Uranus

Hoe Uranus aan zijn naam kwam

Uranus en de Aarde
Uranus vergeleken met de Aarde

De periode van ongeveer de 16-de tot de 18-de eeuw stond bekend als de Wetenschappelijke Revolutie. Het was een periode waarin heel veel wetenschappelijke ontdekkingen werden gedaan. Er werden grote stappen gezet in de wiskunde, de chemie en de natuurwetenschappen maar er waren ook diverse grote ontdekkingen op het gebied van de astronomie. Zo veranderde ons begrip over de grootte en de structuur van ons zonnestelsel significant.

Neem nu de ontdekking van Uranus. Deze planeet was in het verleden al verschillende malen door astronomen waargenomen maar het duurde tot de geboorte van de moderne astronomie voordat men de ware aard er van begreep. Met de ontdekking in de 18-de eeuw door William Herschel kreeg de planeet ook een officiële naam en werd Uranus toegevoegd aan de lijst van bekende planeten.

Waarnemingen in het verleden

Men denkt dat de eerste waarneming van Uranus terug gaat tot de 2-de eeuw voor Christus toen de Griekse astronoom Hipparchos waarschijnlijk de planeet aanzag voor een ster en opnam in zijn stercatalogus die hij in 129 voor Christus publiceerde.

Deze catalogus werd later door Ptolemeus overgenomen in zijn Almagest. De Almagest werd tot in de Middeleeuwen door islamitische astronomen en wetenschappers gebruikt. Tijdens de 17-de en 18-de eeuw werden er verschillende waarnemingen door astronomen opgetekend die Uranus zagen als een ster.

Onder deze astronomen bevond zich ook de Engelse astronoom John Flamsteed die in 1690 tijdens zes verschillende waarneemsessies een ster bekeek in het sterrenbeeld Stier – Taurus die hij benoemde als 34 Tauri. In het midden van de 18-de eeuw deed de Franse astronoom Pierre Lemonnier 12 waarnemingen en zag de planeet eveneens voor een ster aan. Het duurde tot 13 maart 1781 toen William Herschel vanuit zijn sterrenwacht in het Engelse Bath de ware aard van Uranus ontdekte.

Ontdekking

Sir William Herschel
Sir William Herschel

Herschel’s eerste waarneming dateert van 26 april 1781. Hij beschreef het object als een nevelachtige ster of misschien een komeet maar later veranderde hij dit in komeet omdat hij zag dat het object van plaats veranderde. Toen hij zijn ontdekking presenteerde bij de Royal Society bleef hij bij deze theorie maar gaf hij ook aan dat het een planeet zou kunnen zijn.

The Journal of the Royal Society and Royal Astronomical Society vermeldt over de ontdekking van Herschel het volgende: “De vergroting die ik gebruikte toen ik de komeet voor het eerst zag was 227. uit ervaring weet ik dat de diameter van een gefixeerde ster niet proportioneel vergroot met hogere vergrotingen, anders dan planeten doen; daarom gebruikte ik nu vergrotingen van 460 en 932 en zag dat de diameter van de komeet toenam met de verhouding van de vergroting, zoals het zou moeten zijn, bij de aanname dat het geen gefixeerde ster is omdat de diameters van de sterren waarmee ik het vergeleek niet in dezelfde verhouding toenamen. Bovendien zag de komeet er met een vergroting die groter was dan eigenlijk toegestaan gezien de hoeveelheid licht, wazig en slecht gedefinieerd uit terwijl sterren er uit bleven zien zoals ik ze al duizenden malen heb gezien met deze vergrotingen. Het vervolg heeft laten zien dat mijn vermoedens juist zijn waarmee bewezen is dat dit de komeet is die we onlangs hebben geobserveerd.”

En terwijl Herschel er bij bleef dat wat hij had gezien een komeet was stimuleerde zijn ontdekking de astronomische wereld om na te denken over wat Uranus nu werkelijk was. Astronomen als Johann Elert Bode concludeerden dat het een planeet moest zijn. Ze baseerden dit op de nagenoeg cirkelvormige baan. In 1783 gaf Herschel zelf ook toe dat het een planeet moest zijn.

Naamgeving en betekenis

Herschel woonde in Engeland en hij wilde de planeet vernomen naar koning George II, zijn beschermheer. Hij wilde de planeet Georgium Sidus noemen en dat is Latijn voor de Ster van George of ook wel de Georgiaanse Planeet. Ofschoon deze naam in Engeland populair werd zag de internationale astronomische gemeenschap er weinig in. Die wilde de oude historische naamgeving van planeten naar oude Griekse en Romeinse goden volgen.

In een verhandeling uit 1782 stelde Bode de naam Uranus voor. Dit is de Latijnse vorm van Ouranos. Uranus was de grootvader van Zeus (Jupiter in de Romeinse mythologie), de vader van Chronos (Saturnus) en de koning van de Titanen in de Griekse mythologie. Omdat het object was ontdekt in een baan voorbij die van Jupiter en Saturnus leek dit een hele aannemelijke naam.

Voornamelijk in Engeland werd de nieuwe naam niet geaccepteerd en bleef men nog lang de naam Georgium Sidus gebruiken maar desalniettemin werd de nieuwe naam omstreeks 1850 algemeen gebruikt. Uranus was de enige planeet in het zonnestelsel die werd vernoemd naar een Griekse god in plaats van zijn Romeinse tegenhanger.

Andere namen

Uranus was de algemeen geaccepteerde naam voor de zevende planeet in het zonnestelsel maar andere culturen gaven er een andere naam aan. In de traditionele Chinese astronomie is de planeet bekend als Tianwángxing, de “Koningsster van de Hemel”.

In de traditionele Koreaanse, Japanse en Vietnamese astronomie wordt dezelfde aanduiding gebruikt. De Azteken (en andere Nahuatl-sprekende volkeren) kennen Uranus als “Ilhuicateocitlalli”, de Azteekse god van vuur, dag en hitte. Uranus komt in veel andere culturen voor en heeft daar verschillende namen.

De ontdekking van Uranus was een van de vele in de 18de eeuw. Hierna werden Neptunus, de asteroïdengordel, Ceres, Vesta, Pluto en de Kuipergordel ontdekt waardoor een model van het zonnestelsel ontstond dat stand hield tot het begin van de 21-ste eeuw toen nieuwe ontdekkingen voorbij de baan van Neptunus leidden tot discussies over de classificatie van al die nieuwe objecten.

Eerste publicatie: 31 maart 2017

Meer over Uranus