. Alpha Centauri A is een beetje zwakker dan Arcturus maar het stersysteem Alpha Centauri als geheel is helderder dan Arcturus. Alpha Centauri A lijkt erg op onze Zon en is slechts 10% zwaarder.

Alpha Centauri B is een beetje kleiner dan de Zon. Deze ster heeft en visuele helderheid van magnitude 1,33 en het is de 21-ste individuele heldere ster aan de sterrenhemel. Alpha Centauri B is een beetje helderder dan Regulus in het sterrenbeeld Leo – Leeuw. De twee sterren, A en B, zijn beiden ongeveer 4,85 miljard jaar oud. Slechts een beetje ouder dan de Zon.

Alpha Centauri C – Proxima Centauri
De derde ster in het systeem is Proxima Centauri. Dit is een rode dwerg die een visuele dubbelster vormt met Alpha Centauri AB en die ook door de zwaartekracht met die twee is verbonden. Alpha Centauri C bevindt zich op een afstand van 2,2° van de dubbelster. Alpha Centauri C heeft een massa van 0,123 zonsmassa.

Proxima Centauri is slechts 4,24 lichtjaar van de Zon verwijderd en het is de meest nabije ster tot ons zonnestelsel echter met een visuele helderheid van magnitude 11,05 is de ster niet met het blote oog zichtbaar. Het is een UV Ceti veranderlijke ster die plotselinge uitbarstingen in helderheid kan vertonen. De helderheid varieert tussen magnitude 11,0 en 11,9. Proxima Centauri werd in 1915 door de astronoom Robert Innes ontdekt.

Alpha Centauri is ook bekend onder de traditionele namen Rigil Kentaurus, Rigil Kent en Toliman. De naam Rigil Kentaurus komt van het Arabische “Rijl Quanturis” en dat betekent “de voet van de centaur”. De naam Toliman komt van het Arabische “al-Zulam” en dat betekent “de struisvogels”.

Alpha Centauri is de meest nabije ster. Waarnemers in het Alpha Centauri systeem zouden ongeveer dezelfde sterrenhemel zien als wij met uitzondering van de helderste ster van Centaurus. Onze Zon zou er een ster van magnitude 0,5 in het sterrenbeeld Cassiopeia zijn.

Beta Centauri – β Centauri – Hadar – Agena
Beta Centauri bevindt zich op een afstand van ongeveer 348 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 0,6. In helderheid is het de tiende ster aan de sterrenhemel.

Het is een dubbelster waarvan de begeleider op een afstand van 1,3 boogseconden van de hoofdcomponent staat. Deze hoofdcomponent, Beta Centauri B, is een spectroscopische dubbelster bestaande uit twee identieke sterren die met een periode van 357 dagen om elkaar heen draaien. Tenminste één van de sterren is een Beta Cephei veranderlijk ster. Beta Centauri B draait met een periode van 250 dagen om het hoofdpaar heen.

Alhoewel de grootte van de sterren niet precies bekend is verwacht men dat de beide Hadar-sterren ooit als een supernova-explosie zullen eindigen. De andere mogelijkheid is dat ze zullen eindigen als twee grote witte dwergen als ze aan het eind zijn gekomen van hun brandstofvoorraad.

Hadar bestaat uit twee sterren die met een periode van 357 dagen in een gemeenschappelijke baan om elkaar heen draaien. De onderlinge afstand bedraagt gemiddeld ongeveer 3 Astronomische Eenheden maar de afstand kan variëren tussen 0,5 en 5,5 AE. De sterren hebben ieder een massa van ongeveer 14,7 zonsmassa.

Hadar-B bevindt zich op een afstand van ongeveer 210 AE. De ster heeft ongeveer 600 jaar nodig voor een omwenteling om de dubbelster Hadar.

Er is onder astronomen discussie of de de twee sterren van Hadar als supernova zullen eindigen. De grootte is niet precies bekend. Op basis van interferometrie is de massa berekend op 10,3 en 10,7 zonsmassa en dat is beneden de limiet die nodig is voor een supernova. Als de interferometriewaarnemingen kloppen dan zullen de sterren hun leven eindigen als grote witte dwergen en niet als een supernova. De twee sterren die samen Hadar-A vormen zijn ongeveer 12 miljoen jaar oud en ze verbranden hun brandstof erg snel waardoor ze een kort leven zullen hebben. Ze zullen dus op relatief korte termijn opzwellen tot een rode superreus. In astronomische termen betekent relatief kort enkele miljoenen jaren.

Tenminste één van de sterren van Hadar-A is een Cepheide-veranderlijke ster. Dit zijn sterren die erg snel pulseren.

De traditionele naam “Hadar” komt van het Arabische woord voor “bodem” en “Agena” is het Latijnse woord voor “knie”. Agena was ook de naam van een koppelingsvoorwerp dat de NASA gebruikte tijdens het Gemini-programma dat de voorloper was van de Apollo-missies.

Theta Centauri – θ Centauri – Menkent – Haratan
Theta Centauri bevindt zich op een afstand van 60,9 lichtjaar. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,1. De traditionele naam Menkent is de Arabische naam voor “de schouder van de centaur”. De ster wordt soms ook Haratan genoemd.

Gamma Centauri – γ Centauri – Muhlifain
Gamma Centauri bevindt zich op een afstand van 130 lichtjaar. Het is een dubbelster met een gezamenlijke visuele helderheid van magnitude 2,2. De beide sterren draaien met een periode van ongeveer 83 jaar om elkaar heen.

Epsilon Centauri – ε Centauri
Epsilon Centauri is een Beta Cephei veranderlijke ster di een gemiddelde helderheid heeft van magnitude 2,29. De helderheid van de ter kan variëren tussen 2,29 en 2,31. Epsilon Centauri bevindt zich op een afstand van ongeveer 380 lichtjaar.

Eta Centauri – η Centauri
Eta Centauri heeft een visuele helderheid van magnitude 2,3 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 30 lichtjaar van de Zon. Het is een zogenoemde Be-ster maar daarnaast ook een Gamma Cassiopeiae veranderlijke ster. Dit zij sterren die zeer snel om hun as draaien en als gevolg daarvan een schijf van gas om hun evenaar hebben die zorgt voor periodieke helderheidsveranderingen. Eta Centauri draait met een duizelingwekkende snelheid van 310 kilometer per seconde om zijn as.

Zeta Centauri – ζ Centauri – Alnair
Zeta Centauri heft een visuele helderheid van magnitude 2,6. het is een spectroscopische dubbelster die zich op een afstand van 385 lichtjaar bevindt. De beide sterren draaien met een periode van ongeveer 8 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt.

De traditionele naam van de ster komt van het Arabische “Nayyir Badan Qanturis” en dat betekent “de helderste ster van het lichaam van de centaur”.

Delta Centauri – δ Centauri – Ma Wei
Delta Centauri bevindt zich op een afstand van 395 lichtjaar van de Zon. Het is een Gamma Cassiopeiae veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 2,51 en 2,65.

De traditionele naam van de ster komt van de Chinese naam “Ma Wei san” en dat betekent “de derde ster van de staart van het paard”. Dit verwijst naar een asterisme dat Delta Centauri vormt samen met de sterren G en Rho Centauri.

Nu Centauri – ν Centauri
Nu Centauri bevindt zich op een afstand van ongeveer 475 lichtjaar. Het is een Beta Cepheïde die een gemiddelde helderheid heeft van magnitude 3,4. De helderheid varieert met een periode van 2,62 dagen tussen magnitude 3,38 en 3,41.

Kappa Centauri – κ Centauri – Ke Kwan
Kappa Centauri is een dubbelster op een afstand van ongeveer 540 lichtjaar. De helderste ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,13. Er is een spectroscopische begeleider op 0,12 boogseconden afstand.

De Chinese naam “Ke Kwan” komt van het Chinese “Qi Guan san” en dat betekent de “derde ster van de keizerlijke wachters”.

HD 117618 – Difida

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Indonesië kreeg de ster HD 171117618 toegewezen.

Difida betekent onze ster in de Nias-taal. De ster is van spectraalklasse G en heeft een massa van 1,10 zonsmassa en een straal van 1,17 * de straal van de Zon. De afstand tot Difida bedraagt ongeveer 124 lichtjaar. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,17.

De exoplaneet HD 117618 b heeft van Indonesië de naam Noifasui. Noifasui betekent ronddraaien in Nias-taal, afgeleid van het woord ifasui, wat betekent dat er omheen gedraaid moet worden, en nee, wat aangeeft dat de actie in het verleden plaatsvond en tot op de dag van vandaag voortduurt.

Noifasui werd in 2005 ontdekt door het Anglo-Australian Planet Search-programma. De exoplaneet werd ontdekt met behulp van de radiale snelheidsmethode. De planeet heeft een omlooptijd van 25,8 dagen. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,42 en de gemiddelde afstand van de planeet tot de ster bedraagt 0,17 Astronomische Eenheden. De massa van de planeet wordt geschat op minimaal 0,16 * de massa van Jupiter.

WASP-15 – Nyamien

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Ivoorkust kreeg de ster WASP-15 toegewezen.

Nyamien verwijst naar de hoogste scheppende godheid van de Akan-mythologie. Nyamien is een ster van spectraalklasse F die ongeveer 900 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 11,3. WASP-15 heeft een massa van 1,18 zonsmassa en een straal van 1,48 * de straal van de Zon. De ster werd waargenomen in het kader van het WASP-programma door het South African Astronomical Observatory. Uit deze data werd het bestaan van een mogelijke exoplaneet afgeleid.

De ontdekking van deze exoplaneet werd op 29 april 2009 gedaan. De exoplaneet WASP-15b heeft een omlooptijd van 3,75 dagen en draait op een gemiddelde afstand van 0,05 Astronomische Eenheden om de ster heen. De baan is met een excentriciteit van 0 cirkelvormig. WASP-15b heeft een straal van ongeveer 1,43 * de straal van Jupiter en een massa van ongeveer 0,54 * de massa van Jupiter.

Ivoorkust heeft de exoplaneet de naam Asye gegeven. Asye verwijst naar de aardgodin van de Akan mythologie.

HD 102117 – Uklun

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. De Pitcairn Eilanden kreeg de ster HD 102117 toegewezen.

De Pitcairn Eilanden gaven de ster HD 102117 de naam Uklun. Uklun betekent ons of wij in de Pitcairn taal van de mensen van Pitcairn Eilanden.

Het is een ster van spectraalklasse G die een visuele helderheid heeft van magnitude 7,5. De ster heeft een massa van 1,37 zonsmassa en een straal van 2,17 * de straal van de Zon.

Op 16 september 2004 werd er met behulp van het Anglo-Australian Planet Search programma een exoplaneet gevonden. Kort hierna meldde een ander team dat werkt met de HARPS-spectrograaf van de La Silla sterrenwacht van de ESO ook de ontdekking van de exoplaneet. Beide groepen vonden de planeet met behulp van de radiale snelheidsmethode.

De Pitcairn Eilanden gaven de exoplaneet HD 102117 de naam Leklsullun. Lekl Sullun betekent kind of kinderen in de Pitcairntaal van de bevolking van de Pitcairneilanden.

HD 102117 b heeft een massa van minimaal 0,172 * de massa van Jupiter. De planeet heeft een omlooptijd van 20,8 dagen en een baanexcentriciteit van 0,106. De afstand tussen de exoplaneet en zijn ster bedraagt gemiddeld 0,15 Astronomische Eenheden.

HIP 65426 – Matza

De ster HIP65426 is een ster van spectraalklasse A2V die ongeveer 355 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een massa van 2,3 zonsmassa en een straal van 1,7 * de Zon. De ster heeft een oppervlaktetemperatuur van 9000 Kelvin.

De exoplaneet HIP 65426 is een zogenaamde super-Jupiter en werd op 6 juli 2017 gevonden met behulp van het SPHERE-instrument (Spectro-Polarimetric High-Contrast Exoplanet Research) aan de Very Large Telescope van de ESO in Chili. Het is de eerste exoplaneet die door SPHERE werd gevonden. De exoplaneet heeft een massa van 9 * Jupiter en een straal van 1,5 * Jupiter. De planeet draait op een gemiddelde afstand van 92 AE om zijn ster heen. HIP 65426 heeft ongeveer 630,7 jaar nodig om eenmaal rond zijn ster te draaien. De excentriciteit van die baan is 0 en dat betekent dat het een cirkel is.

De leeftijd van de planeet wordt geschat op 14 miljoen jaar. Ondanks de jonge leeftijd is er geen stofschijf zichtbaar. De planeet heeft mogelijk een stoffige atmosfeer.

Een spectrum dat in 2020 werd opgenomen geeft aan dat HIP 65426 b koolstofarm en zuurstofrijk is vergeleken met de gasreuzen in ons eigen zonnestelsel. In september 2022 werd dit de allereerste exoplaneet die rechtstreeks met de James Webb Space Telescope werd waargenomen.

In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen.

De naamgevingsprocedure startte in 2022 en de definitieve namen werden begin juni 2023 bekend gemaakt.

De ster HIP 65426 kreeg de naam “Matza”. Matza verwijst naar “een ster aan de hemel” of “iemand die van binnen schijnt” in de taal van de Zoque-bevolking.

De exoplaneet HIP 65426 b kreeg de naam “Najsakopajk”. Najsa Kopajk verwijst naar “Moeder Aarde” in de taal van het Zoque-volk. Het Zoque-volk behoort tot de inheemse bevolking van Mexico.

De Deep Sky objecten in Centaurus

NGC 5139 – Omega Centauri – ω Centauri

NGC 5139 (Caldwell 80) is ook bekend onder de naam Omega Centauri. Het is een bolhoop die zo helder en compact is dat Bayer hem voor een ster aanzag en hem omega doopte. We vinden Omega Centauri tussen γ Centauri en ζ Centauri in.

Bolhopen zijn indrukwekkend maar Omega Centauri vormt een klasse op zich. De bolhoop heeft een massa van ongeveer 5 miljoen zonsmassa’s en heeft daarmee tien keer zo veel massa als de gemiddelde bolhoop. Omega Centauri heeft een diameter van ongeveer 200 lichtjaar. Astronomen schatten dat er zich mogelijk tien miljoen sterren in de bolhoop bevinden. De gemiddelde afstand van ster tot ster bedraagt 0.1 lichtjaar. De dichtstbijzijnde ster tot de Zon bevindt zich op een afstand van iets meer dan 4 lichtjaar

Bolhopen bestaan meestal uit sterren die allemaal ongeveer dezelfde leeftijd hebben, Bij Omega Centauri is dit niet het geval, er komen verschillende groepen sterren voor die verschillende leeftijden hebben. Het is mogelijk dat de bolhoop een overblijfsel is van een klein sterrenstelsel dat is samengesmolten met ons eigen sterrenstelsel.

Om Omega Centauri te kunnen zien zal je moeten afreizen naar bijvoorbeeld het noorden van Afrika. Vanuit Nederland is de bolhoop helaas nooit zichtbaar. Op het noordelijk halfrond is de bolhoop het beste zichtbaar tussen eind april en begin juni.

Omega Centauri is een bolhoop oftewel een bolvormige sterrenhoop en geen open sterrenhoop. Een open sterrenhoop is een losse verzameling van enkele tientallen tot honderden jonge sterren die zich in het vlak van de melkweg bevinden. Open sterrenhopen worden zwak bij elkaar gehouden door hun onderlinge zwaartekracht. Het zijn sterren die allemaal uit dezelfde gaswolk zijn ontstaan en die na verloop van enkele honderden miljoen jaren van elkaar weg driften en hun eigen weg in het sterrenstelsel gaan zoeken.

Bolhopen oftewel bolvormige sterrenhopen bevinden zich buiten de galactische schijf van ons sterrenstelsel. Ze bevatten tienduizenden tot enkele miljoenen sterren. Ze worden door hun onderlinge zwaartekracht bij elkaar gehouden en ze zijn, 12 miljard jaar na hun ontstaan, nog steeds bij elkaar.

In het algemeen zijn open sterrenhopen die met het blote oog zichtbaar zijn enkele honderden tot en paar duizend lichtjaar van ons verwijderd.

Omega Centauri bevindt zich op een afstand van 16.000. De bolhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 3.9. Het is één van de weinige van de 200 bolhopen die we kennen, die met het blote oog zichtbaar is. In een telescoop bij een niet al te sterke vergroting komt de bolhoop het beste tot zijn recht.

NGC 3766

NGC 3766, de parel cluster. Als je op het zuidelijk halfrond de melkweg tussen Crux (Zuiderkruis) en Centaurus gaat scannen voel je je als een kind in een snoepwinkel. In dit gebied bevinden zich heel veel mooie objecten. Eén van deze objecten is NGC 3766 oftewel de parel cluster. De sterren van deze sterrenhoop zijn geboren in de sterrenfabriek van Carina (Kiel) waar ook de zeer onstabiele ster η Carinae deel van uitmaakt. De sterrenhoop bevindt zich op een afstand van 5800 lichtjaar en is ongeveer 24 miljoen jaar oud. Sommige foto’s tonen de sterrenhoop samen met een grote rode nevel die zich in de buurt bevindt. Dit is IC 2948, de Vleermuis-nevel. Deze nevel is te zwak om met een verrekijker of kleine telescoop waargenomen te kunnen worden. NGC 3766 vindt je halverwege de ster Acrux en de beroemde Eta Carinae-nevel juist ten noorden van λ Carinae, een ster die zelf ook in een gasnevel is gehuld. NGC 3766 is een mooi object voor een verrekijker. Onder heel goede omstandigheden is de sterrenhoop soms zelfs net met het blote oog zichtbaar. Het is een compacte open sterrenhoop die wel wat weg heeft van M25 (De Wilde Eend-cluster) in Scutum (Schild) of M37 in Auriga (Voerman). Let voor eens op de kleuren van de sterren. Omdat het nog een groep jonge sterren is zullen de meeste sterren blauw van kleur zijn maar sommigen zijn al veranderd in een rode superreus die bezig is de zwaardere elementen in zijn binnenste te verbranden. NGC 3766 werd in 1752 ontdekt door Nicolas de Lacaille met behulp van een telescoop met een doorsnede van 0,5 inch (slechts 1.27 cm!)

NGC 5128

NGC 5128 (Caldwell 77), Centaurus A is het op vijf na helderste sterrenstelsel aan de hemel. Het is gemakkelijk te vinden met behulp van een verrekijker als een nevelig sterretje 4 graden ten noorden van de ster ω Centauri. Al in een kleine telescoop is de brede stofbaan zichtbaar. NGC 5128 heeft een schijnbare helderheid van magnitude 6.8. NGC 5128 bevindt zich op een afstand van ± 11.500 lichtjaar van de Aarde. Het is een zogenaamd canibaliserend sterrenstelsel: het zijn eigenlijk twee sterrenstelsels die met elkaar zijn versmolten. De één was een elliptisch sterrenstelsel dat een spiraalvormig sterrenstelsel in zich op heeft genomen. In het radio-gebied zijn massieve jets zichtbaar die uit het sterrenstelsel spuiten. Deze worden vrijwel zeker veroorzaakt door een massief zwart gat in het centrum. Radio-astronomen noemen het sterrenstelsel Centaurus A, het is één van de helderste radiobronnen aan de sterrenhemel. Lees ook het grote overzichtsartikel over Centaurus A. Centaurus A is in helderheid het vijfde sterrenstelsel aan de sterrenhemel en het is tevens de meest nabije radiobron. In de galactische schijf van het stelsel zijn meer dan 100 stervormingsgebieden gevonden en in 19865 werd ook SN 1986G waargenomen in het stelsel. NGC 5128 werd op 29 april 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

NGC 4945

NGC 4945 is één van de helderste sterrenstelsels van de Centaurus/M83 groep. NGC 4945 bevindt zich op een afstand van ongeveer 11,7 miljoen lichtjaar en het heft een visuele helderheid van magnitude 9,3. Het is een spiraalstelsel dat een energetische Seyfert II kern heeft en die kern bevat vermoedelijk een zwart gat. NGC 4945 werd op 29 april 1826 ontdekt door James Dunlop. NGC 4945 werd in 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

NGC 4650A

NGC 4650A is een sterrenstelsel waarvan de buitenste ring van gas en sterren over de polen van het stelsel roteert. Deze poolring is vermoedelijk ontstaan nadat twee stelsels met elkaar zijn versmolten. Er zijn slechts een honderdtal van dergelijke stelsels bekend. NGC 4650A heeft een visuele helderheid van magnitude 13,9 en het bevindt zich op een afstand van ongeveer 130 miljoen lichtjaar. Het sterrenstelsel werd op 26 juni 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 3918 – de blauwe planetaire

De Blauwe Planetaire is een heldere planetaire nevel die op 3 april 1834 werd ontdekt door John Herschel. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 8,5 en is al zichtbaar in een kleine telescoop. NGC 3918 bevindt zich op een afstand van ongeveer 4900 lichtjaar.

NGC 4622

NGC 4622 is een spiraalstelsel op een afstand van ongeveer 111 miljoen lichtjaar. Het stelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 12,6. Het sterrenstelsel werd op 5 hyni 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 5090 en NGC 5091

NGC 5090 en NGC 5091 zijn twee met elkaar in botsing zijnde sterrenstelsels. Ze bevinde1n zich op een afstand van ongeveer 150 miljoen kilometer. NGC 5090 is een elliptisch stelsel en een sterke radiobron. NGC 5091 is een spiraalstelsel dat uit elkaar wordt getrokken als gevolg van getijdenwerkingen. De beide stelsels een een visuele helderheid van magnitude 12,6 respectievelijk 13,9. NGC 5090 en NGC 5091 werden op 3 juni 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 4696

NGC 4696 is een elliptisch sterrenstelsel op een afstand van ongeveer 150 lichtjaar afstand. Het stelsel heeft een helderheid van magnitude 11,4 en het is een van de helderste stelsels in de Centaurus Cluster. NGC 4696 wordt omringd door verschillende dwergsterrenstelsels die ook deel uit maken van dezelfde cluster van sterrenstelsels. NGC 4696 werd op 7 mei 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

NGC 5253

NGC 5253 is een onregelmatig sterrenstelsel dat een visuele helderheid heeft van magnitude 10,3. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 10,9 miljoen lichtjaar en het maakt deel uit van de M83 groep van sterrenstelsels. NGC 5253 werd in 1787 ontdekt door John Herschel. In 1972 was een supernova zichtbaar die een helderheid van magnitude 8,5 haalde. Dat was SN1972E.

NGC 5408

NGC 5408 is een onregelmatig sterrenstelsel dat in juni 1834 werd ontdekt door John Herschel. Het stelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 12,2 en het bevindt zich op een afstand van ongeveer 15,7 miljoen lichtjaar.

NGC 4603

NGC 4603 is een spiraalstelsel dat een visuele helderheid van magnitude 12,3 heeft. In het stelsel zijn meer dan 36 Cepheïde veranderlijke sterren gevonden. Het is een van de verst verwijderd sterrenstelsel waarin astronomen Cepheïden hebben waargenomen. NGC 4603 werd op 8 juni 1834 ontdekt door John Herschel.

NGC 5291

NGC 5291 is een systeem bestaande uit verschillende sterrenstelsels die met elkaar in botsing zijn. Het stelsel vertoont als gevolg daarvan een ring bestaande uit dwergsterrenstelsels waar veel stervorming in plaats vindt.

 

Eerste publicatie: 19 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 10 juni 2023