Gaia-missie ontdekt half miljoen nieuwe sterren en 150.000 asteroïden
De nieuwste set gegevens van de Gaia-satelliet van de ESA is afgelopen week vrijgegeven en die is weer enorm: de ruimtetelescoop heeft een half miljoen sterren in een nabijgelegen cluster, bijna 400 zwaartekrachtlenzen en de banen van zo’n 156.000 asteroïden geïdentificeerd.
Deze stroom van wetenschap maakt deel uit van de derde gegevenspublicatie van de satelliet, waarvan het eerste deel in juni 2022 uitkwam. Gaia bevindt zich sinds december 2013 in de ruimte en bevindt zich in een gebied genaamd L2, hetzelfde gebied als van waaruit de Webb Space Telescope haar huis belt.
“Met de nieuwe gegevens kunnen we de structuur van de cluster bestuderen, hoe de samenstellende sterren zijn verdeeld, hoe ze bewegen en meer, waardoor een complete grootschalige kaart van Omega Centauri ontstaat”, zegt Alexey Mints, lid van de Gaia Collaboration en het Leibnitz Instituut voor Astrofysica in Potsdam in een persbericht van de ESA. “Het benut Gaia optimaal – we hebben dit verbazingwekkende kosmische instrument op maximale kracht ingezet.”
De half miljoen nieuw gevonden sterren waren slechts een handvol van de ruim 1,8 miljoen waarover in deze dataset gegevens werden verzameld. De sterren bevinden zich in Omega Centauri, de grootste bolvormige sterrenhoop die zichtbaar is vanaf de Aarde. Deze bolhoop heeft een doorsnede van ongeveer 150 lichtjaar en is 17.000 lichtjaar van de Aarde verwijderd.
De nieuw gevonden sterren zijn zwakker dan veel van de eerder waargenomen sterren; volgens de ESA heeft Gaia nu tien keer meer sterren in de kern van de bolhoop gezien en sterren die vijftien keer zwakker zijn.
De Gaia-dataset is zo groot dat de gegevens ervan in vijf onderzoeksartikelen zijn opgenomen: één artikel beschrijft de half miljoen nieuw gevonden sterren, een tweede beschrijft de variabiliteit van de sterren; een derde pakt de duizenden asteroïden en hun banen aan, een vierde onderzoekt twee in kaart gebrachte interstellaire banden bestaande uit gas en stof; en een vijfde kijkt lang naar de honderden mogelijke zwaartekrachtlenzen die door de telescoop zijn bestudeerd.
Gaia nam ook meer dan 380 zwaartekrachtlenzen waar. Dit zijn objecten in de ruimte die het licht van verder weg gelegen objecten in het heelal buigen en focussen. Zwaartekrachtlenzen stellen astronomen in staat dieper de ruimte in te kijken, oude sterrenstelsels en zelfs aanwijzingen over de aard van donkere materie te zien.
“Dankzij Gaia hebben we ontdekt dat sommige van de objecten die we zien niet zomaar sterren zijn, ook al zien ze er wel zo uit”, zegt Christine Ducourant, astrofysicus bij het Laboratoire d’Astrofysique de Bordeaux en lid van het samenwerkingsverband in het persbericht van de ESA. “Het zijn eigenlijk hele verre quasars met lenzen – extreem heldere, energetische kernen van sterrenstelsels, aangedreven door zwarte gaten.”
Vijftig van de 381 quasarkandidaten zullen hoogstwaarschijnlijk de real deal zijn, voegde Ducourant eraan toe, een opwindend vooruitzicht voor astrofysici die hopen oude actieve galactische kernen beter te leren begrijpen.
Het waarnemen van bolhopen zoals Omega Centauri kan verschillende soorten nuttige informatie opleveren, waaronder details over hoe sterren ouder worden en hoe sterrenstelsels evolueren. Gaia’s vierde datarelease zal waarnemingen omvatten van nog eens acht gebieden in de ruimte die dichtbevolkt zijn door sterren. Die release zal volgens ESA waarschijnlijk pas in 2026 komen. De definitieve datarelease die voor de missie gepland staat, is de vijfde en die zal niet vóór 2030 plaatsvinden.
Eerste publicatie: 14 oktober 2023
Bron: ESA
