meteorenWaarnemen

De Geminiden

Geminiden - radiant
De radiant van de Geminiden op 13 december om 23 uur.

De Geminiden zijn een meteorenzwerm die jaarlijks in december zichtbaar is. Volgens astronomen is het een van de mooiste en meest betrouwbare meteorenzwermen van het jaar maar het is, astronomisch gezien, nog een relatief jonge meteorenzwerm. De eerste meldingen over de meteorenzwerm dateren van het midden van de 19-de eeuw maar in die tijd waren er maximaal 10-20 meteoren per uur zichtbaar. Tegenwoordig zijn dat ongeveer 120 meteoren per uur. Astronomen kunnen het aantal meteoren dat we waarnemen niet verklaren. We weten dat de asteroïde 3200 Phaethon verantwoordelijk is voor de zwerm maar de hoeveelheid waargenomen stof en gruis wijkt af van wat men verwacht.

Onduidelijke oorsprong

De Geminiden lijken uit het sterrenbeeld Gemini – Tweelingen te komen maar in werkelijkheid zijn het fragmenten van de asteroïde 3200 Phaethon die verantwoordelijk zijn voor de vallende sterren. De asteroïde heeft een spoor van stof en gruis achtergelaten in zijn baan om de Zon. Eenmaal per jaar kruist de Aarde deze stofbaan.

De asteroïde werd voor het eerst in 1983 door de Infrarode Astronomische Satelliet (IRAS) waargenomen. Phaethon is vernoemd naar de wagenmenner van het rijtuig van de zonnegod Helios. De asteroïde komt namelijk erg dicht bij de Zon. De kortste afstand tot de Zon bedraagt ongeveer 21 miljoen kilometer. Dat is slechts 14% van de gemiddelde afstand Aarde – Zon. De Amerikaanse astronoom Fred Whipple was de eerste die waarnam dat Phaethon de Geminiden produceert.

Sommige astronomen denken dat een paar eeuwen geleden een groot stuk stof van de asteroïde heeft losgelaten. Dat stof is vermoedelijk ontstaan door een botsing met ander ruimtepuin. Het vrijgekomen stof bleef heel lang in de ruimte voordat het richting Aarde bewoog.

Het is vermoedelijk de zwaartekracht van Jupiter die er verantwoordelijk voor is dat de baan van het stof veranderde en het dichter naar de Aarde toe duwde waardoor ruim een eeuw geleden de eerste duidelijke piek van meteoren zichtbaar werd.

Er zij verschillende theorieën. Eentje zegt dat Phaethon een brokstuk is van de grote asteroïde Pallas maar onderzoekers zeggen dat de stofdeeltjes niet overeenkomen met deze hypothese.

Een ander idee dat is geopperd zegt dat als Phaethon dicht bij de Zon komt er als gevolg van de hitte deeltjes worden weggeblazen. Tussen 2009 en 2012 heeft de STEREO-verkenner van de NASA de asteroïde bestudeerd. Resultaten die in 2013 werden gepubliceerd spreken over een waargenomen staart die wegwaaide van de komeet. Onderzoekers denken dat als Phaethon binnen 0,14 Astronomische Eenheden van de Zon komt de temperatuur tot boven de 700 °C kan stijgen. Heet genoeg om een stofstroom te veroorzaken.

Nog een meteorenzwerm?

De hoeveelheid stof is meer dan voldoende om de meteorenzwerm nog een hele tijd vol te houden maar als de zwaartekracht van Jupiter het stof te ver voorbij de Aarde drukt is het uit met de jaarlijkse Geminiden pret en zijn er geen meteoren meer zichtbaar. Het is overigens niet te verwachten dat dit in de nabije toekomst gaat gebeuren.

Toevallig merkte NASA in 2012 op dat er in dezelfde tijd dat de Geminiden zichtbaar zijn er nog een meteorenzwerm actief kan zijn die afkomstig is van de komeet Wirtanen. Deze komeet werd in 1948 voor het eerst waargenomen. Wirtanen draait met een periode van 5,4 jaar om de Zon. Dit betekent dat de komeet gedurende een langere periode steeds opnieuw in de buurt van de Aarde is gekomen maar het heeft dus tot 2012 geduurd voordat de baan van het stof en puin de baan van de Aarde bereikte.

De Geminiden
Herkomst  asteroïde 3200 Phaethon
Radiant  sterrenbeeld Gemini – Tweelingen
Eerste waarneming 1862
Periode 7 december – 17 december
Maximum 14 december
ZHR 75+
Snelheid 35 km/sec

Eerste publicatie: 9 december 2017