Sterren

Hadar wijst de weg naar het Zuiderkruis

Hadar, Beta Centauri, is een bekende heldere ster aan het zuidelijk halfrond. In helderheid is Hadar de 11-de ster aan de sterrenhemel. De ster staat in de buurt van Alpha Centauri, de op drie na helderste ster aan de sterrenhemel en het meest nabije stersysteem.

Hadar in het sterrenbeeld Centaurus
Alpha Centauri en Beta Centauri wijzen de weg naar de heldere ster Gacrux van het sterrenbeeld Zuiderkruis – Crux

Hadar aan de sterrenhemel

Zowel Hadar als Alpha Centauri zijn vanuit Nederland niet te zien, de sterren bevinden zich te ver zuidelijk. Vanaf het zuidelijk halfrond is Hadar echter goed te zien als een heldere ster van magnitude 0,61. Alpha en Beta Centauri zijn de twee zuidelijke heldere sterren van het sterrenbeeld Centaurus. Beide sterren bevinden zich in de buurt van het beroemde Zuiderkruis en staan ongeveer 30° van de zuidelijke hemelpool.

Alpha Centauri en Beta Centauri worden soms de Zuidelijke Aanwijzers genoemd omdat de de weg wijzen naar het sterrenbeeld Crux – Zuiderkruis. Nu is dit sterrenbeeld goed herkenbaar aan zijn vorm maar als je op het zuidelijk halfrond bent maken deze twee sterren je het een stuk gemakkelijker.

Waarnemers op het noordelijk halfrond kunnen beide sterren maar lastig zien. Als je ver genoeg zuidelijk woont dan kan je beide sterren tegelijkertijd laag boven de horizon uit zien komen. De beste tijd daar voor is eind mei. Begin juli bereikt Hadar om middernacht zijn hoogste punt in het zuiden.

Hadar – geschiedenis en mythologie

De eigennaam van de ster, Hadar komt van het Arabische woord voor “grond” en verwijst vermoedelijk naar het feit dat de ster allen maar laag boven de horizon zichtbaar is. Maar Beta Centauri wordt soms ook wel Agena genoemd en dit stamt af van het Latijnse woord voor “knie” en dat verwijst weer naar de positie van de ster in het klassieke sterrenbeeld.

De Centaur zelf was de zoon van de god Chronos en een zeenimf. Deze Centaur is bekend als Chiron en was de lieveling van Apollo en Diana. In Afrika werden Alpha en Beta Centauri vaak vernoemd naar de twee mannen die ooit leeuwen zijn geweest en in de mythologie van de Australische Aboriginals zijn het twee broers die de grote emoe Tchingal bejaagden en doodden. In de Chinese mythologie is Beta Centauri ook bekend als Ma Wei, de staart van het paard.

In de vlag van Australië zijn de sterren van het Zuiderkruis opgenomen maar ook een andere heldere ster is toegevoegd die ongeveer overeenkomt met de positie van Hadar. Het gaat hier echter niet om Hadar maar om een ster die symbolisch de Australische Gemenebest Ster voorstelt.

Hadar – wetenschap

Beta Centauri is niet één ster maar in werkelijkheid gaat het om drie sterren. Op ongeveer een boogseconde van de hoofdster staat Beta Centauri B. Deze ster is lastig te zien in een telescoop. Als we het licht van Beta Centauri A nader bestuderen dan blijkt dit ook een dubbelster te zijn. Dus de ster die we met het blote oog als één lichtpunt zien is in feite drievoudig.

Hadar zelf (Beta Centauri A) bestaat uit twee sterren van spectraalklasse B. De sterren zijn beiden ongeveer even zwaar en ze draaien met een periode van 357 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt. Ze zijn ongeveer 4 Astronomische Eenheden van elkaar gescheiden. Beta Centauri B bevindt zich op een afstand van ongeveer 100 Astronomische Eenheden van Beta Centauri A.

De twee sterren van Beta Centauri A zijn erg groot en erg heet. Het zijn beide reuzensterren en ze maken geen deel meer uit van de hoofdreeks zoals onze Zon. Beide sterren naderen het einde van hun leven. Ze hebben waarschijnlijk nog wel enkele tientallen miljoenen jaren voor de boeg maar dat is relatief kort vergeleken met de miljarden jaren die onze Zon nog mee gaat. Ooit zullen de beide sterren die wij zien als Beta Centauri A als supernova exploderen.

De drie sterren van Hadar bevinden zich op een afstand van ongeveer 400 lichtjaar van de Zon en als de twee sterren van Beta Centauri A ooit als supernova exploderen dan geldt dat als een nabije supernova voor ons.

Eerste publicatie: 3 mei 2017