De ringen van Saturnus
Saturnus, de zesde planeet in het zonnestelsel, is door zijn ringen gemakkelijk aan de sterrenhemel te herkennen. Sinds de uitvinding van de telescoop zijn astronomen gefascineerd door de ringen.
Geschiedenis
Toen Galileo Galilei in 1610 voor het eerst door zijn telescoop naar Saturnus keek dacht hij dat de ringen enorme manen waren die zich aan weerszijden van de planeet bevonden. Na verschillende jaren van waarnemingen zag hij de de vorm van de ringen veranderde en dat ze zelfs verdwenen bij het veranderen van de positie van de planeet ten opzichte van de Aarde.
De rotatie-as van Saturnus maakt een hoek van 37° ten opzichte van het baanvlak met de Zon – vergelijkbaar met de helling van 23° die de Aardas maakt. Deze ashelling zorgt voor seizoenen, net als bij ons op Aarde, maar is er ook verantwoordelijk voor dat we de ringen niet altijd onder dezelfde hoek kunnen waarnemen. De ringen hebben een doorsnede van 273.600 kilometer (ongeveer de afstand Aarde – Maan) maar ze zijn gemiddeld slechts 1 kilometer dik.
In 1655 stelde de Nederlandse astronoom Christiaan Huygens voor dat de vreemde objecten bij Saturnus massieve ringen waren en in 1660 stelde een andere astronoom voor dat de ringen waren opgebouwd uit allemaal kleine maantjes. Het duurde 200 jaar voor dit inzicht bevestigd kon worden.
In 1979 was Pioneer 11 de eerste ruimtesonde die het ringvlak van Saturnus passeerde en waarnemingen er aan kon verrichten. In de jaren 80 van de vorige eeuw maakten de ruimtesondes Voyager 1 en Voyager 2 spectaculaire beelden van de ringen van Saturnus. In 2004 werd de Amerikaanse-Europese ruimtesonde Cassini-Huygens de eerste verkenner die in een baan om Saturnus werd gebracht. Cassini maakt gedetailleerde studies de planeet, zijn ringen en zijn manen. Nu, eind 2013 is de Cassini nog steeds actief.
Samenstelling en Structuur
De ringen van Saturnus bestaan uit miljarden kleine deeltjes in grootte variërend van zandkorreltjes tot rotsblokken met de grootte van een berg. Ze bestaan voornamelijk uit waterijs maar de ringen slokken ook rotsachtige meteorieten op tijdens de reis van de planeet om de Zon.
Als je door een kleine amateur telescoop naar Saturnus kijkt dan lijkt het alsof er sprake is van één ring. In werkelijkheid zijn het een heleboel ringen die worden gescheiden door openingen. De ringen zijn alfabetisch genaamd in volgorde van hun ontdekking. De belangrijkste ringen zijn, van buiten naar binnen, de A-, B- en C-ring. De opening tussen de A- en de B-ring is 4700 kilometer breed en wordt de Scheiding van Cassini genoemd. In de A-ring komt nog een opening voor die 325 kilometer breed is. Deze opening wordt de Scheiding van Encke genoemd. Deze opening wordt in stand gehouden door de maan Pan.
In 1980 ontdekte de Voyager 1 de D-ring, dit is de binnenste ring. De F-ring bevindt zich net buiten de A-ring. Voorbij de F-ring zijn ook nog de G-ring en de E-ring ontdekt. De F-ring wordt in stand gehouden door de manen Prometheus en Pandora.
De ringen zelf bestaan uit openingen en opgevulde structuren waarvan er sommigen zijn gevormd en in stand worden gehouden door kleine maantjes. Er zijn ook structuren waargenomen die astronomen nog niet hebben kunnen verklaren.
Saturnus is niet de enige planeet met ringen. Ook Jupiter, Uranus en Neptunus hebben ringen. Het ringenstelsel van Saturnus is wel veruit het grootste en het enige dat voor amateurastronomen zichtbaar is.
Tabel ringen en openingen
| Naam | Afstand tot planeet* (kilometer) |
Breedte (kilometer) |
| D-ring | 66.970 – 74.490 | 7.500 |
| C-ring | 74.400 – 91.980 | 17.500 |
| – Scheiding van Colombo | 77.800 | 100 |
| – Scheiding van Maxwell | 87.000 | 270 |
| – Scheiding van Bond | 88.690 – 88.780 | 30 |
| – Scheiding van Dawes | 90.200 – 90.220 | 20 |
| B-ring | 91.980 – 117.580 | 25.500 |
| – Scheiding van Cassini | 117.500 – 122.050 | 4700 |
| – Scheiding van Huygens | 117.680 | 285 – 440 |
| – Scheiding van Herschel | 118.183 – 118.285 | 102 |
| – Scheiding van Russell | 118.597 – 118.630 | 33 |
| – Scheidig van Jeffrey | 118.931 – 118.969 | 38 |
| – Scheiding van Kuiper | 119.403 – 119.406 | 3 |
| – Scheiding van Leplace | 119.848 – 120.406 | 238 |
| – Scheiding van Bessel | 120.236 – 120.246 | 10 |
| – Scheiding van Barnard | 120.305 – 120.318 | 13 |
| A-ring | 122.050 – 136.770 | 14.600 |
| – Scheiding van Encke | 133.570 | 325 |
| – Scheiding van Keeler | 136.530 | 35 |
| – Scheiding van Roche | 136.770 – 139.380 | 2600 |
| F-ring | 140.224 | 30 – 500 |
| G-ring | 116.000 – 174.000 | 8000 |
| E-ring | 180.000 – 480.000 | 300.000 |
* de afstand is berekend vanaf het centrum van de planeet tot aan het begin van de ring (bron: IAU)
Ontstaanstheorieën
Er zijn verschillende theorieën over hoe de ringen zijn ontstaan. Er zijn astronomen die denken dat passerende kometen en asteroïden door de zwaartekracht van de planeet zijn ingevangen en in stukken zijn gebroken voor ze de planeet bereikten.
Een andere theorie geeft aan dat het gaat om grote manen die door de planeet zijn aangetrokken en door botsingen uit elkaar zijn geslagen. Saturnus heeft 62 bekende manen waarvan alleen Titan groot is. Slechts 13 manen hebben een doorsnede groter dan 50 kilometer. De aantrekkingskracht van deze manen heeft een invloed op de structuur van de ringen. Het is mogelijk dat de buitenste, ijsachtige lagen van de grote manen is gestript. De lichte ijsachtige deeltjes hebben een ring om de planeet gevormd, de zwaardere rotsachtige kernen van deze manen zijn te pletter geslagen op de planeet. Dit zou verklaren waarom de ringen voornamelijk uit waterijs bestaan.
Eerste publicatie: 2 november 2013
Laatste keer aangepast op: 15 oktober 2017
Meer over Saturnus
- De temperatuur van Saturnus
- Hoe is Saturnus ontstaan?
- Hoe ver weg is Saturnus?
- De atmosfeer van Saturnus
- De samenstelling van Saturnus
- Saturnus in cijfers
- De ringen van Saturnus
- De manen van Saturnus
- Hoe is het weer op Saturnus?
- Hoe lang duurt een jaar op Saturnus?
- Hoe groot is Saturnus?
- Saturnus
- Interessante weetjes over Saturnus
