Objecten

De Pleiaden

De Pleaiden - Messier 45 in Taurus
De reflectienevels van de Pleiaden zijn alleen fotografisch zichtbaar. Door NASA, ESA, AURA/Caltech, Palomar ObservatoryThe science team consists of: D. Soderblom and E. Nelan (STScI), F. Benedict and B. Arthur (U. Texas), and B. Jones (Lick Obs.) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2004/20/image/a/, Publiek domein, Koppeling

De Pleiaden zijn ook bekend onder de naam het Zevengesternte, de Zeven Zusters of M45. Het is een open sterrenhoop in het sterrenbeeld Taurus – Stier. De helderste sterren van de sterrenhoop stellen de Pleaiden voor uit de Griekse mythologie, samen met hun ouders: de nymf Pleione en de titaan Atlas. Messier 45 bestaat voornamelijk uit hele heldere hete blauwe sterren die van spectraalklasse B zijn met een geschatte leeftijd van ongeveer 100 miljoen jaar.

De helderste sterren bevinden zich op een afstand van 390 tot 460 lichtjaar van de Zon. Messier 45 is daarmee één van de meest nabije open sterrenhopen. De Pleiaden zijn ongeveer 110 boogminuten groot aan de hemel en de sterrenhoop heeft een schijnbare helderheid van magnitude 1.6.

Door de grootte en de helderheid zijn de Pleiaden gemakkelijk aan de sterrenhemel te vinden. In veel culturen en mythes worden ze dan ook genoemd. De oudste afbeeldingen van de Pleiaden dateren uit de Bronstijd.

De open sterrenhoop bevat meer dan 1000 sterren. Onder hele goede waarneemomstandigheden zijn tot 14 sterren met het blote oog zichtbaar. De open sterrenhoop heeft een massa van ongeveer 800 zonsmassa’s.

In Messier 45 komen ook relatief veel bruine dwergen voor. Tot ongeveer 25% van de sterren zijn bruine dwergen. Omdat bruine dwergen veel kleiner en lichter zijn dan onze Zon dragen ze voor slechts 2% bij aan de totale massa.

De open sterrenhoop heeft een straal van 43 lichtjaar, de kern van de sterrenhoop heeft een straal van 8 lichtjaar.

De helderste sterren van de Pleiaden zijn omhuld door zwakke reflectienevels die soms als de Maia Nevel (NGC1432) worden aangeduid. Maia is één van de Zeven Zusters. De nevel is een gaswolk die oplicht door de hete heldere sterren in de sterrenhoop die zich door de nevel heen bewegen.

De leeftijd van de Pleiaden wordt geschat op 75 tot 150 miljoen jaar. De sterren zijn d.m.v. zwaartekracht aan elkaar gebonden en de open sterrenhoop beweegt zich in zijn geheel in de richting van de voeten van Orion.

Messier 45 zal nog ongeveer 250 miljoen jaar blijven bestaan, daarna zullen de sterren allemaal hun eigen weg gaan volgen als gevolg van interacties met andere passerende sterren, moluculaire wolken en de spiraalarmen van ons sterrenstelsel.

Op het noordelijk halfrond is de open sterrenhoop in de winter gemakkelijk te herkennen. De Pleiaden zijn goed zichtbaar tussen oktober en april. De open sterrenhoop bevindt zich in de nabijheid van de ecliptica en en kan worden waargenomen in mei en juni. In wintertijd kan de open sterrenhoop gemakkelijk gevonden worden door de lijn van de drie gordelsterren van Orion te verlengen richting het sterrenbeeld Taurus.

De Merope Nevel

De Merope nevel (NGC 1435) maakt deel uit van de Pleiaden. Het is een diffuse reflectienevel met een grootte van 30 boogseconden. Men denkt dat de nevel het restant is van een supernova. De nevel is op 19 oktober 1859 ontdekt door de Duitse astronoom Wilhelm Tempel en wordt daarom ook wel de Nevel van Tempel genoemd. De Merope-nevel omringd de ster Merope en heeft een visuele helderheid van magnitude 13.

De Merope-nevel in Taurus
De Merope-nevel omhult de ster Merope in de Pleiaden. Credit Hap Griffin/ http://www.machunter.org/hapspics.html

IC 349 maakt deel uit van de Merope nevel. Het is een heldere pluk met een grootte van 0,5 boogseconden. Het is een deel van NGC 1435. IC 349 is bekend als Barnard’s Merope Nevel omdat Edward Barnard in november 1890 dit deel als eerste beschreef. IC 349 bevindt zich 0,06 boogseconden ten zuidwesten van Merope.

IC349 en de Merope-nevel in Taurus
Amateur-opname en een uitvergroting van IC349 in de Merope-nevel

Messier 45 is al bekend sinds de oudheid. Er zijn waarnemingen bekend van de Chinezen, de Japanners, de Perzen, de Maori, de Maya’s, de Cherokee Indianen, de Azteken, de Sioux Indianen en de Aboriginals uit Australië. De Japanners noemden de open sterrenhoop “Muturaboshi” hetgeen “zes sterren” betekend. Deze benaming gaat terug tot geschriften uit de achtste eeuw. De sterrenhoop is ook bekend onder de naam Subaru wat “samenkomen” betekent. Een afbeelding van de Pleiaden komt ook voor in het logo van het automerk Subaru.

De open sterrenhoop wordt genoemd in de Ilias, de Odyssee, de Bijbel en de Koran. In Babylonische stercatalogi staat de sterrenhoop als MUL-MUL hetgeen “de ster van alle sterren” betekent. De oudste verwijzing naar de Pleaiden komt voor op de Nebra hemelschijf. Dit is een voorwerp dat dateert uit de Bronstijd, 1600 jaar voor Christus.

De Nebra-schijf
De Nebra-schijf. By Dbachmann, CC BY-SA 3.0, Link

In de Hindoe mythologie wordt de open sterrenhoop geassocieerd met Murugan, de oorlogsgod die werd opgevoed door zes zusters en die zes gezichten had ontwikkeld naar iedere moeder eentje.

De Azteken hadden hun kalender gebaseerd op de Pleiaden; Het opkomen van de Pleiaden in het oosten voor het aanbreken van de dageraad markeerde het begin van het nieuwe jaar. De opkomst in de schemering in juni was het begin van het nieuwe jaar bij de Maori uit Nieuw Zeeland.

De helderste sterren in de Pleaiden zijn Alcyone (Eta Tauri of 25 Tauri), Atlas (27 Tauri), Electra (17 Tauri), Maia (20 tauri), Merope (23 Tauri), Taygete (19 Tauri), Pleione (28 Tauri of BU Tauri), Celaeno (16 Tauri), Sterope (21 en 22 Tauri) en 18 Tauri.

Pleiaden (Messier 45)

Afstand: 390 – 460 lichtjaar
Schijnbare grootte: 110 boogminuten
Visuele magnitude: 1.6
Andere benamingen: Messier 45 (M45), Melotte 22

Alcyone

Alcyone heeft een visuele helderheid van magnitude 2.87. De ster behoort tot spectraalklasse B7 en bevindt zich op een afstand tot de Aarde van ongeveer 370 lichtjaar. Alcyone is de helderste ster van het Zevengesternte en de derde in helderheid van het sterrenbeeld Taurus. Aldebaran – α Tauri en Elnath – β Tauri zijn helderder.

Alcyone is een eclipserende dubbelster. De hoofdcomponent is een blauw-witte reuzenster die 2.400 maal zo helder is als onze Zon en tien keer de straal heeft van onze Zon. De ster draait met een snelheid van 215 km/sec om haar as, hetgeen erg snel is. De binaire component bevindt zich op een afstand van 0.031 boogseconden. Dit eclipserende dubbelstersysteem heeft drie begeleiders. Twee sterren van de achtste magnitude die behoren tot spectraalklasse A waarvan eentje als een Delta Scuti-veranderlijke is geclassificeerd en een geel-witte begeleider van spectraalklasse F.

Atlas

Atlas is de vader van de Zeven Zusters en de op één na helderste ster van de open sterrenhoop. Het is een drievoudige ster van spectraalklasse B8. Atlas heeft een visuele helderheid van magnitude 3.62 en bevindt zich ongeveer 381 lichtjaar van de Aarde.

Het Atlas-systeem bestaat uit een spectroscopische dubbelster waarvan de individuele componenten te dicht bij elkaar staan om te kunnen scheiden. De sterren hebben een schijnbare helderheid van magnitude 4.1 en 5.6 en ze draaien met een periode van 1250 dagen om elkaar heen. De dubbelster heeft nog een andere begeleider, dit is een zwakke ster met een visuele helderheid van magnitude 6.8 die op een afstand van 0,4 boogseconde staat.

Electra

Ook Electra is een blauw-witte reuzenster die tot spectraalklasse B6 behoort. De ster heeft een schijnbare magnitude van 3.07 en is daarmee in helderheid de derde ster in de Pleiaden. De ster bevindt zich op 600 lichtjaar van de Aarde. Ook Elektra draait snel om zijn as, de snelheid bedraagt 181 km/sec. Het effect hiervan is dat de ster aan zijn evenaar veel groter is dan wanneer je de omtrek meer over de polen. Door de snelle rotatie verliest de ster ook materie die als een schijf van gas de ster omringd en in het infrarode licht is te zien.

Maia

Maia is de volgende blauw-witte reuzenster. Maia is van spectraalklasse B8. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 3.87 en is 360 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Maia is één van de sterren die omgeven is die de emissie/reflectienevel NGC 1432. Deze nevel heeft aan de ster zijn naam te danken: Maia-nevel.

Maia heeft een massa van vier zonsmassa’s en is 5.5 maal zo groot als onze Zon. De ster is 660 maal zo helder als de Zon en staat geclassificeerd als een Hg-Mn-ster (Kwik-Mangaan).

Merope

Merope is een blauw-witte subreus van spectraalklasse B6. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 4.11 en bevindt zich op een afstand van 360 lichtjaar. De ster is 4.5 keer zo zwaar als de Zon en 630 keer zo helder. Merope heeft een straal van vier keer de straal van de Zon.

Merope is een veranderlijke ster van het beta Cephei-type. De helderheid varieert 0,01 magnitude. Het is de centrale ster in de Merope Nevel. Dit is een nevel waar de Pleiaden momenteel doorheen trekken. De nevel lijkt rond Merope het helderste te zijn, daarom draagt de nevel de naam van de ster.

Taygete

Taygete is een drievoudige ster. Het is een ster van spectraalklasse B6. De schijnbare helderheid is magnitude 4.29 en de afstand tot de Aarde ongeveer 440 lichtjaar.

De hoofdster is een spectroscopische dubbelster waarvan de afzonderlijke componenten een helderheid hebben van magnitude 4.6 en 6.1. De twee sterren zijn 0,012 boogseconden van elkaar gescheiden, ze draaien in 1313 dagen om elkaar heen. De dubbelster heeft een begeleider met een helderheid van magnitude 8 die op een afstand van 69 boogseconden staat.

Pleione

Pleione is een dubbelster van spectraalklasse B8. De visuele helderheid is 5.05 en de ster bevindt zich op een afstand van 392 lichtjaar van de Aarde. De ster kan zonder hulp van een verrekijker lastig worden gezien omdat de ster dichtbij de ster Atlas staat die 3,7 keer zo helder is. De twee sterren zijn minder dan 5 boogminuten van elkaar gescheiden.

Pleione is een hete blauwe ster met een massa van 3.4 zonsmassa’s en een straal van 3.2 zonsstralen. De ster is significant kleiner dan de overige sterren van de sterrenhoop. De ster is ongeveer 190 maal zo helder als de Zon en draait met een snelheid van 329 km/sec om zijn as en daarmee zit te ster tegen het punt aan dat hij zichzelf kapot draait.

De ster is geclassificeerd als een γ Cassiopeiae-veranderlijke ster en heeft als veranderlijke ster de aanduiding BU Tauri. γ Cas-sterren zijn snel roterende sterren die omringd zijn door een schijf van gas die zich aan hun evenaar bevindt. De helderheid varieert tussen magnitude 4.8 en 5.5. Ze hebben een onregelmatig helderheidspatroon, dit wordt veroorzaakt door het wegvloeien van materie.

Pleione is ook een spectroscopische dubbelster waarvan de componenten niet afzonderlijk van elkaar waargenomen kunnen worden omdat ze slechts 0,2 boogseconden van elkaar zijn verwijderd. De twee sterren draaien in 218 dagen om elkaar heen.

Celaeno

Celaeno wordt vaak als de Verloren Pleiade gezien omdat je meestal een verrekijker nodig hebt om de ster te kunnen zien als de waarneemomstandigheden niet optimaal zijn.

De ster is een hete blauw-witte subreus van spectraalklasse B7. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5.4 en bevindt zich op 439 lichtjaar van de Aarde. De ster heeft een massa van 9-10 zonsmassa’s en een straal van 4,4 zonsstralen. Ook Celaeno draait met een snelheid van 185 km/sec snel om zijn as.

Sterope (Asterope)

Sterope of Asterope is een naam die door twee sterren wordt gedeeld: 21 Tauri en 22 Tauri. De sterren zijn 0,04 boogseconden van elkaar geschieden aan de hemel. 21 Tauri is van spectraalklasse B8, heeft een visuele helderheid van magnitude 5,76 en is 440 lichtjaar verwijderd van de Aarde.

22 Tauri is van spectraalklasse A0, heeft een visuele helderheid van magnitude 6,63 en bevindt zich op een afstand van 440 lichtjaar.

18 Tauri

18 Tauri is niet gekoppeld aan een mythologische figuur noch een eigen naam. Het is een blauw-witte hoofdreeks dwerg van spectraalklasse B8. De ster heeft een visuele magnitude van 5.65, het is één van de helderste sterren van de open sterrenhoop.

De namen van de Pleiaden
De namen van de Pleiaden bij de sterren

Mythologie van de Pleiaden

In de Griekse mythologie waren de Pleiaden de zeven dochters van de zeenimf Pleione en de Titaan Atlas. De zeven zussen waren: Maia, Electra, Taygete, Alcyone, Celaeno, Sterope en Merope.

In de Griekse mythologie was Atlas belast met het dragen van de Aarde op zijn schouders. Orion maakte daar gebruik van en begon de dochters te verleiden. Om de meiden te beschermen tegen de avances van Orion veranderde Zeus de meiden eerst in duiven en later in sterren. Men zegt dat het sterrenbeeld Orion nog steeds achter de Zeven Zusters aan zit.

De Pleiaden werden ook door andere bewoners van Olympus verleid. Maia, de oudste van het stel had een relatie met Zeus die resulteerde in de geboorte van de god Hermes. Electra en Taygete kregen eveneens kinderen van Zeus. Zo was Electra de moeder van Dardanus en Iasion en Taygete de moeder van Lacedaemon. Dardanus werd de sttichter van de stad Dardanië op de berg Ida. De moderne naam is Dardanelles. Iasion had tweelingzonen met de godin Demeter. Zeus doodde hem met zijn bliksemschichten toen hij dit ontdekte. Lacedaemon was heerser van het gelijknamige land en vernoemde de hoofdstad Sparta naar zijn vrouw.

Alcyone en Celaeno kregen beiden kinderen van Poseidon.

Sterope kreeg een kind samen met de god Ares. Oenomaus werd koning van Pisa en hij was de vader van Hippodamia. Omdat een voorspelling aangaf dat hij door één van zijn schoonzonen gedood zou worden vermoorde hij een aantal kandidaten in een wagenrace. Hippodamia trouwde later met Pelops. Onder hun nakomelingen bekende namen als Agememnon, Menelaus, Atreus, Thyestes, Aegisthus en Orestes.

Merope, de jonge van de zusjes, trouwde met Sisyfus. Ze kregen samen verschillende zonen.

Eerste publicatie: 16 augustus 2013
Laatste keer gewijzigd op: 27 oktober 2019