ster van de week

Epsilon Lyrae – de dubbele dubbelster in de Lier

Door een verrekijker gezien is epsilon Lyrae een dubbelster maar met behulp van een telescoop zie je dat iedere ster ook weer een dubbelster is. Een dubbele dubbelster dus!

sterrenkaart Epsilon Lyrae
Epsilon Lyrae (groene pijl) in het sterrenbeeld Lyra – Lier. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden)

Epsilon Lyrae (ε Lyrae), ook wel bekend als de Dubbele Dubbelster, zit vol verrassingen. Door een verrekijker lost wat met het blote oog op één ster lijkt, op twee. Door een telescoop lost elke ster in dat paar weer op in twee, waardoor er vier sterren ontstaan. En halverwege de jaren ’80 ontdekten astronomen een vijfde ster in het systeem. Bijeengehouden door de zwaartekracht lijken deze vijf sterren, op een afstand van 162 lichtjaar, met het blote oog gezien als één ster.

Op zoek naar Epsilon Lyrae

Epsilon Lyrae is heel eenvoudig te vinden. De ster staat namelijk naast de zeer heldere ster Wega.

Wega maakt deel uit van het kenmerkende parallellogramvormige sterrenbeeld Lier – Lyra. Maar de ster is waarschijnlijk meer herkenbaar als de helderste ster in het beroemde asterisme van de Zomerdriehoek. En het is de 5de helderste ster aan de hemel. Als je Wega vindt, weet je dat Epsilon Lyrae in de buurt is. De opening tussen de twee sterren bedraagt slechts de breedte van je pink bij uitgestrekte arm. Bekijk de kaart hieronder om te zien in welke richting Epsilon Lyrae ligt vanaf Wega.

Hoewel Wega en Epsilon Lyrae dicht bij elkaar aan de sterrenhemel staan zijn ze dat in werkelijkheid niet. Astronomen hebben vastgesteld dat Wega ongeveer 25 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. Epsilon Lyrae bevindt zich meer dan zes keer verder, op ongeveer 162 lichtjaar.

Vanaf mid-noordelijke breedtegraden zijn Epsilon Lyrae en zijn sterrenbeeld Lyra de Lier het hele jaar door tenminste een deel van de nacht zichtbaar. Epsilon Lyrae siert de nachtelijke hemel op zomernachten op het noordelijk halfrond van zonsondergang tot zonsopkomst. Gedurende de herfst staat de ster hoog aan de hemel. Gedurende de winter verschijnt de ster zowel aan de noordwestelijke hemel na zonsondergang als aan de noordoostelijke hemel voor zonsopkomst. Wanneer de lente op het noordelijk halfrond aanbreekt komt Epsilon Lyrae voor middernacht op en schijnt de rest van de nacht.

Degenen op midden-zuidelijke breedtegraden kon Epsilon Lyrae gedurende de winter op het zuidelijk halfrond laag in het noorden zien.

De Dubbele Dubbelster

Er zijn veel meervoudige stersystemen aan de hemel. Maar Epsilon Lyrae is speciaal omdat hij zo gemakkelijk te vinden is en zo bevredigend is om door een verrekijker als een dubbelster op te lossen. En in een telescoop kun je ze als een paar dubbelsterren bekijken!

Epsilon Lyrae scgittert met een magnitude van +4,7. Het is bijna mogelijk om de breedste twee componenten van Epsilon Lyrae met het blote oog te onderscheiden, op voorwaarde dat je uitstekende waarneemomstandigheden hebt. Maar om een duidelijk beeld te krijgen is een verrekijker gewenst.

De noordelijke ster van het paar staat bekend als Epsilon 1, terwijl de zuidelijke ster Epsilon 2 heet. Ze zijn ongeveer 10.500 keer de afstand tussen de Aarde en de Zon van ons verwijderd en het duurt vermoedelijk honderdduizenden jaren voordat ze eenmaal om elkaar heen hebben gedraaid.

De componenten van Epsilon Lyrae

Door een telescoop zijn Epsilon 1 en Epsilon 2 zichtbaar als dubbelsterren.

Epsilon 1 heeft twee componenten, aangeduid met A en B. ze zijn ongeveer 140 keer de afstand Aarde-Zon van elkaar verwijderd en ze hebben een omloop tijd van ongeveer 1800 jaar. Epsilon 1A is een hete ster met ongeveer tweemaal de massa van de Zon en Epsilon 1B is iets koeler en heeft een massa van ongeveer 1,6 zonsmassa.

Epsilon 2 bestaat uit drie componenten. De twee componenten die door een telescoop zichtbaar zijn, zijn hete sterren met ongeveer twee keer de massa van de Zon. Ze zijn ongeveer 145 Astronomische Eenheden van elkaar gescheiden en ze hebben een omlooptijd van ongeveer 724 jaar. De derde component is een ster die zo zwak is dat hij pas in de jaren ’80 werd gevonden met behulp van een geavanceerde beeldvormingstechniek die spikkelbeeldvorming wordt genoemd. Door de lastige waarneming is er weinig bekend over deze vijfde ster.

Samengevat: Epsilon Lyrae bevindt zich in het sterrenbeeld Lyra – Lier en is bekend aks de Dubbele Dubbelster. Door een verrekijker gezien bestaat de ster uit twee sterren en als je door een telescoop kijkt dan zie je dat die twee sterren elk ook weer uit twee sterren bestaan.

Eerste publicatie: 2 augustus 2017
Laatste revisie: 9 juli 2023
Bron: EarthSky