De helderste quasar schijnt met het licht van 600 biljoen zonnen

Wetenschappers hebben de energetische kern van een ver verwijderd sterrenstelsel ontdekt dat het record voor het helderste object in het jonge heelal verplettert. De lichtkracht van deze kern komt overeen met die van 600 biljoen zonnen.

Wetenschappers hebben het object gevonden, het is een door een zwart gat aangedreven quasar, omdat er een toevallige uitlijning was met een zwak sterrenstelsel dat die dichter bij de Aarde bevindt en dat het licht van de quasar versterkt.

De quasar is ongeveer 12,8 miljard lichtjaar van ons verwijderd en bevindt zich in het centrum van een sterrenstelsel dat ontstaan is in een vroeg stadium van het bestaan van het heelal. Deze fase noemen we de reïonisatie. In deze fase begonnen de eerste sterren en sterrenstelsels de mist van neutraal waterstof in het heelal te verbranden. De onderzoekers kondigden hun ontdekking aan op 9 januari 2019 tijdens de winterbijeenkomst van de American Astronomical Society in Seattle.

De nieuw ontdekte quasar heeft de aanduiding J043947.08+163415.7 gekregen en werd uitgebreid onderzocht met behulp van de Hubble Space Telescope en krachtige telescopen vanaf de Aarde. De helderheid van de quasar wordt veroorzaakt door een supermassief zwart gat: materie van de schijf van gas dat het zwarte gat omringt valt naar binnen toe en dit leidt tot een enorme energieproductie die op verschillende golflengtes zichtbaar is. De quasar ontvlamde vermoedelijk toen het heelal minder dan één miljard jaar oud was en een gedeelte van het licht bereikt nu pas de Aarde. Uitgaande van de nieuwe waarnemingen is het zwarte gat dat de quasar voedt enkele honderden miljoenen keren zwaarder dan de Zon.

Ondanks de enorme helderheid is de afstand tot de quasar zo groot dat die niet zichtbaar is voor ons. Het lukt alleen maar dankzij een gelukkige positionering aan de sterrenhemel. Dankzij de aanwezigheid van een zwaartekrachtslens wordt licht van de quasar door een sterrenstelsel dat zich tussen de quasar en de Aarde in ligt, afgebogen en versterkt: de quasar verschijnt drie keer groter en ongeveer 50 keer helderder dan wanneer deze zwaartekrachtslens er niet zou zijn geweest. Bovendien was de quasar alleen maar zichtbaar omdat het sterrenstelsel dat als zwaartekrachtslens fungeerde zwak genoeg was om niet al het licht van de ver verwijderde quasar te overstralen.

Het lijkt erop dat de quasar ongeveer 10.000 sterren per jaar kan produceren. Astronomen willen graag meer leren over de begintijd van het heelal, over de periode dat de eerste sterren ontstonden en de eerste sterrenstelsels hun vorm kregen en het heelal ontstond zoals wij dat nu kennen. Deze quasar kan hen daarbij helpen en daarom worden er meer telescopen ingezet om meer over dit systeem te weten te komen.

Volgens de onderzoekers is de waarneming een verrassing en een grote ontdekking; tientallen jaren lang werd aangenomen dat dergelijke quasars in het jonge heelal algemeen voorkwamen maar dit is de eerste van deze soort die is gevonden. Het geeft een idee op welke manier er gezocht moet worden naar deze “spook quasars”: bronnen die er zijn maar niet echt gedetecteerd kunnen worden.

Theoretische modellen voorspellen dat astronomen mogelijk een substantieel deel van deze spook quasars niet zien en als ze inderdaad talrijk zijn dat zou dit de ideeën die men heeft over wat er direct na de Oerknal gebeurde behoorlijk kunnen veranderen en zou zelfs het beeld dat men heeft over het ontstaan van quasars bijgesteld moeten worden.

Het onderzoek werd op 9 januari 2019 gepubliceerd in het tijdschrift the Astrophysical Journal.

Eerste publicatie: 13 januari 2019
Bron: diverse persberichten