De meteorenzwerm der Quadrantiden in 2025

De Quadrantiden zijn een jaarlijkse meteorenzwerm die plaatsvindt in de eerste week van januari. Quadrantidenmeteoren zijn te zien van 1 tot 6 januari en de zwerm bereikt gewoonlijk op 3 januari zijn maximum met een Zenithal Hourly Rate van maximaal 120 meteoren.

De Quadrantiden zijn het beste te zien vanaf het noordelijk halfrond maar kunnen overal ten noorden van -51° worden waargenomen.

De Quadrantiden hebben een vergelijkbare intensiteitspiek als de beter bekende Perseïden die in augustus zichtbaar zijn en de Geminiden die in december actief zijn. Maar omdat het maximum slechts enkele uren duurt worden Quadrantiden niet zo vaak gezien als die in de andere twee zwermen. De frequentie van de Quadrantiden overschrijdt de helft van hun hoogste waarde gedurende slechts ongeveer 8 uur, wat relatief kort is. Ter vergelijking bij de Perseïden duurt deze periode doorgaans twee dagen.

De radiant van de Quadrantiden bevindt zich in het sterrenbeeld Boötes, tussen de Grote Beer en het asterisme dat de kop van Draco – Draak markeert. De meteoren zijn echter vanaf noordelijke breedtegraden overal aan de hemel te zien. De radiant bevindt zich in de buurt van het punt waar de sterrenbeelden Boötes, Draco en Hercules elkaar ontmoeten. Omdat de radiant zich nu in Boötes bevindt en niet in het verouderde sterrenbeeld Quadrans Muralis – Muurkwadrant, staat de meteorenzwerm ook bekend als de Boötiden.

In 2003 identificeerde de Nederlandse astronoom Peter Jenniskens de asteroïde 2003 EH1 als het waarschijnlijke moederlichaam van de Quadrantiden. Ontdekt op 6 maart 2003 kan 2003 EH1 geassocieerd worden met de komeet C/1490 Y1 die ongeveer 500 jaar geelden werd gedocumenteerd door Japanse, Koreaanse en Chinese astronomen. In 2007 bedachten astronomen dat de meteorenzwerm mogelijk is ontstaan door de desintegratie van C/1490 Y1, ongeveer een eeuw nadat de komeet voor het eerst in 1490 werd gemeld.

2003 EH1 wordt verondersteld een uitgedoofde komeet te zijn, een die het grootste deel van zijn ijs heeft afgestoten en weinig vluchtig materiaal meer heeft om een staart te vormen. Het enige dat overblijft is gesteente waardoor de komeet op een asteroïde lijkt. 2003 EH1 is tussen de 2,6 en 4 kilometer in doorsnede en heeft een omlooptijd van 5,52 jaar. Hij bereikte het perihelium, het punt waarop hij het dichtst bij de Zon staat, op 12 maart 2014.

De eerste geregistreerde waarneming van de Quadrantiden vond plaats op 2 januari 1825 toen de Italiaanse astronoom Antonio Brucalassi meldde dat “de atmosfeer werd doorkruist door een veelheid aan lichtgevende lichamen die bekend staan als vallende sterren.”

In 1839 suggereerden de Belgische astronoom Adolphe Quitelet van de Brusselse Sterrenwacht end e Amerikaanse boekwinkeleigenaar Edward C. Herrick uit New Haven, Connecticut, onafhankelijk van elkaar dat de meteorenzwerm jaarlijks plaatsvond.

In 2025 wordt het maximum van de Quadrantiden verwacht op 3 januari omstreeks 17:30 uur. Wanneer de radiant in het zenit zou staan zou je van deze zwerm ongeveer 130 meteoren per uur mogen verwachten. Omstreeks 9 uur staat de radiant op zijn hoogste punt, ongeveer 85° boven de horizon. De beste tijd om Quadrantiden te kijken is op 3 januari omstreeks 6:45 uur. Dat is dan 11 uur voor het maximum en dat is best wel ongunstig want de Quadrantiden hebben een erg korte piek. Veel meer dan ongeveer 10 meteoren per uur hoeven we dan ook niet te verwachten. Omstreeks 8 uur begint het al weer te schemeren en omstreeks 08:45 uur komt de Zon op. We hebben dit jaar geen last van storend maanlicht.

Quadrans Muralis – het Muurkwadrant

De naam van de meteorenzwerm komt van het voormalige sterrenbeeld Quadrans Muralis – het Muurkwadrant, dat nu deel uitmaakt van Boötes. De radiant van de Quadrantiden bevindt zich aan de noordpunt van het sterrenbeeld Ossenhoeder, niet ver van Arcturus, de helderste ster van het sterrenbeeld.

Het sterrenbeeld Quadrans Muralis werd in 1795 gecreëerd door de Franse astronoom Jérôme Lalande en bevind zich nabij de punt van de ster van de Grote Beer, oftewel de staart van de Grote Beer, tussen de sterrenbeelden Boötes en Draco. Het sterrenbeeld is vernoemd naar de muurkwadrant, een apparaat dat op muren werd gemonteerd en werd gebruikt om hoeken en sterposities te meten.

Quadrans Muralis was in de jaren 1820 en 1830, toen de Quadrantiden werden ontdekt en benoemd, nog bekend maar raakte tegen het einde van de 19^de eeuw in onbruik. Hoewel de meteorenzwerm ernaar werd vernoemd stond Quadrans Muralis niet op de lijst van de 88 moderne sterrenbeelden die in 1922 door de Internationale Astronomische Unie (IAU) werd opgesteld en in 1930 werd aangenomen.

De Quadrantiden

Eerste publicatie: 2 januari 2025