Waarnemen

Een herder of toch een ijshoorntje?

Het sterrenbeeld ossenhoeder in april
Het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes omstreeks midden april om 21 uur. het sterrenbeeld staat dan laag boven de oostelijke horizon. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Begin maart konden we aan de oostelijke sterrenhemel het sterrenbeeld Leo – Leeuw langzaam boven de horizon zien verschijnen. Eind maart – begin april zien we dat de Leeuw op die plek plaats heeft moeten maken voor het sterrenbeeld Boötes – Ossenhoeder.

Wat is nu de definitie van een ossenhoeder of een herder?

Een herder of een hoeder is iemand die een kudde huisdieren bewaakt; een veeboer, een cowboy of zelfs een herder. Alleen tijdens de lente als de lammeren worden geboren zijn de herder ook ’s nachts bij hun kudde. Dat is meteen een goede periode om naar de sterren te kijken.

In o.a. Amerika wordt Boötes ook wel gezien als de Berenhoeder en dat heeft de maken met de manier waarop het sterrenbeeld Ursa Major – Grote Beer volgt aan de sterrenhemel. In o.a. Engeland wordt het sterrenbeeld de Ploeger of de Boer genoemd want het sterrenbeeld volgt de Ploeg (de steelpan van de Grote Beer) aan de sterrenhemel. Er zijn enkele bronnen die refereren aan een jager en een krijger maar de meeste bronnen zien Orion als dusdanig en niet Boötes.

Schitterende Arcturus

Boötes is bekend om zijn heldere ster Arcturus. Het is een van de helderste sterren aan de sterrenhemel. De naam komt van het oud-Griekse “Arktouros” en dat betekent “bewaker van de Beer”. Van alle sterren aan de sterrenhemel zijn er maar enkele die zo helder en kleurrijk zijn. In helderheid is Arcturus de vierde ster aan de sterrenhemel en de helderste ster ten noorden van de hemelequator. Arcturus is ongeveer 25 * groter dan de Zon en ongeveer 170 * zo helder als de Zon.

Bij waarnemers is het een bekend gezegde: “Volg de boog naar Arcturus”. Deze boog is de kromming die je krijgt als je een denkbeeldige lijn trekt vanuit het handvat van de steelpan van de Grote Beer. Als je die kromming doortrekt kom je bij Arcturus aan. Het is een gemakkelijke manier om de ster te vinden. Maar Arcturus is helder genoeg dat hij ook zonder dit ezelsbruggetje gemakkelijk is te vinden aan de sterrenhemel. Kijk gewoon richting oostnoordoosten en je hebt Arcturus meteen in het vizier.

Zoekkaartje voor Spica
Volg de boog van de steel van de steelpan naar de heldere oranje-rode ster Arcturus en trek de lijn door naar de volgende heldere ster en je hebt Spica gevonden.

Vlieger, conus of boot?

De andere sterren van Boötes vormen een figuur die wat weg heeft van een vlieger. Dat past wel bij de winderige maanden maart en april die daardoor uitermate geschikt zijn om te vliegeren. Vanuit Arcturus kunnen we enkele sterren zien die als de staart van de vlieger kunnen dienen.

Maar in april is het ook al vaak goed weer voor een softijs en ook de vorm van een ijshoorntje is uit de figuur van Boötes te halen. Arcturus is dan het puntje van het ijshoorntje.

In sterrenkundeboeken en op sterrenkaarten wordt Boötes altijd op een zijde georiënteerd aan de sterrenhemel. Dat is de positie aan het begin van de lente vroeg in de avond. Als je het sterrenbeeld dan bekijkt dan kan je er ook een schoen of een boot in herkennen.

Arcturus verlicht de Wereldtentoonstelling

In 1933 was Arcturus wereldnieuws. De ster wordt toen gebruikt om de lichten te ontsteken tijdens de opening van de Wereldtentoonstelling in Chicago. Dit vond plaats in de nacht van 27 mei 1933. Vier verschillende sterrenwachten (Yerkes, Illinois, Harvard en Allegheny) werden ingezet om het licht van de ster met behulp van foto-elektrische cellen te vangen en daarna te versterken en naar de schakelaar bij de tentoonstelling te leiden.

Waarom Arcturus?

De vorige wereldtentoonstelling werd in 1893 in Chicago gehouden. In 1933 schatte men de afstand tot Arcturus op 40 lichtjaar. Men vertelde dat het licht van de ster in 1893 begon aan zijn reis naar de Aarde en dat dit licht hielp bij de verlichting van de wereldtentoonstelling 40 jaar later in 1933.

Tegenwoordig weten we dat Arcturus 37 lichtjaar van ons is verwijderd in plaats van 40 lichtjaar. Maar wat zijn nu drie lichtjaar onder vrienden?

Klik op de links als je meer wil weten over Boötes of Arcturus.

 

Eerste publicatie: 8 april 2019
Bron: space.com/earthsky