Denebola – de staart van de Leeuw

Maak kennis met Denebola, de ster in de staart van Leo- de leeuw. Deze jonge ster roteert snel, maar verschilt verder niet zoveel van onze zon.

Fysische kenmerken

De kleurrijke uitdrukking “vang een tijger bij de staart” betekent iets moeilijks of uitdagends tegenkomen. Hoewel er geen tijgers zijn in de 88 officieel erkende sterrenbeelden is er wel een heel beroemde leeuw – en gelukkig voor ons is het supergemakkelijk om hem bij zijn staart te vangen.

De staart van de Leo, de leeuw, wordt gemarkeerd door Denebola, een hoofdreeksster van de 2^de magnitude die niet veel verschilt van de Zon. Om een beter beeld te krijgen van de ster zijn een paar eenvoudige vergelijkingen nuttig. Stel je eerst de Zon voor met een straal ongeveer driekwart vergroot. Dat lijkt misschien veel, maar in het geval van Denebola is dat slechts 483.000 kilometer meer; de baan van Mercurius daarentegen is gemiddeld 58 miljoen kilometer van de Zon verwijderd. Dus hoewel Denebola groter is dan de Zon, is het over het geheel genomen geen ongewoon grote ster.

Neem nu je vergrote Zon en begin hem te draaien – heel snel. De Zon heeft in dit opzicht geen haast en draait één omwenteling in ongeveer 25 aardse dagen, maar Denebola draait één omwenteling in minder dan één aardse dag. Dit plaatst Denebola in een klasse met sterren als Wega, Altair en Regulus, waarvan de snelle draaiing de evenaar dramatisch doet uitpuilen, waardoor de normale bolvorm van de ster wordt vervormd.

Vervolgens moeten we onze vergrote, vervormde Zon nemen en haar helderheid vergroten. Als de Aarde in een baan om Denebola zou draaien, zou je meer dan een zonnebril nodig hebben om je ogen te beschermen, want de ster schijnt ongeveer 15 keer zo helder als de Zon.

Denebola lijkt ook jong te zijn, ongeveer 100 miljoen jaar oud vergelijken met de 5 miljard jaar van de Zon. Infraroodstudies van Denebola wijzen namelijk op de aanwezigheid van een zwakke puinschuif, die zowel groeiende planetesimalen als stofbanen zou kunnen bevatten. Hoewel zich in de schijf planeten zouden kunnen vormen, zijn er nog geen definitieve ontdekkingen gedaan.

En zie hier: een helder, witte ster met een hoofdreeks die net aan het begin van zijn leven staat.

Herkomst / mythologie

Sterrenbeelden kunnen soms op verschillende manieren worden geïnterpreteerd; zo tonen geïllustreerde weergaven van Ursa Major – Grote Beer soms de beer met zijn gezicht naar links, andere tonen hem afgewend naar rechts. Alkaid is dan de neus van de beer of zijn staart?

Leo heeft hier geen last van. Volgens zowel de Griekse als de Arabische stertraditie heeft het sterrenbeeld de vorm van een leeuw; bovendien komt de naam Denebola van de Arabische uitdrukking Danab al Asad, wat “staart van de leeuw” betekent. Het is dus duidelijk dat Leeuw naar rechts wijst en Denebola markeert het puntje van de staart van de leeuw.

Oude Chinese astronomen hadden echter een andere kijk op Denebola. In plaats van een leeuw zagen zij Denebola als de eerste van een groep van vijf sterren die de Zetel van de Vijf Keizers werd genoemd. In traditionele Navajo verhalen uit het Amerikaanse zuidwesten maakt Denebola deel uit van een groot sterrenbeeld dat een vogel voorstelt die een veer draagt; Denebola markeert de punt van de veer.

Op zoek naar Denebola

Vanaf het noordelijk halfrond kijk je op een late lenteavond richting zuiden. Kijk omhoog om van Leo de Leeuw te genieten. Het is een van de helderste sterrenbeelden van het seizoen. Hoog aan de hemel en net ten zuiden van de Grote Beer (die op lenteavonden bijna in het zenit staat), neemt Leo de zuidelijke hemel over nadat de Stier, Orion, Canis Major en Gemini deze de hele winter hebben gedomineerd. Leo (vooral Regulus, de alpha-ster) staat ook heel dicht bij de ecliptica, dus verwacht dat de Maan elke maand op een bepaald moment door het sterrenbeeld trekt. Van de belangrijkste heldere sterren die de basisomtrek van de leeuw vormen, staat Denebola het verst naar links. Hij vormt een keurige driehoek met de nabijgelegen heldere sterren Arcturus en Spica.

Liefhebbers van deepsky kunnen een kijkje nemen in de buurt van Denebola, want het Leo Triplet van sterrenstelsels, bestaande uit M65, M66 en NGC 3628, is dichtbij. Het triplet bevat drie prachtige sterrenstelsels, samengepakt in een klein gebied.

Sterrenkijken op lenteavonden kan heel aangenaam zijn omdat we eindelijk kunnen genieten van de warme nachtlucht na maanden van kou, dus waarom zou je het vanavond niet zelf proberen? Ga na de schemering naar buiten en wie weet vang je een Leeuw bij zijn staart.

Denebola in cijfers

Officiële naam (IAU)	Denebola
Andere aanduidingen	Bèta Leonis, HR 4534, HIP 57632, HD 102647
Visuele helderheid (magnitude)	2,13
Afstand (lichtjaar)	35,9
Spectraaltype	A3
Kleur	wit
Massa (zonsmassa)	2,0
Straal (* straal Zon)	1,75
Meervoudig systeem	Nee
Veranderlijke ster	Ja, Delta Scuti
Exoplaneten	Onbekend maar er is wel een zwakke schijf zichtbaar
Uiteindelijk lot	witte dwerg

Eerste publicatie: 24 mei 2023
Bron: Sky & Telescope/EarthSky