Maan

Het mannetje op de Maan is ontstaan uit lava

Oceanus Procellarum
Oceanus Procellarum is de grote zee in het midden en links boven in de foto. Rechtsboven op de foto bevindt zich Mare UImbrium. Onder op de foto de kleine Mare Humorum (opname Galileo-sonde)

Een groot donker bassin, dat vanaf de Aarde gezien het Mannetje op de Maan vormt, is ontstaan door het uitvloeien van lava en niet als gevolg van de inslag door een asteroïde. Het donkere bassin is bekend onder de naam Oceanus Procellarum – De Oceaan der Stormen. Het bassin heeft een doorsnede van bijna 3000 kilometer.

Tot nu toe dachten wetenschappers dat het Mannetje op de Maan was ontstaan als gevolg van de inslag door een grote asteroïde in de beginjaren van het zonnestelsel toen de Maan nog relatief zacht was. Maar een studie die onlangs in gepubliceerd in het tijdschrift Nature levert bewijs voor een vulkanische oorsprong voor de gigantische vlek die ongeveer een vijfde van het zichtbare deel van de Maan bedekt.

Bij het analyseren van data die verkregen zijn door de GRAIL-ruimtesonde van de NASA vonden astronomen oude restanten van scheuren in de korst van de Maan die ooit toebehoorden aan een afvoersysteem voor magma. Vanuit dit systeem liep het hele gebied, drie tot vier miljard jaar geleden, onder met lava. Deze lava is gestold en is zichtbaar als het donkere basalt gesteente dat we nu zien vanaf de Aarde.

GRAIL in een baan om de Maan
GRAIL-A en GRAIL-B kwamen op Nieuwjaarsdag 2012 in een baan om de Maan. Credit: Lockheed Martin

De scheuren in de korst werden zichtbaar dankzij de Grail-missie die door de NASA in 2012 werd uitgevoerd. GRAIL bestond uit twee ruimtesondes die dichtbij elkaar om de Maan draaiden. Op het moment dat de eerste sonde over een gebied beweegt waarvan de korst dikker of dunner is verandert de aantrekkingskracht een heel klein beetje waarbij de afstand tot de tweede sonde die er kort achteraan vliegt enigszins veranderd. Door deze veranderingen te meten konden astronomen de verschillen in de korst van de Maan in kaart brengen.

De kaart laat zien dat de rand van het Procellarum gebied de vorm van een polygoon heeft met randen die elkaar snijden in hoeken van 120 graden. Dit duidt op het samentrekken van gesmolten materiaal dat is afgekoeld en gekristalliseerd. Een inslag van een asteroïde zou een cirkelvormig of ellipsvormige krater hebben achter gelaten.

De Maan in drie opnames
Links de Maan waargenomen in zichtbaar licht. In het midden een topografische opname waarbij rood hoge gebieden zijn en blauw lage gebieden. Rechts de opname van de RAIL. Het Procellarum gebied is een groot gebied dat topografisch laag is en is bedekt met donkere basalt. De zwaartekrachtsgradiënten laten een enorm rechthoekig patroon zien van structuren die het gebied omringen. Credit: NASA/Colorado School of Mines/MIT/JPL/Goddard Space Flight Center.

Astronomen weten echter nog niet waardoor deze opwelling van lava is veroorzaakt. Mogelijk is die het gevolg geweest van het radio-actieve verval van hitte producerende elementen diep in het binnenste van de Maan. Ook een inslag van een grote asteroïde kan een lavastroom opwekken maar daarvan hebben astronomen nu bewezen dat die inslag er nooit is geweest.

Bron: diverse persberichten, 2 oktober 2014

Meer over de Maan