Eltanin – Gamma Draconis

Gamma Draconis – Eltanin – is een oranje reus in het sterrenbeeld Draco – Draak. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 2,23 en het is daarmee de helderste ster in de Draak. De afstand tot de Aarde bedraagt ongeveer 154,3 lichtjaar. Eltanin en zijn buur Rastaban – Bèta Draconis – markeren de ogen van de hemelse Draak.

Stertype

Eltanin heeft de spectrale classificatie K5 III, wat aangeeft dat het een oranje reus is. D ester heeft een massa van 1,72 zonsmassa en is, naarmate hij zich van de hoofdreeks af ontwikkelde opgezwollen tot een omvang van 48,2 keer de straal van de Zon. Met een oppervlaktetemperatuur van 3940 Kelvin bedraagt de lichtsterkte ongeveer 471 keer die van de Zon. Eltanin draait langzaam om zijn as, 6 km/s. de ster is niet massief genoeg om als supernova uit te gaan. In plaats daarvan zal d ester, wanneer hij het einde van zijn levenscyclus bereikt, zijn buitenste lagen afweren om een planetaire nevel te vormen en langzaam te vervagen als een zwakke witte dwerg.

Verschillende stercatalogi noemen 6 begeleiders voor Eltanin, allemaal ontdekt door de Amerikaanse astronoom Sherburne Burnham die in 1906 zijn “A General Catalogue of Double Stars within 121° of the North Pole” publiceerde. De dichtstbijzijnde van de 6 sterren, een rode dwerg, kan een fysieke begeleider zijn, gescheiden van Eltanin door ongeveer 1000 Astronomische Eenheden. De andere 5 sterren zijn visuele begeleiders die zich op grotere afstanden bevinden en niet verwant zijn aan Eltanin.

Wetenswaardigheden

Eltanin is een van de vier relatief heldere sterren die de kop van de Draak vormen. De andere drie sterren zijn Rastaban – Bèta Draconis, Gumium – Xi Draconis en Kuma – Nu Draconis.

Eltanin is een van de 58 heldere sterren die een speciale status hebben op het gebied van de hemelnavigatie. Het is de enige navigatiester in de Draak en een van de elf noordelijke navigatiesterren met een declinatie tussen 30°N en 90 °N. Andere sterren in deze groep zijn onder andere Deneb in Cygnus, Capella in Auriga, Mirfak in Perseus, Schedar in Cassiopeia, Wega in Lyra, Polaris en Kochab in Ursa Minor en Dubhe in Ursa Major.

Eltanin wordt sinds 1943 gebruikt als spectrale standaard voor zijn klasse. Het spectrum dient als een van de stabiele ankerpunten voor het Morgan-Keenan-systeem voor spectrale classificatie, dat wordt gebruikt om andere sterren te classificeren.

Als de helderheid niet verandert zal Eltanin over ongeveer 1,33 miljoen jaar de helderste ster aan de nachtelijke sterrenhemel zijn en de plaats overnemen van de veranderlijke reus Delta Scuti. Eltanin zal over 1,55 miljoen jaar een piek bereken van magnitude -1,39 (en dat is iets zwakker dan Sirius nu is), wanneer de ster binnen een afstand van 27,7 lichtjaar van de Aarde komt. Over ongeveer 2,03 miljoen jaar zal Eltanin als helderste ster worden opgevolgd door de oranje reus Upsilon Librae

Eltanin speelde een sleutelrol bij het bevestigen van de theorie van Copernicus dat de Aarde om de Zon draait. In 1728 probeerde de Engelse astronoom James Bradley de parallax van de ster te meten en hoewel hij daarin niet slaagde, ontdekte hij wel de aberratie van het licht, veroorzaakt door de snelheid van de beweging van de Aarde in verhouding tot de snelheid van het licht komende van de ster. De ontdekking van Bradley bevestigde dat wat Copernicus een paar eeuwen eerder had gezegd, correct was.

Net als andere heldere sterren wordt Eltanin vaak gebruikt of wordt er vaak naar verwezen in fictiewerken. Opmerkelijke toepassingen zijn onder meer de romans Planet of Exile van Ursula Le Guin uit 1966 en The Last Castle van Jack Vance, ook uit 1966. De ster wordt ook gebruikt in het strategiespel Master of Orion II en het computerspel FreeSpace 2.

Naamgeving

De naam Eltanin komt van het Arabische At-Tinnin wat “de grote slang” betekent. De ster werd in de stercatalogus van de Mongoolse astronoom Ulugh Beg vermeld als Al Ras al Tinnin, wat “de drakenkop” betekent. De naam is ook gespeld als Ras Eltanin, Etamin, Etanin en Etanim.

De naam werd op 21 augustus 2016 aangenomen door de Working Group on Star Names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie.

Gamma Draconis was ooit ook bekend als Rastaban, afgeleid van het Arabische ra’s ath-thu’ban, wat “de kop van de slang/draak” betekent. De 17^de-eeuwse Duitse astronoom Johann Bayer, die Griekse letteraanduidingen aan sterren toekende, noemde de ster Rastaben en in de Alfonsijnse tabellen heette de ster Rasaben. Tegenwoordig is de naam Rastaban van toepassing op de naburige Bèta Draconis, het andere oog van de Draak.

in de Arabische astronomie stond Eltanin bekend als een van de Moederkamelen (Al ‘Awaïd). De naam werd later in het Latijn vertaald als Quinque Dromedarii. De andere Moederkamelen waren Rastaban – Bèta Draconis, Alrakis – Mu Draconis, Nu Draconis en Grumium – Xi Draconis. Het asterisme vertegenwoordigde vier kamelen die een babykameel beschermden tegen twee hyena’s.

Op de Britse eilanden stond Eltanin bekend als de zenitster omdat de ster, gezien vanuit Greenwich, vrijwel precies in het zenit ligt.

De Chinezen kennen Eltanin als  天棓四 (Tiān Bàng sì), wat de Vierde Ster van de Hemelse Dorsvlegel  betekent. Het Chinese Hemelse Dorsvegel-asterisme bestaat uit Eltanin samen met Rastaban – Bèta Draconis, Nu² Draconis, Grumium – Xi Draconis en Iota Herculis. Het maakt deel uit van het Purperen Verboden Omheining-huis dat het keizerlijke paleis in de Chinese astronomie vertegenwoordigde.

Locatie

Tijdens een heldere nacht is Eltanin relatief gemakkelijk te vinden want de ster maakt deel uit van een asterisme dat de kop van de hemelse Draak voorstelt. De kop bevindt zich net ten noordwesten van de heldere ster Wega. Het ster- en drakenkop-asterisme is te vinden in de buurt van het grotere en opvallendere Noorderkruis, bestaande uit de heldere sterren van Zwaan: Deneb, Sadr, Albireo, Aljanah en Fawaris. Eltanin kan worden gevonden door een denkbeeldige lijn te trekken van Sadr, de centrale ster van het Noorderkruis, via Fawaris, de ster die een van de vleugels van de Zwaan markeert. Zowel Eltanin als Rastaban liggen op deze denkbeeldige lijn.

Eltanin kan worden gebruikt om het zwakke spiraalstelsel NGC 6478 op te zoeken. Dit sterrenstelsel bevindt zich in hetzelfde beeldveld als de ster.

Sterrenbeeld

Eltanin bevindt zich in het sterrenbeeld Draco – Draak en markeert daar het rechteroog van de draak. Draco vertegenwoordigt de draak die de gouden appels in de tuinen van de Hesperiden in de Griekse mythologie bewaakte en is een van de 48 klassieke Griekse sterrenbeelden die voor het eerst in de 2^de eeuw na Christus door de Griekse astronoom Claudius Ptolemeus werden gecatalogiseerd.

Draco is een van de grotere sterrenbeelden. Het beslaat een oppervlakte van 1083 vierkante graden aan de noordelijke sterrenhemel rond Polaris en de Kleine Beer. Het is het vierde grootste noordelijke sterrenbeeld en het achtste grootste van allemaal. Voor noordelijke waarnemers is de Draak circumpolair en dat betekent dat de Draak het gehele jaar door zichtbaar is.

Draco bevat verschillende interessante deepsky objecten. Dit zijn onder andere NGC 5866, het lensvormige sterrenstelsel Messier 102, het vervormde spiraalstelsel Arp 188 dat vermoedelijk is ontstaan door fusie van twee sterrenstelsels. Ook het Draco Dwergsterrenstelsel en NGC 6543 – de Kattenoognevel maken deel uit van de Draak. De Kattenoognevel is een planetaire nevel van magnitude 9,8 die ongeveer 3300 lichtjaar van ons is verwijderd. Verder bevindt de cluster van sterrenstelsels Abell 2218 zich in Draak. Deze cluster bevat ongeveer 10.000 leden en is ongeveer 2 miljard lichtjaar van de Aarde verwijderd.

De maand juli is de beste tijd om de sterren en deepsky objecten in de Draak waar te nemen. Het sterrenbeeld staat van ’s avonds hoog boven de horizon.

De 10 helderste sterren in Draak zijn Eltanin (Gamma Dra, mag. 2,23), Athebyne (Eta Dra, mag. 2,73), Rastaban (Bèta Dra, mag. 2,79), Altais (Delta Dra, mag. 3,07), Aldhibah (Zeta Dra, mag. 3,17), Edasich (Iota Dra, mag. 3,29), Chi Draconis (mag. 3,57), Thuban (Alpha Dra, mag. 3,65), Grumium (Xi Dra, mag. 3,75), en Giausar (Lambda Dra, mag. 3,85).

Eltanin – Gamma Draconis

Eerste publicatie: 10 juli 2024