sterrenstelsels & nevels

De Driehoeknevel in het sterrenbeeld Driehoek

De Driehoeknevel gefotografeerd met de VLT
De Driehoeknevel, Messier 33, gefotografeerd met de VLT Survey telescoop vanaf de Paranal sterrenwacht in Chili. Credit: ESO

De Driehoeknevel, ook bekend als het Triangulum-stelsel en Messier 33 bevindt zich op een afstand van 2,7 miljoen lichtjaar en het is in grootte het derde lid, na onze Melkweg en het Andromedastelsel, van de Lokale Groep. Het sterrenstelsel bevindt zich in het sterrenbeeld Driehoek – Triangulum, vandaar ook de naam voor dit sterrenstelsel.

Het Triangulum-stelsel, ook bekend als Messier 33, M33 en NGC 598, is een spiraalvormig sterrenstelsel waar we van bovenaf op kijken. Het is het op een na meest nabije sterrenstelsel. Messier 33 is slechts 2,7 miljoen lichtjaar van ons verwijderd. Het is een groot sterrenstelsel met een diameter van ongeveer de helft van onze Melkweg. Maar we kijken er bovenop en het stelsel heeft een lage oppervlaktehelderheid. Theoretisch is het met het blote oog zichtbaar onder zeer donkere omstandigheden maar het is zelfs in een verrekijker of door een telescoop lastig te vinden.

M33 en het sterrenbeeld Driehoek - Triangulum
Het sterrenbeeld Driehoek – Triangulum en de ster Mirach van het sterrenbeeld die gebruikt kan worden om Messier 33 te vinden. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden.

Op zoek naar het Triangulum-stelsel

Het Andromedastelsel is een factor acht tot negen helderder dan het Triangulum-stelsel. Het is het meest verre object dat relatief gemakkelijk met het blote oog zichtbaar is. Gelukkig bevinden het Triangulum-stelsel en het Andromedastelsel zich slechts 15 graden van elkaar verwijderd aan de sterrenhemel (ter referentie: een vuistbreedte op armlengte afstand komt overeen met ongeveer 10 graden).

Zoek eerst het Andromedastelsel op om jezelf een beetje te oriënteren. De ster Mirach bevindt zich ongeveer op het midden van de lijn tussen het Andromedastelsel en het Triangulum-stelsel. Als je dus eenmaal Mirach hebt gevonden, wat niet moeilijk is want het is een relatief heldere ster, dan kan je een lijn trekken van het Andromedastelsel naar Mirach naar het Triangulum-stelsel.

Nu is een waarschuwing op zijn plaats: zelfs als je recht naar het Triangulum-stelsel kijkt is de kans wel groot dat je het helemaal niet ziet. De sterren van het stelsel zijn sowieso niet zichtbaar. Soms lijkt dit sterrenstelsel bijna volledig transparant te zijn zoals een waterdruppel op een raam. De zwakke vlek in je verrekijkerbeeld lijkt hooguit op een vieze vlek op een raam. Als je dit deep-sky object nog nooit hebt gezien dan is het lastig om te weten wat je kan verwachten. Maar als je het eenmaal kan zien dan vraag je je af waarom je er zo vaak overheen hebt gekeken.

Wetenschap van het Triangulum-stelsel

Het Triangulum-stelsel bevindt zich op een afstand van ongeveer 2,7 miljoen lichtjaar van ons eigen sterrenstelsel. Het is een spiraalvormig sterrenstelsel waar we van de bovenkant op kijken. Het Triangulum-stelsel is in grootte het derde lid van de Lokale Groep van sterrenstelsels. Onze Lokale Groep bestaat uit enkele tientallen sterrenstelsels waarvan onze Melkweg, het Andromedastelsel en het Triangulum-stelsel de grootste zijn.

Het Triangulum-stelsel is ongeveer half zo groot als onze Melkweg en bevat ongeveer 40 miljard sterren. Dat is fors minder dan de 200 miljard voor onze Melkweg en de 1 biljoen voor het Andromedastelsel.

In 2004 vonden astronomen bewijs voor een klonterachtige stroom waterstofgas die het Triangulum-stelsel verbindt met het nabije Andromedastelsel. Een jaar later slaagden astronomen er voor het eerst in om de eigenbeweging van het stelsel te bepalen. Ze ontdekten dat het Triangulum-stelsel richting het Andromedastelsel beweegt. Hierna waren er astronomen die suggereerden dat het Triangulum-stelsel een satelliet zou worden van het Andromedastelsel. Met andere woorden, over een hele lange tijd, zo lang dat we dat nog niet hebben kunnen berekenen, draait het Triangulum-stelsel misschien rond het Andromedastelsel.

Nu is het algemeen bekend dat het Andromedastelsel en onze Melkweg ook op ramkoers met elkaar liggen en dat er over ongeveer 4 miljard jaar een botsing zal plaatsvinden. Ondertussen is het lot van het Triangulum-stelsel onduidelijk. Misschien wordt het op een dag uit elkaar gereten en geabsorbeerd door het Andromedastelsel. Maar misschien speelt het ook nog een rol bij de botsing tussen de Melkweg en het Andromedastelsel.

Maar computersimulaties laten ook zien dat er mogelijk een botsing met de Melkweg plaatsvindt voordat die in botsing komt met het Andromedastelsel. In andere simulaties wordt het Triangulum-stelsel uit de Lokale Groep geschoten.

We kunnen dus wel veilig stellen dat we het lot van alle drie de grootste sterrenstelsels van de Lokale groep op dit moment nog niet kennen.

 

Eerste publicatie: 19 januari 2019
Bron: Earthsky