Astronomen

Wie was Ulugh Beg (1394 – 1449)?

Buste van Ulugh Beg
Buste van Ulugh Beg

Het is vandaag, 22 maart, de vermoedelijke geboortedag van de Mongoolse astronoom, wiskundige en sultan Mirza Muhammad Taraghay bin Shahrukh. We kennen hem veel beter als de astronoom Ulugh Beg. Hij werd vermoedelijk op 22 maart 1394 geboren. Hij was de belangrijkste astronoom van zijn tijd. Hij bouwde een observatorium in de stad Samarkand. Deze stad ligt tegenwoordig in Oezbekistan. Aan de hand van zijn waarnemingen ontdekte hij verschillende fouten in de berekeningen van de astronoom Ptolemeus die in de tweede eeuw leefde en wiens berekeningen destijds nog steeds werden gebruikt.

Ulugh Beg was de kleinzoon van de veroveraar Timur. Na de dood van Timur werd het rijk betwist door zijn zonen, waaronder ook Sjah Rukh, de vader van Ulugh Beg. Vanaf 1407 controleerde hij een groot deel van het rijk waaronder het tegenwoordige Iran en Turkmenistan. Twee jaar later besloot Sjah Rukh om Herat in Khorasan tot hoofdstad van zijn rijk te maken. Het werd een centrum van handel en cultuur. Ulugh Beg kreeg de stad Samarkand. Ulugh Beg maakte van Samarkand een centrum van cultuur in plaats van politiek en soldaten.

Men neemt aan dat Ulugh Beg al in zijn jonge jaren in wetenschap en dan in het bijzonder astronomie was geïnteresseerd. In zijn jeugd bezocht hij de restanten van de Maragha sterrenwacht. Ulugh Beg was ook geïnteresseerd in kunst. Hij schreef gedichten en studeerde geschiedenis. Hij bouwde een centrum voor opleidingen dat gespecialiseerd was in wiskunde. Dit opleidingscentrum was in 1420 klaar en Ulugh Beg trok de beste wetenschappers die hij kon vinden aan als docenten.

Al-Kashi werd een van de leidende figuren van de wetenschappelijke gemeenschap van Samarkand en in zijn brieven prees hij de wiskundige kennis van Ulugh Beg. Hij leidde wetenschappelijke bijeenkomsten waar astronomische problemen werden besproken. Ulugh Beg bouwde ook in Samarkand een sterrenwacht. De constructie van die sterrenwacht begon vermoedelijk in 1428. De sterrenwacht was meer dan 35 meter hoog en had een doorsnede van 50 meter.

De sterrenwacht van Ulugh Beg
De sterrenwacht van Ulugh Beg in Samarkand in 211. Credit: Wikimedia Commons

De wetenschappers die aan deze sterrenwacht waren verbonden vonden methodes die nauwkeurigere resultaten gaven voor kubusvergelijkingen en ze werkten aan de binoomtheorie. De nauwkeurige tabellen van Ulugh Beg voor sinus en tangens waren tot op acht decimalen nauwkeurig en er werden formules voor boltrigonometrie opgesteld. Ook de stercatalogus van Ulugh Beg werd in die periode opgesteld. Het was de meest nauwkeurige catalogus sinds de Almagest van Ptolemeus.

Deze stercatalogus, de Zij-i Sultani, werd in 1427 gepubliceerd en geeft de positie weer van bijna 1000 sterren. De catalogus werd door Ulugh Beg samen met de astronomen al-Kashi en Qadi Zada opgesteld. Het boek bevatte tabellen met waarnemingen die gedaan waren vanaf de sterrenwacht in Samarkand. Ook stonden er kalenderberekeningen en trigonometrische berekeningen in. Er werden verschillende fouten in de berekeningen van Ptolemeus gevonden en met hulp van de nieuwe resultaten bepaalde Ulugh Beg de lengte van het jaar op 365 dagen, 5 uur, 49 minuten en 15 seconden.

Na de dood van zijn vader in 1447 kon Ulugh Beg zijn macht niet behouden en hij werd in 1449 vermoord. In 1941 werd zijn tombe gevonden in het mausoleum dat door Timur in de stad Samarkand was gebouwd.

Notes:

Khorasan of Chorasan is een historische regio in Centraal-Azië die delen van de huidige staten Iran, Afghanistan, Tadzjikistan, Oezbekistan, Pakistan en Turkmenistan omvatte. Ze grensde in het westen aan de Kaspische Zee en in het oosten aan het gebergte Hindoekoesj. De naam Khorasan is Oud-Perzisch en betekent ‘Land van de rijzende zon’. Bekende oude steden in deze voormalige regio zijn: Samarkand, Buchara, Herat, Balkh, Kabul, Mashhad, Toes (Susia in de Oudheid), Merv en Nisjapoer
Maragha of Maraqeh is een stad met 162.000 inwoners (2011) in het noordwesten van Iran, ongeveer 130 km ten zuiden van Tabriz. Het was de zomerhoofdstad van de Mongoolse khan Hulagu, de stichter van het Il-kanaat.

In 1259 werd op een heuvel ten westen van de stad een sterrenwacht gebouwd door de astronoom Nasir al-Din al-Toesi. De sterrenwacht was hem aangeboden door khan Hulagu als dank voor Toesi’s hulp bij de verovering van Bagdad (1258). De sterrenwacht, die gebouwd was als een citadel, had een oppervlakte van 340 x 135m.

Aan de academie die ermee verbonden was, werkten naast Perzen ook Armeniërs, Georgiërs en Chinezen. In de bibliotheek bevonden zich zo’n 40.000 boeken. De astronomen bepaalden de precessie van de equinoxen een stuk nauwkeuriger dan voorheen en kwamen uit op 51 boogseconden per jaar (is 50.3 boogseconden).

Hun bevindingen werden onder leiding van Toesi gepubliceerd in de Zij-i ilkhani of de Il-kanaatische tabellen. Observaties die gedaan werden in dit observatorium en de Il-kanaatische tabellen hebben Nicolaas Copernicus geïnspireerd.

Het observatorium is nu een ruïne. Ter ere van dit oude instituut werd het moderne Onderzoeksinstituut voor astronomie en astrofysica van Maragha gesticht in 2003.

Eerste publicatie: 22 maart 2020