Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Delphinus – Dolfijn

Het sterrenbeeld Delphinus - Dolfijn uit de uranometria van Johann Bayer
Delphinus – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603

Het sterrenbeeld Delphinus maakt deel uit van de noordelijke sterrenhemel. Delphinus is Latijn voor Dolfijn. Het sterrenbeeld is voor het eerst door de Griekse astronoom Ptolemeus vernoemd in zijn Almagest. Het sterrenbeeld representeert de dolfijn die door de zeegod Poseidon er op uit werd gestuurd om de nereïde Amphitrite te vinden waar Poseidon mee wilde trouwen.

Delphinus heeft tenminste vijf sterren met een planeet. Het sterrenbeeld hoort samen met Carina, Columba, Equuleus, Eridanus, Piscis Austrinus, Puppis, Pyxis en Vela tot de Hemelse Waters-familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naam Latijnse naam Afkorting Genitief
Dolfijn Delphinus Del Delphini
Zichtbaarheid Februari – November (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat) voor waarnemers tussen de 90ste en de -70ste breedtegraad
Grootte In grootte is Delphinus het 69ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 189 (°)2 aan de sterrenhemel.
Omgeving Het sterrenbeeld wordt omringd door Vulpecula, Sagitta, Aquila, Aquarius, Equuleus en Pegasus
Meteorenzwermen Er zijn geen meteorenzwermen beschreven

Gegevens sterren

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Ster

Naam

Betekenis

Helderheid
(magnitude)

Afstand
(lichtjaar)

α Del Suacolin 1) Suacolin Rotanev = Nicolaus Venator* 3,75 240,7
β Del Rotanev 1). Hindi: Dhanistha. Perzisch: Souut 3,62 97,5
ε Del Deneb of Al Dhanab al Dulfin, Aldulfin 1) Staart of Staart van de Dolfijn 4,00 360,4
18 Del Musica 1) Latijn voor Muziek 5,48 249
Aquilae Tso Ke De linkervlag 4,9 154
HAT-P-23 Shama 11,9 991

*Nicolaus Venator is de Latijnse naam voor Niccolo Cacciatore, de assistent van de astronoom Piazzi. De namen zijn voor het eerst gebruikt in de Palermo Catalogue van 1814.

het sterrenbeeld delphinus - dolfijn met de namen van de sterren
de namen van de sterren in het sterrenbeeld Delphinus – Dolfijn. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Mythologie

Delphinus, de Dolfijn is een oud sterrenbeeld ten westen van Pegasus. Het is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.

Referenties wijzen naar Arion als inspiratie voor het ontstaan van het sterrenbeeld maar dit is niet helemaal duidelijk. In de oudheid waren er twee Arions. Eén was een dichter die leefde in de achtste eeuw voor Christus. Deze Arion reisde van Sicilië naar Korinthe maar werd overboord gegooid door de bemanning tuk op zijn kostbaarheden. Er wordt gezegd dat een dolfijn hem redde. De tweede Arion was een zoon van Poseidon (god van de zee) en Demeter (godin van de landbouw). Deze Arion was eigenlijk een paard, net zoals zijn halfbroer Pegasus. In plaats van hoeven had hij voeten en hij kon praten. Deze Arion heeft waarschijnlijk niets met Delphinus te maken.

Het sterrenbeeld wordt echter wel met Poseidon geassocieerd. Het is wellicht zijn manier om één van zijn boodschappers te danken voor een goed bericht. Als God van de Zee had Poseidon vijftig zee-nimfen in dienst. Dit waren allemaal afstammelingen van Nereus en staan daarom bekend als de Nereïden. Poseidon had verschillende liefdesaffaires op zijn zoektocht naar een geschikte vrouw die met hem in de zee wilde leven. De eerste was de Nereïde Thetis. Een profeet voorspelde echter dat iedere zoon van Thetis groter zou worden dan zijn vader en dat kon hij niet accepteren. (Tussensprongetje: Thetis trouwde tenslotte met de sterveling Peleus en ze kregen samen de beroemde zoon Achilles. Thetis dompelde Achilles in de rivier de Styx om hem immuun te maken voor zijn vijanden. Moeder greep hem vast bij zijn hielen om hem onder te dompelen. Zijn hielen werden niet ondergedompeld en vormden dus zijn enige zwakke plek). Poseidon’s volgende keuze was Amphitrite, een zuster van Thetis. Zij was echter niet gecharmeerd van Poseidon en vluchtte naar het Atlasgebergte in Marokko. Poseidon stuurde er een aantal boodschappers achteraan om haar over te halen met hem te trouwen en naar zijn onderwaterrijk te verhuizen. De boodschapper die er in slaagde Amphitrite te overtuigen was de dolfijn Delphinus.

Delphinus werd later aan de hemel geplaatst door de dankbare Poseidon.

Andere culturen

In de oude Chinese astronomie bevinden de sterren van Delphinus zich binnen het gebied van de Zwarte Schildpad van het Noorden – Běi Fāng Xuán Wǔ (北方玄武,). De naam van het westerse sterrenbeeld in het moderne China is hǎi tún zuò 海豚座, dit betekent het sterrenbeeld dolfijn.

In Polynesië zijn er twee culturen bekend die het sterrenbeeld Delphinus kenden. In Pukapuka werd de dolfijn Te Toloa genoemd in op Tuamotu heette de dolfijn Te Uru-o-tiki.

Delphinus op oude sterrenkaarten

Delphinus – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603

Delphinus – uit de Atlas Celeste van John Bevis (± 1750)

Delphinus – uit de Uranographia van Hevelius (± 1690)

Delphinus - Urania's Mirror
Delphinus – uit Urania’s Mirror (± 1825) samen met de sterrenbeelden Sagitta, Aquila en het niet meer erkende sterrenbeeld Antinous. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10062.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Delphinus

Alpha Delphini – α Delphini _ Suacolin
Alpha Delphini is een dubbelster die uit 7 componenten bestaat en een gezamenlijke helderheid heeft van magnitude 3,8. De componenten A en G vormen een echte dubbelster die zich op een afstand van ongeveer 241 lichtjaar bevindt. De sterren B, C, D, E en F zijn optische dubbelsterren.

Alpha Delphini wordt ook een Sualocin genoemd. Deze naam is afkomstig van de Italiaanse astronoom Niccolò Cacciatore. Het is zijn Latijnse naam Nicolaus achterstevoren gespeld.

Bèta Delphini – β Delphini – Rotanev
Ook Bèta Delphini kreeg van Cacciatore een eigennaam. Hij noemde de ster Rotanev. Als je dit omkeert krijg je Venator en dit is de Latijnse versie van zijn familienaam. Venator betekent “jager”.

In 1873 ontdekt de Amerikaanse astronoom Burnham dat bèta Delphini een dubbelster is. Beide sterren zijn 0,44 boogseconden van elkaar verwijderd en ze draaien met een periode van 26,7 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt. Bèta Delphini is ongeveer101 lichtjaar verwijderd van de Zon.

Gamma Delphini – γ Delphini
Ook Gamma Delphini is een dubbelster die ongeveer 101 lichtjaar van ons is verwijderd. De sterren hebben een helderheid van magnitude 5,1 respectievelijk 4,3. In 1999 werd er een planeet ontdekt bij de begeleider maar deze planeet is daarna niet meer bevestigd.

Delta Delphini – δ Delphini
Delta Delphini is een Delta Scuti-veranderlijke ster die een visuele helderheid van magnitude 4,4 heeft.

Epsilon Delphini – ε Delphini – Deneb – Al Dhanab al Dulfin
Epsilon Delphini bevindt zich op een afstand van 358 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4.0. Epsilon Delphini is een variabele ster die af en toe een maximale helderheid van magnitude 3,95 kan halen.

De traditionele naam van de ster is Deneb Dulfim en dit komt van het Arabische aanab ad-dulfin: de staart van de dolfijn. De naam werd naar het Latijn vertaald als Cauda Delphini.

Rho Aquilae – ρ Aquilae – Tso Ke
Rho Aquila bevindt zich op een afstand van ongeveer 154 lichtjaar. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,9. De traditionele naam van de ster is Tso Ke. Dit is Mandarijn Chinees voor “de linkervlag”. In de Chinese astronomie verwijst Tso Ke naar een sterrenbeeld dat wordt gevormd door Rho Aquilae en een aantal andere sterren. Rho Aquilae is bekend als de Negende Ster van de Linkervlag.

De leeftijd van de ster wordt geschat op ongeveer 50 miljoen jaar. De ster heeft een grote eigenbeweging. Tot 1992 behoorde de ster tot het sterrenbeeld Aquila – Arend maar daarna viel de ster binnen de grenzen van Delphinus.

R Delphini
R Delphini is een Mira-veranderlijke met een periode van 285 dagen. De helderheid varieert tussen magnitude 7,6 en 13,8.

18 Delphini – Musica – HD 199665

18 Delphini is een gele reus van spectraalklasse G6 die ongeveer 249 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5,5. 18 Delphini heeft een massa van 2,3 zonsmassa en een straal van 8,5 * de straal van de Zon. Om de ster is een exoplaneet aangetoond die de aanduiding 18 Delphini b heeft gekregen.

In juli 2014 startte de Internationale Astronomische Unie een actie om bepaalde exoplaneten en hun moedersterren een naam te geven. Deze namen konden door het grote publiek worden voorgesteld. In december 2015 kondigde de IAU de winnende naam voor 18 Del en zijn exoplaneet aan. De ster 18 Delphini werd Musica gedoopt en de exoplaneet heet nu Arion.

De winnende namen werden voorgesteld door de Tokushima Prefectural Jonan High School Science Club in Japan. Musica is Latijn voort muziek. Arion was een geniale dichter en muzikant in het oude Griekenland. Volgens de legende werd zijn vrouw op zee gered door dolfijnen nadat ze hun aandacht had getrokken door op haar kithara te spelen.

In 2016 stelde de Internationale Astronomische Unie de Working Group on Starnames in met als opdracht het catalogiseren en standaardiseren van eigennamen van sterren. In hun eerste bulletin van juli 2016 werden alle namen die tijdens de NameExoWorlds campagne waren toegekend overgenomen. Musica is dus als zodanig ook opgenomen in de IAU Catalog of Starnames.

De exoplaneet 18 Delphini b oftewel Arion werd op 19 februari 2008 ontdekt. De planeet heeft een massa van 10,3 * de massa van Jupiter. Arion draait in 993,3 dagen om Musica heen en doet dat dan op een gemiddelde afstand van 2,6 Astronomische Eenheden.

HAT-P-23 – Shama

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Pakistan kreeg de ster HD HAT-P-23 toegewezen.

Pakistan gaf de ster HAT-P-23 de naam “Shama”. Shama is een term uit het Urdu die een kleine lamp of vlam betekent, symbolisch voor het licht van de ster.

Shama heeft een visuele helderheid van magnitude 11,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 991 lichtjaar. De ster is van spectraalklasse G en heeft een massa van 1,13 zonsmassa en een straal van 1,29 * de straal van de Zon.

Pakistan koos voor de exoplaneet HAT-P-23 de naam “Perwana”. Perwana betekent mot in het Urdu, die verwijst naar de eeuwige liefde van een object dat om de lichtbron (de lamp) heen draait.

De exoplaneet werd in 2010 ontdekt door het HST-netwerk van telescopen met behulp van de transitiemethode. De planeet heeft een massa van 2,09 * Jupiter en een straal van 1,368 * de straal van Jupiter. Het is een zogenaamde hete Jupiter die dicht bij zijn ster staat. De omlooptijd bedraagt slechts 1,21 dagen. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,1060. De gemiddelde afstand van Perwana tot Shama bedraagt slechts 0,0232 Astronomische Eenheden.

De deep sky objecten van Delphinus

NGC 6891

NGC 6891 in Delphinus
NGC 6891 in Delphinus. Door Fabian RRRREigen werk, CC BY-SA 3.0, Koppeling

NGC 6891 in een planetaire nevel in de buurt van de ster Rho Aquilae. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 10,5 en een schijnbare grootte van 0,35′. De planetaire nevel is ongeveer 7200 lichtjaar van de Aarde verwijderd.

NGC 6891 werd op 22 september 1884 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Ralph Copeland.

NGC 6905

NGC 6905 in Delphinus
NGC 6905 in Delphinus. By Fabian RRRR (talk) 21:54, 7 June 2012 (UTC) – This media was produced by European Southern Observatory (ESO).Their website states: “Unless specifically noted, the images, videos, and music distributed on the public ESO website, along with the texts of press releases, announcements, pictures of the week, blog posts and captions, are licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License, and may on a non-exclusive basis be reproduced without fee provided the credit is clear and visible.”To the uploader: You must provide a link (URL) to the original file and the authorship information if available.This file is licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International license.You are free:to share – to copy, distribute and transmit the workto remix – to adapt the workUnder the following conditions:attribution – You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use., CC BY 4.0, Link

NGC 6905 is een planetaire nevel met een blauwachtige kleur. in het midden van de nevel bevindt zich een witte dwerg met een visuele helderheid van magnitude 14,0.

De planetaire nevel bevindt zich op een afstand van ongeveer 7500 lichtjaar, heeft een visuele helderheid van magnitude 10,9 en een schijnbare grootte van 1,2′.

NGC 6905 werd op 16 september 1784 door William Herschel ontdekt.

 NGC 6934 – Caldwell 47

NGC 6934 in Delphinus
NGC 6934 in Delphinus. By en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Public Domain, Link
NGC 6934 is een grote bolvormige sterrenhoop in de buurt van de ster Epsilon Delphini. De bolhoop bevindt zich op en afstand van ongeveer 50.000 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 8,8 en een schijnbare grootte van 8,4′.De bolhoop werd op 24 september 1785 ontdekt door William Herschel.

NGC 7006

NGC 7006 in Delphinus
NGC 7006 in Delphinus. By ESA/Hubble, CC BY 4.0, Link

NGC 7006 (Caldwell 42) is een bolhoop op een afstand van 135.000 lichtjaar. Vanwege de afstand is NGC 7006 nauwelijks in afzonderlijke sterren op te lossen. De bolhoop maakt deel uit van de galactische halo. Dit is een gebied van gas, donkere materie en links en rechts een bolhoop die ons sterrenstelsel omhuld. De bolhoop ligt 15 boogminuten ten oosten van γ Delphini. De visuele helderheid van NGC 7006 is magnitude 10.6 en de schijnbare grootte 2.8′.

NGC 7006 werd op 21 augustus 1784 ontdekt door William Herschel.

NGC 7006 speelt een rol in de science fiction roman “Beyond the Farthest Star” van Edgar Rice Burroughs, waarin het wordt gebruikt als referentiepunt voor de bewoners van de planeet Poloda om de locatie van de aarde bij benadering te bepalen.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Delphinus
IAU-kaart van het sterrenbeeld Delphinus – Dolfijn
IAU-kaart van het sterrenbeeld Delphinus – Dolfijn

Download de kart van het sterrenbeeld Delphinus – Dolfijn.

 

 

Eerste publicatie: 20 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 6 augustus 2020