sterrenstelsels & nevels

De Arend-nevel – wat is dat eigenlijk?

Pillars of Creation - Hubble Space Telescope
Binnen deze gasachtige pilaren, de vele lichtjaren lang zijn, ontstaan en groeien nieuwe sterren. Deze opname werd op 1 april 1995 gemaakt met de Wide Field Planetary camera 2. Credit: NASA

In 1995 we werden verrast met een indrukwekkende foto die de Hubble Space Telescope had gemaakt van de Arend-nevel. Dit is een enorme wolk van interstellair gas en stof op een afstand van ongeveer 7000 lichtjaar van de Aarde.

De nevel is in het midden van de 18de eeuw ontdekt door de Zwitserse astronoom Philippe Loys de Chésaux. Hij beschreef alleen de groep sterren die de door de nevel wordt omringd. Charles Messier ontdekt in 1764 de nevel onafhankelijk van de Chésaux en nam hem als Messier 16 op in zijn catalogus.

De eerste foto van Messier 16 werd in 1895 door de Amerikaanse astronoom Edward Barnard gemaakt.

Messier 16

Astronomen weten nu dat de Arend-nevel een ongeveer 5,5 miljard jaar oude wolk van moleculair waterstof en stof is. Deze wolk is ongeveer 70 lichtjaar bij 55 lichtjaar groot. Binnen in de wolk worden door de zwaartekracht wolken gas samengetrokken. Deze wolken storten onder hun eigen zwaartekracht steeds verder in. Als er genoeg gas aanwezig is dan komt er kernfusie op gang en wordt de uiterst compacte wolk een nieuwe stralende ster. Astronomen denken dat er in de Arend-nevel op verschillende plekken stervorming plaatsvindt.

M16 in Serpens - Slang
M16 in het sterrenbeeld Serpens. Amateuropname

Kijkende naar de Arend-nevel zegt ons dit iets over het ontstaan van ons eigen zonnestelsel. Het gas en stof dat er 4,5 miljard jaar geleden uiteindelijk voor zorgde dat de Zon ontstond verbleef in eenzelfde structuur als de Arend-nevel.

Deze enorme kraamkamer van sterren bevindt zich op een afstand van ongeveer 7000 lichtjaar in de binnenste spiraalarm van ons sterrenstelsel. Deze spiraalarm is bekend als de Sagittarius arm, ook wel de Sagittarius-Carina arm genoemd. Vanaf de Aarde gezien bevindt de Arend-nevel zich in het sterrenbeeld Serpens – Slang.

De Arend-nevel is voor amateurastronomen zichtbaar als een kleine vlek. De nevel kan al gezien worden bij een kleine vergroting of met behulp van een verrekijker. Er zijn ongeveer 20 sterren zichtbaar die worden omringd door gas, stof en het licht van zwakkere sterren. Onder hele goede waarneemomstandigheden is er een vage hint van de drie beroemde pilaren zichtbaar. Deze pilaren kunnen door amateurastronomen die de beschikking hebben over een astrocamera worden vastgelegd.

De Pillars of Creation

Een van de bekendste foto’s van de Arend-nevel is die de Hubble in 1995 maakte van drie enorme kolommen gas. Deze kolommen gas kregen al snel de naam “Pillars of Creation”. De drie kolommen bevatten het materiaal om er nieuwe sterren mee te maken. Deze structuren zijn ongeveer 4 lichtjaar groot.

In 2010 bestudeerde de Chandra ruimtetelescoop van de NASA de Arend-nevel. De Chandra doet waarnemingen in röntgenlicht. Er werden slechts enkele röntgenbronnen gevonden. Nieuwe sterren zijn op röntgengolflengtes altijd erg actief. Nu er niet veel röntgenbronnen zijn gevonden denken astronomen dat het bijna gedaan is met de stervorming in de nevel.

In 2007 stelden astronomen dat een supernova die 6000 jaar geleden plaats zou hebben gevonden alle stervorming zou hebben gedoofd. Omdat het licht van die supernova 7000 jaar nodig heeft om ons te bereiken krijgen we hier pas over een slordige 1000 jaar uitsluitsel over.

Twintig jaar na de eerste iconische foto van de Pillars of Creation fotografeerde de Hubble dit gebied opnieuw. Nu werd er gebruik gemaakt van nieuwere apparatuur. Deze nieuwe afbeeldingen waren scherper en de geavanceerde uitrusting van de telescoop maakte het mogelijk om op infrarode golflengte een opname te maken van het gebied. Op die manier kon men door het gas en stof heen kijken naar de sterren die zich hierin bevinden. Deze afbeeldingen lieten zien dat de pilaren gedurende de twintig jaar waren veranderd. Zo bevinden de langgerekte jets die door jonge sterren worden uitgestoten zich nu op andere plaatsen in de pilaren.

De pilaren zijn echt gasvormig

Verdampende gasvormige globules zijn compacte gebieden van gas die zich een de top van de pilaren van de Arend-nevel bevinden, Deze globules zijn als kleine knopjes zichtbaar vlak onder het oppervlak. Maar er zijn er ook die helemaal bloot liggen of die zelfs al zijn afgesneden van de pilaren. Deze globules hebben een levensduur van 10.000 tot 20.000 jaar. Sommige van deze globules zullen ineenstorten tot nieuwe sterren maar er zullen er ook zijn die onvoldoende gas bevatten om tot kernfusie te kunnen komen.

Die globules zijn niet klein, ze hebben een doorsnede van ongeveer 100 Astronomische Eenheden. Dat betekent dat ze ongeveer even groot zijn als ons zonnestelsel als we ook de verre Kuipergordel en Oortwolk mee nemen.

 

Eerste publicatie: 27 april 2019
Bron: space.com