Waarnemen

De lente brengt de Leeuw in de lucht

Het sterrenbeeld Leo - Leeuw
het sterrenbeeld Leeuw staat begin april na zonsondergang al hoog aan de zuidelijke hemel

Ieder seizoen heeft wel een kenmerkend sterpatroon. Tijdens de winter is dit het sterrenbeeld Orion, in de herfst is dit het Grote Vierkant van het sterrenbeeld Pegasus. In de zomer gaan we vaak op zoek naar de drie helderste sterren van drie verschillende sterrenbeelden die samen de Zomerdriehoek vormen. Voor mensen die zuidelijk genoeg wonen zou dit ook het opvallende sterrenbeeld Schorpioen kunnen zijn.

Voor de lente hoeven we niet te twijfelen welk sterrenbeeld dit is. Als je in deze tijd van het jaar omstreeks 21:30 uur naar buiten toe gaat en hoog richting zuidwesten kijkt dan kan je de een opvallende sikkel van sterren zien (die sikkel lijkt op een omgekeerd vraagteken). Die sikkel is zo duidelijk dat zelfs de beginnende astronoom hem onmiddellijk zal herkennen. Deze sikkel markeert de kop, de manen en de borst van het sterrenbeeld Leo – Leeuw.

Koninklijk en majestueus

De Sikkel bestaat uit zes sterren. De helderste van deze sterren is ook een van de 21 helderste sterren aan de sterrenhemel. De ster heet Regulus en bevindt zich aan het einde van het handvat. Het is een blauwe ster en in het oude Perzië was het een van de koninklijke sterren. De koninklijke sterren regeerden over de vier seizoenen van de hemel. De andere drie sterren waren Fomalhaut (herfst), Aldebaran (winter) en Antares (zomer).

Regulus bevindt zich op een afstand van 79 lichtjaar van de Zon. Het is niet één ster maar het zijn vier sterren die in twee paren zijn georganiseerd. De hoofdcomponent, degene die we met het blote oog kunnen zien, is ongeveer 2,5 maal zo zwaar als onze Zon en ongeveer 140 maal zo helder Daar komt nog bij dat Regulus heel snel om zijn as draait. Onze Zon heeft ongeveer vier weken nodig om eenmaal om zijn as te draaien maar Regulus draait zelfs sneller dan de Aarde. De ster heeft minder dan 16 uur nodig voor een omwenteling om zijn as. Die extreem snelle draaiing zorgt er voor dat de ster aan de polen is afgeplat en rond de evenaar uitstulpt.

Richting oosten, dus links van de Sikkel, kunnen we een driehoek van sterren zien die ook tot de Leeuw behoren. Het meest oostelijke punt van deze driehoek wordt gevormd voor een andere heldere ster. Het is Denebola, de op een na helderste ster van het sterrenbeeld. Deze ster vormt ook het puntje van de staart van de Leeuw. Er zijn verschillende sterren die Deneb als deel van hun naam hebben en ze verwijzen allemaal naar de staart van denkbeeldige wezens. Zo markeert Deneb het puntje van de staartveren van Cygnus – Zwaan. Deneb Algiedi markeert de staart van Capricornus – Steenbok en Deneb Kaitos is de staart van Cetus – Walvis.

De op twee na helderste ster vinden we in het blad van de Sikkel. Deze ster is bekend als Algieba. Met het blote oog is Algieba een enkelvoudige ster maar in werkelijkheid is het een fijne dubbelster die in een gemiddelde telescoop geschieden kan worden als twee sterren. Een van de sterren heeft een oranje-gele kleur en de andere heeft een groenachtige tint.

Associatie met de zomerhitte

Leo – Leeuw is een van de 12 sterrenbeelden van de Dierenriem en het sterrenbeeld lijkt op het dier dat het moet voorstellen. Voor veel mensen lijkt het op een leeuw in liggende positie, zoals de Egyptische Sfinx. Maar Leo is misschien geen leeuw in de lucht geworden door de vergelijking met de koning der dieren. De oude Babyloniërs en andere culturen in het zuidwesten van Azië hebben Leo misschien geassocieerd met de Zon want in dit tijd vond de zomersolstice plaats in dat deel van de hemel.

Ook in Egypte werden leeuwen met de zomer geassocieerd. In die tijd kwamen leeuwen vanuit de omliggende woestijnen naar de delta van de Nijl. Ze zochten er verkoeling tegen de zengende hitte en de leeuwen werden dus in verband gebracht met heet weer. Is het dan verwonderlijk dat het patroon van sterren waar de zomersolstice plaatsvond werd opgedragen aan een leeuw? Sommigen geloven dat de Sfinx bedoeld was om de Egyptische koningen te associëren met de kracht van de hemelse leeuw.

Omstreeks 5000 voor Christus bevond de zomersolstice zich erg dicht in de buurt van Regulus. En ofschoon de ster zich onderaan de lijst van 21 helderste sterren van de eerste magnitude bevindt was de ster 7000 jaar geleden belangrijk vanwege zijn dominante positie ten opzichte van de zomersolstice. De zomersolstice heeft altijd een hele belangrijke rol gespeeld in de astrologie en de astronomie. Regulus betekent “kleine koning” en zeker is dat de ster dit deel van de sterrenhemel bepaald.

Tegenwoordig passeert de Zon op zijn weg naar het zuiden naar het kruisen van de equator in het begin van de herfst, Regulus omstreeks 22 augustus.

Kattenavonden

Leeuwen behoren tot de familie van de katachtigen en het is interessant om te weten dat er zich in dit deel van de sterrenhemel verschillende aan katten gerelateerde dieren bevinden. Vroeger sloop er zelfs een kat ten zuiden van de Leeuw rond. Dit was het sterrenbeeld Felis – Kat dat door de Franse astronoom Joseph-Jérôme de Lalande (1732 – 1807) was bedacht.

Lalande was dol op katten en dat was dan ook de reden dat hij een kat aan de sterrenhemel plaatste. Tegenwoordig bestaat het sterrenbeeld Felis niet meer maar er bevinden zich wel nog steeds twee andere katachtigen aan de sterrenhemel. Dit zijn de sterrenbeelden Kleine Leeuw en het sterrenbeeld Lynx.

 

Eerste publicatie: 27 maart 2019