De eta Aquariden

De eta Aquariden zijn een jaarlijks terugkerende meteorenzwerm die zijn radiant in het sterrenbeeld Aquarius – Waterman heeft liggen. De meteorenzwerm heeft jaarlijks omstreeks 6 mei zijn maximum. De eta Aquariden worden geassocieerd met de komeet van Halley. Dit is een kort-periodieke komeet die iedere 75-76 jaar de Aarde passeert.

De eta Aquariden zijn zichtbaar tussen 21 april en 20 mei. De meteorenzwerm heeft geen scherpe piek. De gemiddeldes zijn gedurende een week rond het maximum verhoogd. De eta Aquariden zijn het stof dat de komeet van Halley honderden jaren geleden heeft achter gelaten. Iedere keer als de Aarde dit stofspoor passeert verbranden kleine deeltjes stof en ijs in de atmosfeer van de Aarde en veroorzaken zo de meteoren die wij zien. De komeet van Halley zelf komt niet dicht genoeg bij de Aarde om rechtstreeks meteoren te genereren.

De radiant van de meteorenzwerm, dit is het punt van waaruit alle meteoren lijken te komen, bevindt zich in de buurt van de ster Eta Aquarii (Hydria) in het sterrenbeeld Waterman. De ster heeft geen relatie met de meteoren want die bevindt zich op een afstand van ongeveer 168 lichtjaar van de Aarde terwijl de meteoren verbranden in de atmosfeer van onze planeet.

Het sterrenbeeld Aquarius – Waterman bevindt zich in een gedeelte van de sterrenhemel dat soms wel de zee wordt genoemd omdat er verschillende sterrenbeelden voorkomen die met water te maken hebben: Pisces – Vissen, Piscis Austrinus – Zuidervis, Cetus – Walvis en Eridanus – de rivier.

Aquarius is als sterrenbeeld lastig te herkennen. Het bevat geen heldere sterren. Aquarius bevindt zich tussen het grote vierkant van het sterrenbeeld Pegasus en de heldere ster Fomalhaut van het sterrenbeeld Piscis Austrinus. Op een heldere en donkere nacht kan Aquarius gevonden worden door te zoeken naar de waterkruik. Dit is een y-vormig asterisme dat wordt gevormd door de sterren Zeta Aquarii (Sadaltager), Pi Aquarii (Seat), Gamma Aquarii (Sadachbia) en Eta Aquarii (Hydria).

Eta Aquarii heeft een visuele helderheid van magnitude 4,0 en is daarmee niet erg helder maar als de omstandigheden goed zijn is de ster net met het blote oog zichtbaar. De traditionele naam Hydria komt uit het Grieks en betekent waterkruik. Het is de kruik of beker die door Aquarius, de waterdrager wordt gedragen.

Om de Aquariden te kunnen zien is het niet noodzakelijk om de radiant te kunnen vinden; de meteoren zijn overal aan de sterrenhemel zichtbaar. Een donkere locatie, geen storend omgevingslicht en een vrije horizon zijn veel belangrijker.

De eta Aquariden hebben vertonen gemiddeld 1 meteoor per minuut maar waarnemers op het noordelijk halfrond zien er nooit zo veel. Zij moeten het doen met een gemiddelde van 10 meteoren per uur. Dit komt omdat de radiant van de meteorenzwerm slechts enkele uren boven de horizon staat voordat de Zon opkomt. Waarnemers rond de evenaar bevinden zich op de beste locatie om de eta Aquariden waar te nemen.

De komeet van Halley is ook verantwoordelijk voor de jaarlijkse Orioniden die we in oktober kunnen zien. De komeet van Halley hebben we voor het laatst in 1986 kunnen waarnemen. De komeet zal niet voor 2061 opnieuw zichtbaar zijn. De eerste waarnemingen van de komeet van Halley gaan terug tot 240 voor Christus maar het duurde tot 1705 voordat de Engelse astronoom Edmond Halley de periodiciteit van de komeet herkende.

1/P Halley was de eerste periodieke komeet die werd benoemd. Halley gebruikte de wetten van Newton om de effecten van Jupiter en Saturnus op de banen van kometen te bepalen en na het vergelijken van zijn berekeningen met historische gegevens merkte hij op dat de kometen die in 1682, 1607 en 1531 ongeveer dezelfde baanelementen hadden. Hieruit concludeerde hij dat het ging om één komeet die iedere 76 jaar terugkeerde.

De eta Aquariden werden in 1870 door luitenant-kolonel G.L. Tupman als eerste benoemd. Hij bevond zich op de Middellandse Zee toen hij de meteoren zag en later onderzocht hij de gegevens van de Italiaanse Meteoren Associatie en ontdekte hij dat er tussen 29 april en 5 mei 45 meteoren waren opgetekend. Zijn ontdekking werd een jaar later bevestigd toen er op 29 april 1871 8 meteoren werden opgetekend.

Eerste publicatie: 1 mei 2017