De sterrenhemel van november 2024
Voor waarnemers op het noordelijk halfrond wordt de sterrenhemel gedomineerd door drie heldere asterismes. Deze sterpatronen zijn de meest zichtbare delen van de drie sterrenbeelden die verband houden met de mythen van Andromeda en Perseus: Perseus, Cassiopeia en Pegasus.
De grootste hiervan, het Grote Vierkant van Pegasus, vormt het lichaam van het hemelse gevleugelde paard. Het wordt gevormd door drie sterren van Pegasus – Scheat, Markab en Algenib – en Alpheratz van het naburige Andromeda. Het asterisme kan worden gebruikt om twee minder opvallende sterrenbeelden in de omgeving te identificeren: Vissen – Pisces en Waterman – Aquarius.
De W van Cassiopeia is het hele jaar door zichtbaar voor waarnemers op het noordelijk halfrond. Het asterisme, gevormd door de vijf helderste sterren van Cassiopeia, bevindt zich in een rijk veld van de Melkweg en kan worden gebruikt om de vele bekende deepsky-objecten te lokaliseren die in dit deel van de hemel voorkomen. Deze omvatten de Hart- en Zielnevels (Sh2-190 en Sh2-199), de Dubbele Sterrenhoop (NGC 869 en NGC 884), de Uil sterrenhoop (NGC 457), de Pacmannevel (NGC 281, de Zeepbelnevel (NGC 7635) en de open sterrenhopen Messier 103 en Messier 52.
Een lijn getrokken van Gamma Cassiopeiae, de centrale ster van de W, door Ruchbah, de ster linksonder, leidt naar het Segment van Perseus, het identificerende kernmerk van het sterrenbeeld Perseus. Het asterisme is zichtbaar als een gebogen lijn van relatief heldere sterren die zich vanuit de W strekt in de richting van de heldere ster Capella in het sterrenbeeld Auriga – Voerman.
Mirfak, de helderste ster in Perseus, maakt deel uit van het Segment. Het is ook de centrale ster in de Alpha Persei Cluster, een open sterrenhoop die onder goede omstandigheden zonder verrekijker zichtbaar is.
Het sterrenbeeld Andromeda bevindt zich tussen Perseus en het Grote Vierkant van Pegasus. De helderste ster, Alpheratz, maakt deel uit van het Pegasus-asterisme. Het is een van de drie heldere sterren die een ketting vormen die zich uitstrekt van het Grote Vierkant in de richting van Perseus. De even heldere Mirach, de centrale ster in de keten, wordt gebruikt om de twee verste deepsky-objecten te vinden die met het blote oog zichtbaar zijn: het Triangulumstelsel – Messier 33 en het Andromedastelsel – Messier 31.
Het sterrenbeeld Driehoek – Triangulum is zichtbaar onder de keten van de helderste sterren van Andromeda. Het belangrijkste sterrenbeeldpatroon, een langwerpige driehoek, is tijdens een heldere nacht goed zichtbaar.
Het sterrenbeeld Ram – Aries is te herkennen aan de drie heldere sterren die net onder Driehoek een platte driehoek vormen.
De grotere Vissen verschijnen in deze tijd van het jaar ook hoog boven de horizon. De koppen van de twee vissen zijn te vinden met behulp van het grote Vierkant van Pegasus. De kop van de helderste westelijke vis wordt omlijnd door een asterisme dat bekend staat als de Cirkel van Vissen. De kop van de oostelijke vis is vele minder opvallend. Die kop is te vinden in de buurt van Mirach in Andromeda.
Meteoren
Drie meteorenzwermen die in eerdere maanden begonnen zijn in november ook nog actief. De Zuidelijke Tauriden, die op 10 september begonnen zijn actief tot 20 november. Dat geldt ook voor de Orioniden waarvan de activiteitsperiode op 2 oktober begon. Van deze meteorenzwerm kunnen we tot 7 november sporadisch nog meteoren zien.
De derde meteorenzwerm is die van de Noordelijke Tauriden waarvan de activiteit op 20 oktober begon. Deze meteorenzwerm heeft op 12 november een zwak maximum. We hebben dan een wassende maan (dag 11 -12 van de lunatie) dus de omstandigheden zijn niet echt gunstig. De Noordelijke Tauriden zijn echter een kleine zwerm met een maximum van hooguit enkele meteoren per uur. De Noordelijke Tauriden zijn tot ongeveer 10 december actief. Deze zwerm kent een periode van ongeveer 7 jaar maar 2024 is vermoedelijk geen piekjaar.
Halverwege november is ook weer het maximum van de Leoniden. Deze meteorenzwerm heeft een relatief korte activiteitsperiode van 6 – 30 november met een maximum op 17-18 november. De Leoniden worden geassocieerd met komeet 55P/Tempel-Tuttle die een omlooptijd van iets meer dan 33 jaar heeft. De Leoniden kunnen af en toe grote uitbarstingen vertonen van enkele duizenden meteoren per uur maar voor dit jaar wordt een dergelijke uitbarsting niet verwacht. Vanwege de positie van de radiant in het sterrenbeeld Leo – Leeuw is deze meteorenzwerm het beste zichtbaar vanaf het noordelijk halfrond. De Leoniden produceren snelle meteoren van wel 70 kilometer per uur die vaak nalichtende sporen vertonen. Naast de soms grote aantallen meteoren produceren de Leoniden ook veel zwakke meteoren. Voor 2024 wordt een maximum van ongeveer 15 meteoren per uur verwacht. Dit jaar zijn de omstandigheden om de Leoniden waar te nemen niet erg gunstig want we zitten dan op de 16e – 17e dag van de lunatie.
Eind november beginnen de Phoeniciden ook weer actief te worden, dit zal omstreeks 28 november zijn. Over deze zwerm is weinig bekend. Men denkt dat ze afkomstig zijn van de niet meer bestaande komeet D/1819 W1 (Blanpain). Omdat er weinig bekend is over de posities van de uiteengevallen komeet valt er ook niks te zeggen over de activiteit van deze zwerm. Wel vertonen de Phoeniciden vaak heldere meteoren en bewegen ze allemaal redelijk langzaam. Zoals de naam aangeeft bevindt de radiant zich in het sterrenbeeld Phoenix niet ver van de grens met Eridanus en de heldere ster Achernar – Alpha Eridani. De Phoeniciden zijn vanuit Nederland niet zichtbaar.
Kaart van de actuele sterrenhemel
De positie van de kaart is voor Geleen, de huidige thuisbasis van Kuuke, maar de kaart is ook goed bruikbaar voor andere delen van Nederland.
Gebruik:
- Klik op de datum/tijd om deze te veranderen
- Klik op de coördinaten om een andere locatie te kiezen
- Klik en sleep op de kaart om een ander deel van de sterrenhemel te bekijken
- Klik op de kaart en druk dan op ? op je toetsenbord om een lijst te krijgen met alle commando’s die je m.b.v. het toetsenbord kan uitvoeren
Waarnemen
De Maan in november 2024
| Maanfase | Datum | Tijd | Afstand tot de Aarde (km) |
|---|---|---|---|
| Nieuwe Maan | 1 november 2024 | 13:47 | 403.829 |
| Eerste Kwartier | 9 november 2024 | 06:55 | 376.944 |
| Perigeum | 14 november 2024 | 12:16 | 360.109 |
| Volle Maan | 15 november 2024 | 22:28 | 361.873 |
| Laatste Kwartier | 23 november 2024 | 02:28 | 398.385 |
| Apogeum | 26 november 2024 | 13:56 | 405.314 |
Zie ook Kuuke’s Maan kalender
In Europa was de Volle Maan van november ook wel bekend als de “Vorstmaan” en soms als de “Eiken Maan”, ofschoon deze laatste term vaker werd gebruikt voor de Volle Maan in december. Als het de laatste Volle Maan was voor de wintersolstice dan werd deze soms ook wel de “Rouwende Maan” genoemd.
In Noord-Amerika werd de Volle Maan van november ook wel de “Bevermaan” genoemd. Bevers zijn in deze tijd van het jaar bijzonder actief met voorbereidingen voor de winter. Maar dit heeft maar betrekking op een paar Amerikaanse stammen. De meeste stammen zien de Volle Maan van november als het begin van strenge vorst en bezigden namen als “Maan die de rivier doet bevriezen”, Vriesmaan, “Rivieren beginnen te bevriezen Maan” en “Vorstmaan”. De Haida van Alaska, maar verschillende maanden per jaar sneeuw ligt, noemen deze Volle maan de “Sneeuw Maan”.
Zichtbaarheid van het International Space Station
De volgende link geeft je een tabel voor de zichtbaarheid van het International Space Station (externe link, opent in nieuw venster, NASA-website) voor de komende dagen. De gegeven tijden gelden strikt genomen voor Maastricht.
De planeten in november 2024
Mercurius
Mercurius bereikt op 16 november zijn grootste oostelijke elongatie t.o.v. de Zon. De planeet bevindt zich kort na zonsondergang aan de avondhemel maar is lastig waarneembaar.
Venus
Venus is erg helder en beweegt zich oostwaarts weg van de Zon. Planeet haalt een visuele helderheid van magnitude -4,0 – -4,2. De planeet wordt gedurende de maand steeds beter zichtbaar en gaat aan het einde van de maand bijna drie uur na de Zon onder.
Mars
Mars beweegt oostwaarts in het sterrenbeeld Kreeft – Cancer en is het helderste object in dit deel van de sterrenhemel. De rode planeet heeft een visuele helderheid van magnitude 0,1 tot -0,4 en schijfje heeft aan het einde van de maand een grootte van ongeveer 11 boogseconden bereikt.
Jupiter
Jupiter is nog aan zijn retrograde beweging in het sterrenbeeld Stier – Taurus bezig. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude -2,7 tot -2,8. De planeet is onlangs in oppositie met de Zon geweest en is ongeveer de gehele nacht waarneembaar.
Saturnus
Saturnus bevindt zich in het sterrenbeeld Waterman – Aquarius en heeft een visuele helderheid van magnitude 0,8 – 0,9. De planeet is de eerste helft van de nacht waarneembaar.
Uranus
Ook Uranus bevindt zich in het sterrenbeeld Stier – Taurus en heeft een visuele helderheid van magnitude 5,6. De planeet komt op 17 november in oppositie met de Zon en is daarna de gehele nacht waarneembaar. Je hebt wel een verrekijker of een kleine telescoop nodig om de planeet te kunnen zien.
Neptunus
Neptunus bevindt zich in het sterrenbeeld Vissen – Pisces. De planeet heeft een visuele helderheid van magnitude 7,8. Neptunus is de eerste helft van de nacht waarneembaar met behulp van een kleine telescoop.
De sterrenhemel in november
De sterrenhemel boven de noordelijke horizon
De noordelijke sterrenhemel wordt gedomineerd door de twee berensterrenbeelden: Ursa Major en Ursa Minor en Draco – de hemelse Draak. Ook Cepheus en Camelopardalis – Giraffe bevinden zich hoog aan de hemel.
De Grote Beer, het derde grootste sterrenbeeld aan de hemel (na Hydra – Waterslang en Virgo – Maagd), bevindt zich laag boven de noordelijke horizon. Het meest zichtbare kenmerk ervan, de steelpan, kan worden gebruikt om de zwakkere sterrenbeelden in de omgeving te vinden. Merak en Dubhe, de buitenste sterren van de kom van de Grote Beer, wijzen naar Polaris, de ster aan het uiteinde van de staart van de Kleine Beer.
Polaris, de Poolster, bevindt zich direct boven de noordelijke horizon. Het is de helderste ster in de Kleine Beer, maar met ene visuele helderheid van magnitude 1,98 staat hij nauwelijks in de lijst van de helderste sterren aan de hemel. Kochab en Pherkad, de buitenste sterren van de kom van de Kleine Beer staan bekend als de Bewakers van de Pool omdat ze dicht bij de Poolster zijn. De middelste vier sterren van de Kleine Beer zijn vrij zwak en moeilijk te zien vanuit lichtvervuilde gebieden.
Draco – Draak is de achtste grootste sterrenbeeld aan de hemel maar valt niet erg op. Het meest onderscheidende kenmerk van het sterrenbeeld is een asterisme dat bekend staat als de Ruit of de Kop van de Draak. Het kan worden gevonden met behulp van de heldere sterren van het Noorderkruis van Cygnus – Zwaan. Een lijn die door de straal van het kruis loopt leidt naar Eltanin en Rastaban, de sterren die de ogen van de draak markeren. Het zijn de twee helderdere sterren in de kop van de draak.
De start van de Draak is te zien tussen de Grote en de Kleine Beer en de rest van het lichaam buigt rond de kom van de Kleine Beer in de richting van Cepheus.
De sterren van Cepheus zijn niet bijzonder helder maar het sterrenbeeldfiguur van de Koning is gemakkelijk te herkennen omdat het lijkt op de vorm van een huis. Alderamin, de helderste ster van het sterrenbeeld kan worden gevonden door een lijn te verlengen van Schedar tot Caph, de sterren aan het helderdere uiteinde van de W van Cassiopeia.
Camelopardalis – Giraffe bevindt zich tussen Cepheus en Auriga – Voerman, maar is moeilijk te zien onder minder ideale omstandigheden. De helderste ster van het sterrenbeeld, Beta Camelopardalis, heft een visuele helderheid van magnitude 4,02.
De sterrenhemel boven de oostelijke horizon
In het oosten komen de sterrenbeelden van de Winterzeshoek op. Dit asterisme is het helderste seizoensgebonden asterisme aan de hemel en het wordt gevormd door zes sterren van de 1ste magnitude: Sirius in canis Major, Procyon in Canis Minor, Pollux in Gemini, Capella in Auriga, Aldebaran in Taurus en Rigel n Orion. Sirius komt iets later op de avond op maar de andere vijf sterren staan om 22 uur boven de horizon.
Orion is het meest herkenbare sterrenbeeld aan de oostelijke hemel. Het scheve zandloperpatroon wordt gevormd door Betelgeuze, Saiph, Rigel en Bellatrix. In het midden vormen de heldere Alnitak, Alnilam en Mintaka de Gordel van Orion, een van de bekendste asterismen aan de hemel.
een lijn die zich uitstrekt vanaf de Gordel van Orion leidt naar Aldebaran, de helderste ster in Taurus – Stier. Aldebaran is de helderste ster in de V-vormige open sterrenhoop de Hyaden, die de kop van de hemelse stier omlijnd. De reuzenster maakt echter niet echt deel uit van de open sterrenhoop maar bevindt zich in dezelfde gezichtslijn en markeert het oog van de Stier.
Het verder doortrekken van de lijn vanaf Aldebaran leidt naar de Pleiaden, de meest opvallende open sterrenhoop aan de nachtelijke hemel. De open sterrenhoop ziet eruit als een heldere druiventros en is zelfs vanuit lichtvervuilde gebieden gemakkelijk zonder verrekijker te vinden. De Pleiaden markeren de schouder van de stier.
Elnath, de ster die de noordelijke hoorn van de stier markeert, maakt deel uit van de zeshoek van Auriga – Voerman. De zeshoek is een heldere cirkel van sterren die het sterrenbeeldpatroon van de hemelse wagenmenner vormt. De heldere sterren van Auriga kunnen worden gebruikt om drie heldere open sterrenhopen te vinden: Messier 36, Messier 37 en Messier 38. Capella, de zesde helderste ster aan de hemel, maakt dele uit van het zeshoekpatroon.
Castor en Pollux markeren de hoofden van de Tweelingen – Gemini. Castor bevindt zich op de denkbeeldige lijn die loopt van Rigel tot Betelgeuze en de iets heldere Pollux ligt net onder Castor. Hoewel de twee sterren met het blote oog op elkaar lijken zijn de opvallend verschillend. Castor is een zesvoudige ster op ongeveer 50 lichtjaar afstand, terwijl Pollux een geëvolueerde reuzenster is op een afstand van 33,8 lichtjaar.
De sterrenhemel boven de zuidelijke horizon
‘s Avonds vinden we boven de zuidelijke horizon drie sterrenbeelden die met water hebben te maken: Vissen – Pisces, Cetus – Walvis en Eridanus – de Rivier. Het zwakkere Aquarius – Waterman en de Zuidervis – Piscis Austrinus gaan na 22 uur onder in het zuidwesten.
Vissen, in grootte het 14de van de 88 sterrenbeelden, bevindt zich hoog aan de hemel naast het Grote Vierkant van Pegasus. Cetus, het 4de grootste sterrenbeeld, ligt direct ten zuiden. Diphda, de helderste ster van het sterrenbeeld, bevindt zich aan de staart van de Walvis en Menkar, de op één na helderste ster, bevindt zich in de kop. Menkar en de kop van Cetus zijn te vinden met behulp van de heldere V-vormige Hyaden. Dipdha is de helderste ster ten noordoosten van Fomalhaut, de ster in de bek van Piscis Austrinus.
Het zwakke sterrenbeeld Sculptor – Beeldhouwer bevindt zich in het gebied ten zuiden van Dipdha en ten oosten van Fomalhaut. Het sterrenbeeld is een uitdaging in stedelijke gebieden. De helderste ster, de hete blauwe reus Alpha Sculptoris, heeft een schijnbare helderheid van magnitude 4,30. Het is een van de slechts 5 sterren in het sterrenbeeld die helderder zijn dan magnitude 5,0. Sculptor herbergt het heldere Sculptor stelsel (NGC 253), een van de helderste sterrenstelsels aan de hemel. Het sterrenstelsel bevindt zich n het gebied tussen Alpha Sculptoris en Diphda in Cetus.
Eridanus vertegenwoordigt de hemelse rivier en strekt zich uit van Cursa bij Rigel tot Achernar in de verre zuidelijke sterrenhemel. Achernar blijft voor de meeste noordelijke waarnemers onder de horizon, maar het grootste deel van het sterrenbeeld is laag aan de zuideljike en zuidoostelijke hemel zichtbaar.
Het zwakke Fornax bevindt zich ’s avonds boven de zuidelijke horizon. Met slechts één ster helderder dan magnitude 4,0 is het sterrenbeeld echter een zeer uitdagen doelwit. De helderste ster, Dalim – Alpha Fornacis, is van spectraalklasse F en heeft een visuele helderheid van magnitude 3,85.
De sterrenhemel boven de westelijke horizon
De westelijke sterrenhemel wordt gedomineerd door twee grote opvallende sterrenbeelden. Pegasus staat hoog oven de horizon, terwijl Cygnus – Zwaan meer aar het noordwesten zichtbaar is.
Het Grote Vierkant van Pegasus kan worden gebruikt om de heldere bolvormige sterrenhoop Messier 15 en het spiraalstelsel NGC 7331 te vinden. Het Noorderkruis in Zwaan dient als leidraad voor de open sterrenhopen Messier 29 en Messier 39, evenals voor de verschillende heldere, grote nevels in dit deel van de sterrenhemel. Deze omvatten de Noord-Amerikanevel (NGC 7000) en de Pelikaannevel (IC 5070) nabij Deneb, de Sadr-regio (IC 1318) in het centrum van het Noorderkruis en de Sluiernevel (Caldwell 33 en 34), een groot supernovaoverblijfsel nabij Aljanah in de vleugel van de Zwaan.
In het zuidwesten bevinden zich de Dierenriemsterrenbeelden Pisces – Vissen en Aquarius – waterman. Het zijn relatief zwakke sterrenbeelden maar ze bevatten asterismes waaraan ze zijn te herkennen.
De Cirkel van Vissen, het hoofd van de westelijke vis, bevindt zich beneden de denkbeeldige lijn die Algenib en Markab in het Grote Vierkant van Pegasus verbindt.
De Y-vormige waterkruik in Waterman – Aquarius bevindt zich onder de lijn die Markab in d westelijke hoek van het Grote Vierkant bevindt met de superreus Enif, de helderste ster in Pegasus.
Het zwakke Equuleus – Veulen bevindt zich in deze tijd van het jaar tussen Enif en de westelijke horizon. Vulpecula – Vosje, de thuisbasis van de heldere Halternevel – Messier 27, ligt naast de snavel van de Zwaan. Die snavel wordt gemarkeerd door Albireo aan de onderkant van het Noorderkruis.
Altair en Wega, de heldere sterren die samen met Deneb de Zomerdriehoek vormen, gaan net na 22 uur onder.
Het Kleine, maar opvallende Delphinus – Dolfijn en Sagitta – Pijl zijn gemakkelijk laag boven de westelijke horizon te onderscheiden. Delphinus bevindt zich in het gebied tussen Enif en Albireo en Sagitta ligt tussen Albireo en Altair, de sterren die de hoofden van hun respectievelijke vogels markeren (de zwaan en de arend).
deel dit bericht op:
