ster van de week

Gamma Cephei – de toekomstige Poolster

Ofschoon Gamma Cephei – ook bekend als Errai – een ster is van de derde magnitude en dus niet heel erg helder is, is de ster aan een donkere hemel gemakkelijk te vinden. Voor veel amateurastronomen heeft het sterrenbeeld Cepheus de vorm van een huis zoals we dat vroeger als kind tekenden. Gamma Cephei vormt de punt van het dak. Gamma Cephei is in de toekomst onze Poolster. De ster speelt ook een belangrijke rol in onze kennis over exoplaneten. Gamma Cephei is de nauwe dubbelster waarbij als eerste een exoplaneet werd gevonden. Cepheus bevindt zich boven de noordelijke horizon.

Op zoek naar Gamma Cephei

Als je bekend bent met het sterrenbeeld Cassiopeia met zijn bekende W-vorm (of M-vorm al naar gelang de tijd van het jaar) dan je gebruik je de ster Caph aan het einde van de W (of M) richting de Poolster. Gamma Cephei – Errai – bevindt zich aan een zijde van deze lijn op iets meer dan de helft.

Er Rai in het sterrenbeeld Cepheus
Met behulp van dit kaartje is Er Rai (Gamma Cephei) gemakkelijk te vinden.

Cepheus, de koning is geen bijzonder opvallend sterrenbeeld maar je kan de koning vinden aan de hand van zijn veel meer opvallende vrouw, het sterrenbeeld Cassiopeia die, alleen gescheiden door de melkwegband, aan zijn zijde staat aan de sterrenhemel.

Je kan ook de steelpan van de Grote Beer gebruiken om Gamma Cephei te vinden. De twee buitenste sterren van de pan van de steelpan heten Merak en Dubhe. Als je een lijn vanuit deze sterren trekt dan kom je uit bij de Poolster (ongeveer vijfmaal de afstand tussen beide sterren). Als je daarna ongeveer een vuistbreedte op armlengte vanuit de Poolster verder trekt dan ben je bij Gamma Cephei.

Voor een groot deel van het noordelijk halfrond is de oranjekleurige Gamma Cephei een circumpolaire ster. Circumpolaire sterren zijn sterren die nooit onder gaan en de gehele nacht door aan de sterrenhemel zijn te zien.

Gamma Cephei als toekomstige Poolster

Onze huidige Poolster, Polaris, zal nog eeuwenlang onze Poolster zijn. Maar dat zal niet voor eeuwig zijn want als gevolg van de beweging van de Aarde die we de precessie van de equinoxen noemen verschuift de positie van de pool ten opzichte van de sterrenhemel heel langzaam. Gamma Cephei is de eerstvolgende ster die de titel van Poolster op gaat eisen. Omstreeks 3000 na Christus bevindt Gamma Cephei zich dichter bij de noordelijke hemelpool dan Polaris en omstreeks 4000 na Christus zal de ster het dichtste bij de noordelijke hemelpool staan.

Maar als gevolg van de precessie zal de noordelijke as van de Aarde blijven bewegen langs de sterren en omstreeks 7500 na Christus is het de beurt aan Alderamin, de helderste ster van Cepheus, om Poolster te worden. Uiteindelijk zal onze huidige Poolster weer aan de beurt komen maar dan zijn we enkele tienduizenden jaren verder.

Gamma Cephei heeft de eerste planeet die in een nauwe dubbelstersysteem is gevonden

Gamma Cephei is een dubbelster – twee sterren die rond een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. Eén van de sterren is een gewone hoofdreeksster die enigszins lijkt op onze Zon. De andere ster heeft een massa minder dan de helft van onze Zon en wordt beschouwd als een rode dwerg.

In 2002 vonden astronomen van het McDonald Observatory Planet Search project een planeet bij Gamma Cephei. Het was de eerste planeet die om een ster draait in een nauw dubbelstersysteem. Deze ontdekking had gevolgen voor het aantal mogelijke planeten in ons sterrenstelsel want, anders dan de Zon, zijn de meeste sterren dubbelsterren. Echter planeten in een meervoudige stersystemen hebben hun eigen uitdagingen. Zo zijn bijvoorbeeld bepaalde banen van planeten in een dubbelstersysteem niet mogelijk omdat een planeet dan of zou worden weggeschoten of naar verloop van tijd in een heel andere baan terecht kan komen.

Maar sinds 2002 zijn er wel veel meer planeten gevonden bij meervoudige sterren. In september 2013 stond de teller al op 986 planeten in 750 planeetsystemen waaronder 168 meervoudige planeetsystemen. Planeten bij meervoudige sterren lijken dus heel normaal maar Gamma Cephei zal wel altijd de eerste blijven waarbij een planeet is gevonden.

 

Eerste publicatie: 27 september 2017
Bron: earthsky.org