Deneb – de verre ster in de Zwaan

Deneb is een van de meest verre sterren die we met het blote oog kunnen zien. Dat komt omdat het een van de helderste sterren in ons sterrenstelsel is.

De precieze afstand tot Deneb is niet goed bekend, schattingen variëren tussen 1425 lichtjaar tot aan 7000 lichtjaar.

De beste schattingen voor de afstand tot Deneb zijn vermoedelijk afkomstig van de Hipparcos Space Astronomy Mission uit de jaren ‘90. Een eerste berekening uit de initiële Hipparcos-data leverde een afstand op van 3230 lichtjaar. Na het opschonen van de gegevens werd deze afstand aangepast naar iets meer dan 1400 lichtjaar.

Om de ster op een dergelijke grote afstand met het blote oog te kunne zien moet Deneb wel heel erg helder zijn en heel veel energie uitstralen. Van de 20 helderste sterren heeft alleen Rigel in het sterrenbeeld Orion een grotere intrinsieke helderheid (lichtkracht) dan Deneb. Deneb is een zogenoemde A2Ia-ster en dat betekent dat het een witte hete (A2) superreus (Ia) is. Uitgaande van een afstand van 2600 lichtjaar is Deneb ongeveer 200 * groter dan de Zon en heeft de ster een lichtkracht (in zichtbaar licht) van ongeveer 1.000.000 * de Zon. Uitgaande van de spectraalklasse A2 heeft Deneb een oppervlaktetemperatuur tussen 8500 en 9000 Kelvin.

Deneb is niet de grootste ster in ons sterrenstelsel. Betelgeuze en Antares o.a. zijn groter maar Deneb is misschien wel de meest energetische (uitgaande van de hoeveelheid elektromagnetische straling die de ster produceert) van alle A-sterren. De bekende Noord-Amerika nevel, een grote wok van gloeiend gas in de vorm van Noord-Amerika, gloeit vermoedelijk op door de straling van Deneb.

Deneb aan de sterrenhemel

Deneb is in helderheid de 20^-ste ster die we kunnen zien. De ster is aan het einde van de lente in de avond zichtbaar boven de noordoostelijke horizon. Een maandje later is Deneb al goed zichtbaar als het donker wordt. Deneb bereikt op 1 augustus zijn hoogste punt aan de hemel.

Deneb maakt deel uit van verschillende sterpatronen die elkaar allemaal overlappen. Het is de helderste ster van het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan waar de ster de staart van de zwaan is. Het woord “deneb” in de naam van een ster betekent altijd “staart”.

Daarnaast vormt Deneb de kop van een asterisme (een groep sterren die geen officieel sterrenbeeld zijn) dat we het Noorderkruis noemen. Deneb is ook één van de drie heldere sterren van de Zomerdriehoek. In de Zomerdriehoek is Deneb de zwakste en meest noordelijkste ster.

Voor waarnemers boven de 45^-ste breedtegraad is Deneb circumpolair. Dat betekent dat Deneb nooit ondergaat maar in een grote cirkel rond de Poolster draait. Voor waarnemers beneden de 45^-ste breedtegraad is de ster helemaal niet zichtbaar.

Geschiedenis en mythologie

De naam “Deneb” komt van het Arabische “Al Dhanab al Dajajah” en dat betekent “staart van de kip”. Het zal duidelijk zij dat de zwaan in een eerdere reïncarnatie een kip was. Net zoals andere heldere sterren heeft Deneb meer namen.

In de Chinese mythologie wordt Deneb geassocieerd met de mythe van de Hemelse Prinses/het wevende meisje en de herdersjongen. In dit verhaal wordt een meisje (de ster Wega) van haar geliefde gescheiden (een herdersjongen/de ster Altaïr) door de Hemelse Rivier (de melkweg). Eens per jaar mogen ze elkaar kort ontmoeten als een groep eksters een brug over de rivier vormt. Deneb is die brug.

Eerste publicatie: 23 augustus 2017