Astronomisch Nieuws

Gelukkig Oud Nieuwjaar

De overgang van de Juliaanse naar de Gregoriaanse kalender
De overgang van de Juliaanse naar de Gregoriaanse kalender

Vandaag is volgens onze Gregoriaanse kalender, 13 januari 2020 maar deze dag markeert de laatste dag in de Juliaanse kalender. Deze kalender werd in 46 voor Christus door Julius Caesar geïntroduceerd. 14 januari 2020 in de Gregoriaanse kalender is 1 januari 2020 in de Juliaanse kalender. Het is dan Nieuwjaar volgens de Juliaanse kalender. Deze dag wordt soms Oud Nieuwjaar genoemd of ook wel het Orthodoxe Nieuwjaar.

Historici en andere wetenschappers volgen deze kalender nog steeds. De Juliaanse kalender was gedurende meer dan 16 eeuwen de meest gebruikte kalender in de wereld. Zo gebruikt de christelijke Oosterse Orthodoxe Kerk deze kalender bijvoorbeeld nog steeds.

Maar de meesten van ons gebruiken de Juliaanse kalender niet meer. Op last van Paus Gregorius werd op 15 oktober 1582 een nieuw kalendersysteem ingevoerd. Dit kalendersysteem werd heel langzaamaan geaccepteerd en tegenwoordig gebruikt eigenlijk iedereen het. Maar we moeten er wel rekening mee houden dat datums van astronomische gebeurtenissen die plaatsvonden voor de invoering van de Gregoriaanse kalender in de Juliaanse kalendernotatie worden weergegeven. Dat betekent dat equinoxes en solstices, maans- en zonsverduisteringen die voor 15 oktober 1582 plaatsvonden zijn gedateerd volgens de Juliaanse kalender.

De overgang van de Juliaanse naar de Gregoriaanse kalender verliep niet bepaald gemakkelijk en soepel maar uiteindelijk werd de nauwkeurigere Gregoriaanse kalender wel geaccepteerd, In het oude kalendersysteem werd het verschil tussen de kalenderdatums en de eigenlijke lente equinox aan het noordelijk halfrond steeds groter. Daarom bepaalde paus Gregorius dat in de nieuwe kalender 4 oktober 1582 werd gevolgd door 15 oktober 1582.

Trage overgang

Maar niet overal ging men meteen om naar de nieuwe kalender. Engeland bijvoorbeeld heeft een eigen kerk en was in die tijd een wereldmacht met heel veel koloniën. Dit land bleef de Juliaanse kalender nog gedurende 2 eeuwen gebruiken.

Maar op een gegeven moment werd de verwarring te groot. Mensen schreven vaak twee datums in de aanhef van een brief, de Gregoriaanse datum die op het vaste land van Europa werd gebruikt en de Juliaanse datum die ze zelf nog gebruikten.

Uiteindelijk werd in de Engelse Kalenderwet van 1750 de overgang naar de Gregoriaanse kalender geregeld. Er zijn bronnen die zeggen dat er in 1752 de zogenaamde kalenderrellen uitbraken want mensen wilden hun 11 dagen terug maar andere bronnen zeggen dat die kalenderrellen nooit hebben plaatsgevonden.

Astronomisch wenselijk

De overgang naar de Gregoriaanse kalender was ook astronomisch gezien zeer wenselijk. Op het noordelijk halfrond vindt de lente equinox altijd omstreeks 21 maart plaats. Echter doordat de Juliaanse kalender steeds meer uit de pas begon te lopen met de lente equinox begonnen ook de seizoenen uit de pas te lopen. In 1582 viel de lente equinox volgens de Juliaanse kalender op 10 mei in plaats van 21 mei.

De Juliaanse kalender benoemde ieder vierde jaar als een schrikkeljaar van 366 dagen. Dit zorgde er voor dat de gemiddelde lengte van het Juliaanse jaar 365,25 dagen is en dat is 11 minuten langer dan bepaald aan de hand van de lente equinox.

Nu lijkt dat niet zo veel maar over een langere periode, eeuwen en millennia, leidt dat tot een afwijking van één dag per 128 jaar. Die dag kan niet zonder meer worden verwaarloosd.

De Gregoriaanse kalender paste de regels een beetje aan. Op deze manier loopt de Gregoriaanse kalender beter in de pas met de seizoenen. Eeuwjaren die niet deelbaar zijn door 400 worden niet als schrikkeljaar aangemerkt. Zo was het jaar 2000 een schrikkeljaar en zal ook 2400 een schrikkeljaar zijn. Maar de jaren 2100, 2200 en 2300 zijn gewone jaren van 365 dagen.

Meer over kalenders:

 

 

Eerste publicatie: 14 januari 2020