kalendersSpecials

De Gregoriaanse kalender

Kalender
Kalender

De Gregoriaanse kalender is de kalender die we momenteel gebruiken. De kalender is opgesteld door Aloysius Lilius, een natuurkundige uit Napels en aangenomen, in overeenstemming met instructies van de Concilie van Trente (1545 – 1563), door Paus Gregorius XII om voor de fouten in de oudere Juliaanse kalender te corrigeren.

Hij deed dit door per decreet op 24 februari 1582 de pauselijke wet “Inter Gravissimas” af te kondigen.

In de Gregoriaanse kalender wordt het tropische jaar benaderd als 36597/400 dagen = 365,2425 dagen. Dit betekent dat het ongeveer 3300 jaar duurt voordat het tropische jaar één dag verschuift ten opzichte van de Gregoriaanse kalender.

De benadering van 36597/400 wordt bereikt door 97 schrikkeljaren per 400 jaar in te voeren.

Welke jaren zijn schrikkeljaren?

De Gregoriaanse kalender heeft 97 schrikkeljaren per 400 jaar:

  • ieder jaar dat deelbaar is door vier is een schrikkeljaar
  • echter ieder jaar dat deelbaar is door 100 is géén schrikkeljaar
  • echter ieder jaar dat deelbaar is door 400 is wél een schrikkeljaar.

Dus 1700, 1800, 1900 en 2100 en 2200 zijn geen schrikkeljaren. Maar 1600, 2000 en 2400 zijn wél schrikkeljaren.

Is er een 4000-jaar regel?

Er is voorgesteld (o.a. door de astronoom John Herschel (1792 – 1871)) dat de lengte van een tropisch jaar beter kan worden benaderd als 365969/4000 = 365,24225 dagen. Dit zou betekenen dat er 969 schrikkeljaren zijn in een periode van 4000 jaar in plaats van de 970 schrikkeljaren die de Gregoriaanse kalender voorschrijft. Dit zou bereikt kunnen worden door iedere 4000 jaar één schrikkeljaar van de Gregoriaanse kalender te laten vervallen waarbij jaren deelbaar worden door 4000 niet-schrikkeljaren. Deze regel is echter nooit officieel aangenomen.

Doen de Grieken het niet anders?

Toen de Orthodoxe kerk van Griekenland uiteindelijk besloot om in de jaren ‘20 van de vorige eeuw om te schakelen naar de Gregoriaanse kalender probeerden ze de schrikkeljaren-regels te verbeteren door de “deelbaar door 400-regel” te veranderen:

Ieder jaar dat als het is gedeeld door 900 een rest achterlaat van 200 of 600 is een schrikkeljaar.

Dit betekent dat 1900, 2100, 200, 2300, 2500, 2600, 2700 en 2800 géén schrikkeljaren zijn en 2000, 2400 en 2900 wél schrikkeljaren zijn. Door dit toe te passen is er met de rest van de wereld tot het jaar 2800 geen conflict.

Deze regel levert 218 schrikkeljaren op per 900 jaar en daarmee komt de gemiddelde lengte van een jaar op 365218/900 dagen = 365,2222 dagen en dat is nauwkeuriger dan het officiële Gregoriaanse getal van 365,2425 dagen.

In Griekenland is dit echter geen officiële regel.

Wanneer ging welk land om van de Juliaanse naar de Gregoriaans kalender?

De pauselijke wet van februari 1582 schreef voor dat er 10 dagen moesten vervallen van oktober 1582 zodat 15 oktober werd gevolgd door 4 oktober. Daarna zou gewoon de nieuwe Gregoriaanse kalender gevolgd worden.

In Italië, Polen, Portugal en Spanje werd dit op deze manier uitgevoerd. Andere katholieke landen volgde later maar de Protestantse landen weigerden om de veranderen en de Grieks orthodoxe landen volgden pas in het begin van de twintigste eeuw.

  • Veranderen in de 16-de eeuw betekende 10 dagen laten vallen
  • Veranderen in de 17-de eeuw betekende 10 dagen laten vallen
  • Veranderen in de 18-de eeuw betekende 11 dagen laten vallen
  • Veranderen in de 19-de eeuw betekende 12 dagen laten vallen
  • Veranderen in de 20-ste eeuw betekende 13 dagen laten vallen

Onderstaande lijst geeft de data waarop landen overgingen naar de Gregoriaanse kalender. In veel gevallen blijkt dat instanties in landen twijfelen over de wat nu de juiste datum is. Merk op dat verschillende bronnen soms verschillende data geven.

Nederland:

  • Zeeland, Brabant en de “Staten-Generaal”: 14 december 1582 werd gevolgd door 25 december 1582
  • Holland: 1 januari 1583 werd gevolgd door 12 januari 1583
  • Limburg en de zuidelijke provincies die nu België vormen: 20 december 1582 werd gevolgd door 31 december 1582 of 21 december 1582 werd gevolgd door 1 januari 1583
  • Groningen: 10 februari 1583 werd gevolgd door 21 februari 1583. Groningen ging in de zomer van 1584 terug naar de Juliaanse kalender. 31 december 1700 werd gevolgd door 21 februari 1701.
  • Gelderland: 30 juni 1700 werd gevolgd door 12 juli 1700
  • Utrecht en Overijssel: 30 november 1700 werd gevolgd door 12 december 1700
  • Friesland: 31 december 1700 werd gevolgd door 12 januari 1701
  • Drenthe: 30 april 1701 werd gevolgd door 12 mei 1701

Veel landen hadden hun eigen manier om over te schakelen op veel verschillende datums. In grote landen zoals de Verenigde Staten, Frankrijk en de verschillende Duitse koninkrijken uit die tijd ging zelfs niet eens het hele land tegelijk om naar de nieuwe Gregoriaanse kalender.

De Zweedse stijl

De Zweden hadden zelfs een hele eigen manier om om te schakelen. Zweden besloot om geleidelijk om te schakelen van de Juliaanse naar de Gregoriaanse kalender. Ze lieten ieder schrikkeljaar tussen 1700 en 1740 vallen om van de 11 overbodige dagen af te komen en op 1 maart 1740 zouden ze dan parallel lopen met de Gregoriaanse kalender. Maar in die tijd liepen ze dus met geen ander land parallel!

Dus 1700, wat een schrikkeljaar zou zijn in de Juliaanse kalender, was in Zweden geen schrikkeljaar. Echter, door een misverstand waren zowel 1704 als 1708 wel een schrikkeljaar en dit zorgde er voor dat Zweden zowel met de Juliaanse als de gregoriaanse kalender uit de pas liep. Daarom besloten ze om terug te gaan naar de Juliaanse kalender. Om dit te bewerkstelligen werd er in 1712 een extra dag ingevoerd zodat dit jaar een dubbel schrikkeljaar werd. In 1712 had februari in Zweden dus 30 dagen.

In 1753 dropte Zweden de 11 dagen om netjes over te gaan naar de Gregoriaanse kalender.

©2016, Claus Tøndering. Dit artikel is vertaald en gepubliceerd volgens de richtlijnen van de copyright houder. De uitgebreide oorspronkelijke lijst van wanneer welke land omging naar de Gregoriaanse kalender is ingekort, alleen de relevante data van Nederland zijn opgenomen.