De meteorenzwerm der Ursiden in 2022
De Ursiden worden veroorzaakt door de komeet 8P/Tuttle. Deze komeet werd op 9 januari 1790 door Pierre Mechain vanuit Parijs als eerste gevonden. Mechain werkte samen met Charles Messier, hij ontdekte zeven kometen die zijn naam dragen.
Maximum: 23 december 2022 ± 6 uur.
Wanneer kijken: Ursiden zijn tussen 13 en 24 december zichtbaar. Kijk dan kort voor zonsopkomst als het nog donker is.
Activiteitsperiode: De Ursiden zijn actief tussen 13 en 24 december. Er is enige overlap met de Geminiden.
Radiant: Circumpolair en de buurt van de ster Kochab van de Kleine Beer
Meest nabije maanfase: Op 23 december is het Nieuwe Maan.
Aantal meteoren tijdens maximum: Onder ideale omstandigheden zijn er 5 – 10 meteoren per uur te verwachten.
De moederkomeet van de Ursiden
De Ursiden worden veroorzaakt door de komeet 8P/Tuttle. Deze komeet werd op 9 januari 1790 door Pierre Mechain vanuit Parijs als eerste gevonden. Mechain werkte samen met Charles Messier, hij ontdekte zeven kometen die zijn naam dragen. Maar hij ontdekte ook twee kometen die niet zijn naam dragen. Eentje werd later komeet Encke genoemd, naar Johann Encke die de baan berekende. Deze komeet is verantwoordelijk voor de Zuidelijke Tauriden die begin november zichtbaar zijn. De andere komeet die niet naar Mechain is vernoemd is 8P/Tuttle.
De verschijning in 1790 van deze komeet leverde een voorlopige baan op die door Mechain werd berekend. Maar er waren niet genoeg datapunten om de terugkeer van de komeet te berekenen. Maar de komeet kwam 68 jaar later terug en op 5 januari 1858 nam Horace Tuttle van de Harvard University College sterrenwacht de komeet weer waar. Hij kon de komeet verschillende maanden volgen en hieruit werd een oploopperiode van 13,7 jaar berekend. Tuttle koppelde de komeet aan die Mechain in 1790 had ontdekt en de komeet werd erkend als de periodieke komeet Tuttle.
Komeet 8P/Tuttle komt net zo dicht als de Aarde bij de Zon en de grootste afstand tot de Zon bevindt zich in de buurt van de baan van Saturnus. De helling van de baan is gekanteld ten opzichte van die van de Aarde en we onderscheppen het materiaal als het van boven onze baan om de Zon in de atmosfeer terechtkomt. De laatste keer dat 8P/Tuttle het binnenste zonnestelsel bezocht was in augustus 2021.
Er is geen relatie tussen de uitbarstingen van de meteorenzwerm en zijn bezoeken aan het binnenste zonnestelsel. Dat komt omdat de stroom van materiaal van de komeet zijn eigen baan maakt en achter de komeet aan beweegt. Toen de komeet in 2007 het binnenste zonenstelsel bezocht werd er in december van dat jaar een uitbarsting verwacht maar die vond niet plaats. Het is niet ongebruikelijk da teen Meteorenzwerm een uitbarsting vertoont als de komeet ver van de Aarde is verwijderd.
Dit jaar beweegt de komeet zich nog steeds weg van de Aarde en de Zon. Dat belet niet dat zijn materiaal eind december de baan van de Aarde kruist en voor een meteorenzwerm zorgt.
De Ursiden in 2022
De Ursiden zijn jaarlijks actief tussen ongeveer 13 december en 24 december. Het maximum vindt altijd plaats rond de december solstice. In 2022 valt die op 21 december. Het maximum van de Ursiden is voorspeld in de ochtend van 23 december. In 2022 is het op 23 december Nieuwe Maan.
De Ursiden zijn geen grote zwerm, gemiddeld zijn er ongeveer 5 – 10 meteoren per uur zichtbaar tijdens een donkere maanloze nacht. In zeldzame omstandigheden kunnen er uitbarstingen zijn tot wel 100 meteoren per uur. Het zijn deze zeldzame uitbarstingen waardoor meteorenliefhebbers de koude decembernachten trotseren in de hoop er getuige van te kunnen zijn.
De radiant van de Ursiden
Zoals je wellicht weet hebben alle meteoren van de jaarlijkse meteorenzwermen een radiant en de meteorenzwermen worden vernoemd naar het sterrenbeeld waarin die radiant zich bevindt. Als je de baan van de langzaam bewegende Ursiden achterwaarts terug volgt dan lijken ze uit een gebied te komen naast de ster Kochab in het sterrenbeeld Kleine Beer – Ursa Minor.
Als je vanaf het noordelijk halfrond rond de tijd van de solstice kijkt dan zal je Kochab rond 1 uur ’s nachts in het noordnoordoosten vinden. Dat is ongeveer de tijd van de nacht dat je deze meteorenzwerm zou willen bekijken.
Vanuit Nederland gezien is de Kleine Beer circumpolair. Vanaf daar vind je, bij het vallen van de avond, de ster Kochab onder Polaris, de Poolster. Kochab en de andere sterren van de Kleine Beer draaien de hele nacht, tegen de wijzers van de klok in, om de Poolster heen waarbij de ster in de uren voor zonsopkomst zijn hoogste punt bereikt.
Geschiedenis van de Ursiden
Als je besluit om naar de Ursiden te kijken vind je het wellicht leuk te weten dat het een relatief nieuwe meteorenzwerm is. Sommige meteorenzwermen, zoals bijvoorbeeld de Perseïden in augustus, vinden al eeuwenlang op hetzelfde tijdstip plaats. Rond het begin van de 20ste eeuw merkte een astronoom dat sommige meteoren die rond deze tijd van het jaar werden waargenomen niet willekeurig waren in hun bewegingsrichting aan de sterrenhemel. In plaats daarvan leken ze vanuit een punt dicht bij de ster Kochab in de kom van de Kleine Beer te komen.
Terwijl de 20ste eeuw verstreek namen waarnemers af en toe uitbarstingen waar van de Ursiden. Hoewel de Ursiden dus al iets meer dan een eeuw worden waargenomen, en er meestal slechts 5 – 10 meteoren per uur zichtbaar zijn in een maximum, zijn ze de laatste jaren vanwege die plotselinge uitbarstingen wel veel populairder geworden.
In 1945 en 1946 vonden er uitbarstingen plaats van ongeveer 100 meteoren per uur. In 1973 was er een kleinere uitbarsting van ongeveer 30 meteoren per uur.
Alleen voor het noordelijk halfrond
De radiant van de Ursiden ligt overigens te ver noordelijk om vanaf gematigde breedtegraden op het zuidelijk halfrond zichtbaar te zijn. De ster Kochab en dus de radiant is vanaf daar niet zichtbaar.
Samengevat: als je in de ochtend van 23 december 2022 de Ursiden wil zien dan zorg je voor hele warme kleding en een donkere, landelijke locatie. Neem de tijd zodat je minstens enkele uren kan waarnemen.
Eerste publicatie: 17 december 2022
Bron: EarthSky
