donderdag, februari 13, 2025
ster van de week

Fawaris – Delta Cygni A

Delta Cygni A – Fawaris is de hoofdcomponent in een drievoudig stersysteem dat ongeveer 165 lichtjaar van ons is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Zwaan – Cygnus. Met een gecombineerde helderheid van magnitude 2,87 is het stersysteem de vierde helderste ster in de Zwaan, na Deneb, Sadr en Aljanah. De ster maakt deel uit van het Noorderkruis, een van de best herkenbare asterismes tijdens de zomer op het noordelijk halfrond.

Ster

Delta Cygni is een drievoudig stersysteem bestaande uit twee heldere componenten – Delta Cygni A en Delta Cygni B en een begeleider van de 12de magnitude. De zwakke begeleider bevindt zich verder weg maar heeft dezelfde eigenbeweging dan het hoofdpaar.

De hoofdcomponent, Fawaris – Delta Cygni A is een blauwe reus van spectraalklasse B9 III. De ster heeft een massa van 2,93 zonsmassa en een straal van 5,13 keer die van de Zon. Met een oppervlaktetemperatuur van 10.150 Kelvin bedraagt de lichtsterkte 155 keer de van de Zon.

Fawaris draait 60 keer sneller om zijn as dan de Zon. De geprojecteerde rotatiesnelheid aan de evenaar bedraagt 135 km/sec.

Delta Cygni B is een geelwitte hoofdreeksster van spectraalklasse F1 V. de ster heeft een visuele helderheid van magnitude 6,33, een massa van 1,5 zonsmassa en een lichtsterkte van 6 keer die van de Zon.

De twee componenten hebben 780,29 dagen nodig om een omwenteling rond een gezamenlijk zwaartepunt te voltooien. De draaien op een afstand van gemiddeld 157 Astronomische Eenheden (81 – 230 AE). De twee sterren samen zijn zichtbaar als een witte subreus van spectraalklasse A0 IV.

Zowel Delta Cygni A als Delta Cygni B zijn mogelijk veranderlijke sterren. Fawaris varieert in helderheid tussen magnitude 2,85 en 2,89 en de begeleider tussen magnitude 6,3 en 8,5. De helderheidsvariaties zijn niet bevestigd.

De zwakste component is een hoofdreeksster van spectraalklasse K met een massa van 2/3de zonsmassa.

Wetenswaardigheden

Fawaris maakt deel uit van het Noorderkuis, een asterisme dat het lichaam van Cygnus – Zwaan omlijnt. Fawaris, Sadr – Gamma Cygni en Aljanah – Epsilon Cygni vormen de dwarsbalk, de heldere Deneb – Alpha Cygni zit bovenaan het kruis en Albireo – Bèta Cygni bevindt zich aan de basis. Alle vijf zijn geëvolueerde sterren die aan het einde van hun hoofdreeksleven zijn gekomen en zich in de laatste fase van hun levenscyclus bevinden.

Kaart van het sterrenbeeld Cygnus - Zwaan met de namen van de sterren.
Kaart van het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden/KStars

Fawaris bevindt zich binnen 3° van het precessiepad van de noordelijke hemelpool. Rond 11.600 zal de ster de Poolster worden. Fawaris zal zijn Noorderkruis-buurman Deneb opvolgen als Poolster en die titel behouden totdat de heldere Wega in het sterrenbeeld Lier – Lyra omstreeks 13.700 de macht overneemt. Fawaris zal niet zo’n nauwkeurige poolster zijn als Polaris, die binnen 0,5° van de noordelijke hemelpool komt. De ster zal echter gemakkelijker te vinden zijn omdat hij deel uitmaakt van een helderder asterisme dan Polaris in de Kleine Beer.

Naam

De naam Fawaris komt van het Arabische al-Fawāris, wat “de ruiters” betekent. Het was ooit van toepassing op een Arabisch asterisme bestaande uit Fawaris met Sadr, Aljanah en Zeta Cygni. De naam werd op 1 juni 2018 officieel door de Working Group on Starnames van de Internationale Astronomische unie toegekend. De naam is formeel alleen van toepassing op de component Delta Cygni A.

In de Chinese astronomie stond Delta Cygni bekend als de Tweede Ster van de Hemelse Doorwaardbare Plaats (天津二). De ster maakte samen met Sadr – Gamma Cygni, Nu Cygni, Tau Cygni, Upsilon Cygni, Upsilon Cygni en Zeta Cygni deel uit van het asterisme De Hemelse Doorwaarbare Plaats. Het asterisme maakte deel uit van het Meiden huis, een van de noordelijke huizen van de Zwarte Schildpad.

Locatie

Fawaris is eenvoudig te vinden; de ster is helder en maakt deel uit van een herkenbaar asterisme. De ster markeert de vleugel van de hemelse Zwaan. Het Noorderkruis is vooral prominent aanwezig tijdens de zomer op het noordelijk halfrond als het hoog boven aan de avondhemel staat.

Fawaris kan gebruikt worden om de open sterrenhoop NGC 6811 te vinden die net ten noordoosten van de ster ligt. De open sterrenhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 6,8 en een schijnbare grootte van 13 boogseconden. Dat is ongeveer de helft van de Volle Maan. De open sterrenhoop bevindt zich op een afstand van ongeveer 3600 lichtjaar.

Sterrenbeeld

Fawaris bevindt zich in het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan. Cygnus is een van de Griekse sterrenbeelden die voor het eerst in de 2de eeuw na Christus door Claudius Ptolemeus in zijn Almagest werden beschreven. Het sterrenbeeld wordt geassocieerd met de mythe van Zeus die zichzelf vermomde in een Zwaan om Leda, de koningin van Sparta, te verleiden. Cygnus kent verschillende opmerkelijke sterren, waaronder Deneb, de 19de helderste ster aan de hemel, de rode hyperreus NML Cygni, de zonachtige sterren Kepler-22 en Kepler-11, de thuisbasis van 6 transiterende exoplaneten, de geelwitte superreus Sadr, de heldere blauwe veranderlijke P Cygni en 61 Cygni – Ster van Bessel – die een hele grote eigenbeweging heeft.

Cygnus - IAU-kaart
IAU-kaart van het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan

Het sterrenbeeld bevat veel bekende deep sky-objecten. Dit zijn o.a. NGC 6946 – het Vuurwerkstelsel, de open sterrenhopen Messier 29, Messier 39 en NGC 6910, de planetaire nevels NGC 6826 – de Knipperende Planetaire Nevel en de Zeepbelnevel (PN G75.5+1.7 en de emissienevels NGC 7000 – de Noord-Amerikanevel, NGC 6888 – de Crescentnevel en IC 1318 – de Sadr-regio.

De beste tijd om de sterren en deep sky-objecten in de Zwaan te zien is tijdens de maand september als het sterrenbeeld ’s avonds hoog boven de horizon staat. Het hele sterrenbeeld is zichtbaar ten noorden van de -40°.

De 10 helderste sterren in de Zwaan zijn Deneb (Alpha Cyg, mag. 1,25), Sadr (Gamma Cyg, mag. 2,23), Aljanah (Epsilon Cyg, mag. 2,48), Fawaris (Delta Cyg, mag. 2,87), Albireo (Beta Cyg, mag. 2,90), Zeta Cygni (mag. 3,21), Xi Cygni (mag. 3,73), Tau Cygni (mag. 3,65 – 3,75), Iota2 Cygni (mag. 3,77), and Kappa Cygni (mag. 3,82).

Delta Cygni – Fawaris

SpectraalklasseA0 IV (B9 III + F1 V)
Veranderlijke sterVermoedelijk
Schijnbare helderheid (magnitude)2,87
Absolute helderheid (magnitude)-0,74
Afstand (lichtjaar – parsec)165 – 51
Radiale snelheid (km/sec)-23,6
Massa (zon)2,93
Helderheid (zon)155
Straal (zon)5,13
Temperatuur (Kelvin)10.150
Rotatiesnelheid (km/sec)135
SterrenbeeldCygnus
Namen en aanduidingenFawaris
Delta Cygni
18 Cygni
HD 186882

Eerste publicatie: 10 augustus 2024