sterrenstelsels & nevels

De Ei-nevel

De Ei-nevel
De Ei-nevel door European Space Agency Credit: Raghvendra Sahai and John Trauger (JPL), the WFPC2 science team, and NASA/ESA

De Ei-nevel is een protoplanetaire nevel die door een stervende ster wordt gemaakt. Als de ster is overleden zal er uiteindelijk een planetaire nevel overblijven. Planetaire nevels hebben helemaal niks te maken met planeten. De naam komt uit de achttiende eeuw toen astronomen ze met hun telescopen konden zien. Met de grootte en kwaliteit van de telescopen destijds leken ze op planeten. In werkelijkheid gaat het om de restanten van materiaal in het laatste stadium van hun leven door sterren zoals onze Zon, wordt uitgestoten.

In astronomische termen duurt de protoplanetaire fase heel erg kort, slechts enkele duizenden jaren. Dit zorgt er voor dat ze zeldzaam zijn. Bovendien zijn ze erg lichtzwak en daardoor dus ook lastig te zien. De Ei-nevel bevindt zich op een afstand van ongeveer 3000 lichtjaar in het sterrenbeeld Zwaan – Cygnus. Het was in de jaren ’70 de eerste nevel van dit  type die werd gevonden. De afbeelding is gebaseerd op waarnemingen die in het midden van de jaren ’90 zijn gedaan met de Wide Field and Planetary Camera 2 (WFPC2) van de Hubble Space Telescope.

Tijdens de protoplanetaire fase stoot de centrale ster periodiek de buitenste lagen uit. Deze worden daarna door de stervende centrale ster verlicht. Uiteindelijk stop de ster hiermee. De temperatuur in de kern van de ster neemt toe waardoor het uitgestoten gas heel helder oplicht en een planetaire nevel wordt.

De donkere band, de bundels en de bogen op de afbeelding kunnen astronomen veel leren over de complexe omgeving van een stervende ster. De centrale band is het omhulsel van stof waarin de centrale ster zich bevindt. Deze ster kunnen we vanuit onze positie niet waarnemen.

Er ontsnappen bundels licht van de verborgen ter en men denk dat dit sterlicht is dat door ringvormige gaten komt die zich in het stoffige omhulsel bevinden dat de ster omringd. De gaten zijn vermoedelijk ontstaan door bundels zeer snel bewegend materiaal. De oorzaak van die jets is echter onbekend.  De structuren die op spaken lijken zijn de schaduwen van plukken materiaal dat zich in de gaten van het omhulsel bevindt.

De bundels licht worden doorbroken door talloze heldere bogen. Dit zijn de lagen materie die door de ster worden uitgestoten. De bogen kunnen worden vergeleken met boomringen, ze vertellen ons iets over de ouderdom van het object. Ze laten ons zien dat er massa wordt uitgestoten met een periode van 100 tot 500 jaar in een tijdsbestek van ongeveer 10.000 jaar. Het gas dijt met een snelheid van 20 kilometer per seconde uit en de gedetecteerde materie heeft een straal van ongeveer 0,6 lichtjaar. Hiermee kunnen astronomen een schatting maken van de hoeveelheid materie in de nevel.

De Ei-nevel bevindt zich in het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 14 en ligt binnen het bereik van de grotere amateurtelescopen.

kaartje met de positie van de Ei-nevel in het sterrenbeeld Zwaan
De Ei-nevel in het sterrenbeeld Zwaan. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

 

Eerste publicatie: 4 mei 2019