Hatysa – Iota Orionis
Iota Orionis – Hatysa – is de hoofdcomponent in een meervoudig stersysteem dat ongeveer 1340 lichtjaar van ons is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Orion. Het systeem bestaat uit verschillende hete, lichtsterke blauwe componenten en maakt deel uit van de open sterrenhoop NGC 1980. Samen met 42 Orionis, Theta Orionis en Messier 42 – de Orionnevel, vormt het systeem het zwaard van Orion.
Stersysteem
Iota Orionis is een meervoudig stersysteem bestaande uit drie zichtbare componenten: de drievoudige ster Iota Orionis A, de blauwe reus Iota Orionis B en Iota Orionis C, een ster van spectraalklasse A. het stersysteem heeft een schijnbare helderheid van magnitude 2,77.
Iota Orionis A bestaat uit drie hete, blauwe, geëvolueerde sterren. De hoofdcomponent, Iota Orionis Aa1 is formeel bekend als Hatysa. Dit is een lichtsterke blauwe superreus van spectraalklasse O9 III. Hatysa vormt een spectroscopisch binair systeem met een blauwe reus of subreus van spectraalklasse B0.8 III/IV die Iota Orionis Aa2 wordt genoemd. De twee componenten hebben een baanperiode van 29,1338 dagen en een halflange as van 132 * de straal van de Zon.
Hatysa is massiever dan de twee sterren. De supernova-kandidaat heeft een massa van 23,1 zonsmassa en een straal van 8,3 keer die van de Zon. Met een oppervlaktetemperatuur van 32.500 Kelvin heeft de stere ne lichtsterkte van 68.000 keer die van de Zon. De ster heeft een geprojecteerde rotatiesnelheid van 122 km/s en de leeftijd wordt geschat op 4 – 5,5 miljoen jaar.
Iota Orionis Aa2 is ook een supernova-kandidaat. De ster heeft een massa van 13,1 zonsmassa en een straal van 5,4 keer die van de Zon. Met een effectieve temperatuur van 27.000 Kelvin bedraagt de lichtsterkte 8630 keer die van de Zon. De ster heeft een geschatte leeftijd van 9,4 miljoen jaar. De ster is ongeveer 2 magnitudes zwakker dan Hatysa. De twee componenten hebben een gecombineerde spectraalklasse van O9 III.
Het binaire system is een sterke röntgenbron en dat komt door de interactie van de stellaire winden van de componenten. De componenten lijken een verschillende leeftijd te hebben end at is ongebruikelijk voor een binair systeem. Het lijkt erop dat het system is ontstaan tijdens een ontmoeting tussen twee aparte binaire systemen.
De derde component, Iota Orionis Ab is 155 milliboogseconden gescheiden van het hoofdpaar. De ster is vermoedelijk een reus van spectraalklasse B2 maar de eigenschappen van deze ster zijn nog onzeker.
Iota Orionis B is 11,3 boogseconden gescheiden van Iota Orionis A en dat komt overeen met een fysieke afstand van ongeveer 5000 Astronomische Eenheden.
De component B heeft het spectrum van een hete blauwe reus van spectraalklasse B8 III. Echter astronomen nemen aan dat het nog steeds een zogenaamd jong stellair object is. Het is een helium-zwakke chemisch bijzondere ster met een massa van 5,12 zonsmassa en een effectieve temperatuur van 18.000 Kelvin. De leeftijd wordt geschat op ongeveer 3 miljoen jaar.
Iota Orionis B is geclassificeerd als een Orion0veranderlijke ster en heeft de variabele steraanduiding V2451 Orionis. Orion-veranderlijke sterren zijn erg jonge sterren die uitbarstingen en onregelmatige helderheidsvariaties vertonen. Ze worden gewoonlijk in diffuse nevels aangetroffen. Astronomen nemen aan dat deze sterren niet meer variabel zijn als ze de hoofdreeks zijn aangekomen.
Iota Orionis C is een ster van spectraalklasse A0 die koeler en minder zwaar is dan zijn blauwe buren.
NGC 1980: het verloren juweel van Orion
Iota Orionis is het helderste lid van de open sterrenhoop NGC 1980. De sterrenhoop heeft de bijnaam Verloren Juweel van Orion en beslaat een gebied van 14 * 14 boogminuten aan de hemel en heeft een visuele helderheid van magnitude 2,5. De sterrenhoop bevindt zich p een afstand van 1793 lichtjaar en is geassocieerd met een emissienevel.
NGC 1980 bevindt zich in de zuidelijke punt van Messier 42 – de Orionnevel. De sterrenhoop bevat 18 andere sterren helderder dan de 14de magnitude. Leden zijn o.a. HR 1886 en HR 1887 die beide van de 5de magnitude zijn. De meeste andere heldere sterren zij van de 9de magnitude.
NGC 1980 werd op 31 januari 1786 ontdekt door de Britse astronoom William Herschel. De open sterrenhoop heeft een geschatte leeftijd van 4,7 miljoen jaar en heeft ook de aanduiding Collinder 72.
Wetenswaardigheden
Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,77 is Hatysa de achtste helderste ster in het sterrenbeeld Orion. Dit na Rigel, Betelgeuze, Bellatrix, Alnilam, Alnitak, Saiph en Mintaka.
De zeven helderdere sterren van Orion vormen de bekende zandloperfiguur van de hemelse Jager. Betelgeuze en Bellatrix markeren de schouders van de Jager. Rigel en Saiph de benen en Alnitak, Alnilam en Mintaka vormen de gordel van Orion. De zwakkere Meissa markeert het hoofd van Orion en de groep sterren die de aanduiding Pi Orionis draagt vormt het schild van de Jager.
Hatysa is de helderste lichtpunt in het zwaard van Orion, een opvallend asterisme dat zich onder de gordel van Orion bevindt. Het Zwaard-asterisme bestaat verder ook uit het meervoudige stersysteem 42 Orionis in de Running Man-nevel en Theta1 Orionis (het Trapezium) en Theta2 in de kern van de Orionnevel. Het Iota Orionis-systeem is met meest zuidelijke lichtpunt in het Zwaard.
De sterren van Orion’s Zwaard zijn leden van de Orion OB1c subgroep van de Orion OB1-associatie van sterren. Ze zijn tussen de 3 en 6 miljoen jaar oud.
De hete blauwe O-klasse ster AE Aurigae was mogelijk ooit lid van het Iota Orionis-systeem. Aangenomen wordt dat de runaway-ster uit zijn sterrenstelsel is verdreven tijdens een botsing van twee massieve dubbelsterren, zo’n 2 – 3 miljoen jaar geleden. Mu Columbae en 53 Arietis zijn mogelijk tegelijkertijd uit het veld gestuurd. Het gemeenschappelijke punt van oorsprong van deze drie sterren kruist Hatysa.
AE Aurigae bevindt zich op een afstand van ongeveer 1320 lichtjaar in het sterrenbeeld Voerman – Auriga. Het is de centrale ster van de Vlammende Sternevel, een emissie- en reflectienevel met een doorsnede van 5 lichtjaar. Net als Iota Orionis B is AE Aurigae een Orion-variabele. De helderheid varieert tussen magnitude 5,78 en 6,08.
In de Chinese astronomie maakte Iota Orionis deel uit van het Bestraffing-asterisme, verder bestaande uit 42 Orionis en Theta2 Orionis in het Zwaard van Orion. Het asterisme maakte deel uit van het grotere Drie Sterren-huis, dat het lichaam van de Witte Tijger vertegenwoordigde.
Naamgeving
De naam Hatysa komt uit de Atlas Coeli (1951) van de Tsjechische astronoom Antonin Bečvář. De herkomst van de naam is onduidelijk.
De naam werd op 5 september 2017 goedgekeurd door de Working Group on Star Names (WGSN) van de Internationale Astronomische Unie. De naam is formeel alleen van toepassing op de primaire component Iota Orionis Aa.
Iota Orionis stond traditioneel bekend als Nair al Saif, “de heldere van het Zwaard”. De naam komt van de Arabische uitdrukking nayyir as-sayf.
Locatie
Omdat Hatysa zich in het sterrenbeeld Orion bevindt is de ster gemakkelijk te vinden. De ster maakt deel uit van het zwaard van Orion en ligt net onder de Orionnevel. Hatysa vormt met de superreuzen Rigel en Saiph een driehoek.
Sterrenbeeld
Hatysa bevindt zich in het sterrenbeeld Orion. Dit sterrenbeeld representeert de Griekse mythische jager voor. Orion is een van de oudste sterrenbeelden aan de hemel. Het was een van de 48 sterrenbeelden die de Griekse astronoom Claudius Ptolemeus in de 2de eeuw na Christus opnam in de stercatalogus Almagest.
Orion beslaat een oppervlakte van 594 vierkante graden aan de sterrenhemel en he tis het 26ste grootste van de 88 sterrenbeelden.
Het sterrenbeeld staat bekend om zijn vele massieve sterren en heldere deepsky-objecten. Het sterrenbeeld bevat Rigel en Betelgeuze, de 7de en 10de helderste ster aan de hemel. Net als veel heldere sterren in Orion zullen de twee superreuzen hun leven als supernova eindigen.
De blauwe superreuzen Alnitak en Alnilam en de heldere reus Mintaka vormen de Gordel van Orion, een van de best herkenbare asterismes aan de nachtelijke hemel. Het hoofd van de hemelse jager wordt gemarkeerd door Meissa en zijn benen door de blauwe superreuzen Rigel en Saiph. Bellatrix is de enige van de helderste sterren in het sterrenbeeld die niet aan het eind van zijn leven als supernova zal eindigen.
Behalve de Orionnevel – Messier 42 kunnen we o.a. de volgende heldere deepsky-objecten in Orion vinden: Messier 42 – De Mairan-nevel, de reflectienevels Messier 78 en NGC 1999, de donkere Paardenkopnevel – Barnard 33 en de emissienevels NGC 2174, NGC 2024, Sharpless 264 en Barnard’s Loop.
De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in Orion te bekijken is de maand januari wanneer het sterrenbeeld aan het begin van de avond hoog boven de horizon is te zien.
De 10 helderste sterren in Orion zijn Rigel (Beta Ori, mag. 0,05 – 0,18), Betelgeuze (Alpha Ori, mag. 0,0 – 1,3), Bellatrix (Gamma Ori, mag. 1,59 – 1,64), Alnilam (Epsilon Ori, mag. 1,64 – 1,74), Alnitak A (Zeta Ori A, mag. 2,00), Saiph (Kappa Ori, mag. 2,09), Mintaka AB (Delta Ori AB, mag. 2,23), Hatysa (Iota Ori, mag. 2,77), Tabit (Pi3 Ori, mag. 3,16), and Eta Orionis (mag. 3,31 – 3,6).
Iota Orionis – Hatysa
| Spectraalklasse | O9 III + B0.8 III/IV + B2:IV + B8 III + A0 |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 2,77 |
| Afstand (lichtjaar) | 1340 |
| Namen en aanduidingen | Hatysa Iota Orionis Na’ir al Saif |
Iota Orionis A
| Spectraalklasse | O9 III + B0.8 III/IV + B2:IV |
| Radiale snelheid (km/s) | 27,60 |
| Namen en aanduidingen | Iota Orionis A 44 Orionis HD 37043 |
Iota Orionis Aa1
| Spectraalklasse | O9 III |
| Massa (zon) | 23,1 |
| Lichtsterkte (zon=1) | 68.000 |
| Straal (zon) | 8,3 |
| Temperatuur (Kelvin) | 32.500 |
| Leeftijd (miljoen jaar) | 4 – 5,5 |
| Rotatiesnelheid (km/s) | 122 |
Iota Orionis Aa2
| Spectraalklasse | B0.8 III/IV |
| Massa (zon) | 13,1 |
| Straal (zon) | 5,4 |
| Temperatuur (Kelvin) | 27.000 |
| Leeftijd (miljoen jaar) | 9,4 |
Iota Orionis B
| Spectraalklasse | B8 III |
| Variabel type | Orion-veranderlijke |
| Radiale snelheid (km/s) | 16 |
| Massa (zon) | 5,12 |
| Temperatuur (Kelvin) | 18.000 |
| Leeftijd (miljoen jaar) | ± 3 |
| Namen en aanduidingen | Iota Orionis B V2541 Orionis HD 37043B |
Iota Orionis C
| Spectraalklasse | A0 |
| Namen en aanduidingen | Iota Orionis C |
Eerste publicatie: 29 januari 2025
